Terras. Jaargang 2014 (06-07)

[p. 244]

György Spiró
Utopie
Vertaling: Mari Alföldy

Het was een zomernacht, een vreemde, warme nacht: de jongste wereldoorlog was zojuist afgelopen, de dolgelukkige overlevenden waren bezig met de wederopbouw of met wraak, de doden lagen onverschillig in hun verstrooide botten en dachten niet aan verrijzen. Die oorlog had een aantal gebouwen toevallig overeind gelaten in de platgebombardeerde steden; op de stevige oude keukentafel, die voor meerdere generaties was gemaakt, stond een petroleumlamp met een metalen spiegeltje, daarnaast lagen wederopbouwplannen en processen-verbaal van de zuiveringscommissie met daarin de vonnissen: wie oorlogsmisdadiger was en wie niet, wie in het verzet had gezeten en hoeveel getuigen dat konden verklaren, wie er niet had meegedaan, wie de tot slachtoffer uitverkorenen had helpen onderduiken. Er lag een lijst van benodigde grondstoffen voor de fabrieken die hun oude productie zouden hervatten; de materialen moesten toen door listig kruipen en dreigen op de zwarte markt worden bemachtigd, in de eerste maanden van de weer eens uitgebroken vrede, zoals dat altijd gaat als de vrede net begonnen is. Wat zou er nog meer op tafel gelegen hebben? Een gekookt ei, hooguit twee, misschien een sneetje brood dat tegen de avond nog over was van het dagrantsoen van vier ons, suikermelasse en vast ook wel zout. Misschien lag de hele vier ons zout nog op tafel in die vreemde zomernacht, want het was het begin van de maand; het kon goed zijn dat het zout in krantenpapier gewikkeld was, want nu het vrede was, verschenen de kranten net zo goed dagelijks als tijdens de oorlog.

Aan de keukentafel zat een overlevende, en omdat hij een voormalige vervolgde was, maakte hij exacte berekeningen voor de toekomst, die aan het begin van elke periode van vrede uitstippelbaar lijkt. Tijdens die bijzondere, vredige nacht aan het begin van de maand augustus kon er met de volgende gegevenheden worden gerekend: meel kostte 30 pengő per kilo, suiker 450, olie 240, aardappelsuiker 600, eieren per stuk 9 en voor 1 liter zure melk betaalde men 28 pengő op het Garay-plein, de goedkoopste markt van die gegeven hoofdstad die niet helemaal kapotgebombardeerd was. Gegeven was ook dat het maandsalaris van de peinzende overlevende 480 pengő was. Daar zat de overlevende in de keuken, onder het raam dat uitkeek op een lichtkoker maar met krantenpapier was dichtgeplakt, zijn ronde brilletje had een draadmontuur naar de mode van de vooroorlogse vrede, terwijl het krantenpapier voor het raam al het product van de nieuwe vrede was; met een potlood tekende hij getallen op de vellen papier voor hem en hij tekende ze steeds over tot ze onherkenbaar

[p. 245]

dik werden. 480 pengő. Daarvan zouden ze moeten leven. Deelbaar door twee. Maar ook deelbaar door drie.

Aan het begin van elke vredestijd bakken de bakkers voor de zwarte markt, wordt de van overheidswege aan kinderen beschikbaar gestelde melk gestolen, kleden bendes nachtelijke wandelaars uit, heffen gewapende commando's tol op de transporten naar de hoofdstad, fluit menigeen in de rij voor de winkel nog de inmiddels verboden oorlogsmarsen, mag een deel van de moordenaars uit de strafkampen het weekend naar huis, en worden de meest betrouwbaren van hen al snel overgenomen door de politie die de vrede handhaaft, aangezien er in zulke tijden in elk fatsoenlijk beroep een tekort heerst. En zoals doorgaans in die kontreien, komt er een roemloos einde aan de inzamelingen ten behoeve van de overlevenden die uit doelmatig ingerichte vernietigingskampen in even doelmatige veewagons naar huis worden vervoerd, en worden degenen die pijnlijk genoeg in leven zijn gebleven tot de verdere wederopbouw ondergebracht in een krankzinnigengesticht dat vooralsnog leegstaat en pas na lange jaren van vrede overbevolkt zal raken.

Maar zoals aan het begin van elke vrede stonden er ook ruim voldoende posten in de andere rubriek, de posten van de hoop. De overlevende kon met oprechte vreugde constateren dat er heel goed te leven viel zonder de meubels en het bestek, die hij, speculerend op overleven, in de moeilijke tijden in bewaring had gegeven bij niet aan vervolging blootgestelde fatsoenlijke mensen, die nu van niets wilden weten. En binnenkort zou in de gegeven kolonie, zo schreven de kranten, uit het land van het bevrijdingsleger aardappelsuiker aankomen die slechts 300 pengő zou kosten. Bovendien was er een decreet uitgevaardigd dat de boeren jaarlijks 540 liter melk moesten inleveren per koe, en een kilo schapenkaas per maand. Het feit alleen al dat er ook in vredestijd decreten konden worden uitgevaardigd, net als tijdens de oorlog, was bemoedigend. En al werd er maar een derde binnengehaald, dan zou al het schrikbeeld van honger, dat na elke oorlog, bij elke bevrijding dreigt, worden overwonnen. En al zou er niet zo'n overvloed aan voedsel zijn als gedurende de oorlogsjaren, dat werd goedgemaakt door de vrede. Als de vrede uitbreekt, verschijnen er jonge, onschuldige gezichten en heldere ogen uit het puin, uit het niets; er worden schuldeloze mensen aangetroffen, vervuld van hoop, verlangen en een nieuwe ideologie, vrij van historische lasten; en al zou het straks nog een beetje koud zijn in de winter, omdat de prijs van kolen nog weer even verhoogd moest worden, dan gaf dat niet, en wie dacht er ook aan de winter nu het een zomernacht was, en vrede, en nu het zo zeker leek dat met de nationalisatie, de verwezenlijking van het hoogste ideaal van de jongste vrede, ook de prijs van kolen omlaag zou gaan en dat er nooit meer inflatie zou komen.

Er was een wonder aan het gebeuren. Dat was elke dag te zien in de verwoeste stad. De mensen waren aan het werk en ze waren gelukkig, ze leden honger en ze

[p. 246]

waren gelukkig, want ze wilden niet weten wat er was geweest, ze wilden zich niet herinneren, ze wilden met een schone lei beginnen aan het leven, een leven zoals er nog nooit een was geweest, bij geen eerdere generatie, nog nooit bij een eerdere vrede. In de geschiedenis, zo dacht de overlevende peinzer aan de stevige keukentafel, zou nooit meer zo'n dieptepunt mogelijk zijn als een paar maanden geleden, in de laatste paar maanden van de jongste wereldoorlog, en toch, zelfs die verschrikkingen hadden mensen overleefd, zij die toevallig zijn overgebleven.

Het wonder heeft maar één geheim: je mag niets kwaads over de mens weten. Wat er ook is gebeurd, het moet met één gebaar van vergeving worden uitgewist. En het werd hoogste tijd om ook zelf dit gebaar te maken: over enkele dagen werd hij zevenendertig, hij was geen jongeman meer die zich blind aan het lot moest toevertrouwen.

Dat de overlevende, die vermoeid van het weer opbouwen in de keuken zat te peinzen, die nacht een besluit nam, dat staat vast. Of hij de consequenties van zijn besluit besefte, valt te betwijfelen. Hij moest een besluit nemen in een kwestie waarover aan het begin van vroegere vredes nooit iemand een besluit nam en waarover het niet aan de mensen is om te beslissen. Hij maakte plannen voor een toekomst, de toekomst van de menselijke soort, zoals ook anderen dat eerder in een roes hadden gedaan, maar zijn plannen golden ook een menselijk bestaan. Een toekomstig leven was aan zijn oordeel toevertrouwd. De schepping rustte op zijn schouders, of hij het vermoedde of niet. Als de gedachte al bij hem opkwam, voelde hij misschien een vage wroeging. Misschien ook niet. Misschien was hij enkel erg alleen in die vrede die onverwacht op hem was neergedaald en voelde hij met begrijpelijke zelfzucht dat hij het niet uit zou houden zo alleen.

Exacte details zijn nooit bekend in de geschiedenis. Misschien pakte hij een spijker, misschien een ander puntig voorwerp. Waarschijnlijk draaide hij de vlam van de petroleumlamp lager, in de eerste periode van vrede is het niet gemakkelijk om aan brandstof te komen. Als dat inderdaad was wat hij deed, liet hij daarna een tijd zijn ogen aan het donker wennen. Hij zal op de tast naar de vestibule zijn geslopen, zijn oren spitsend, op zijn tenen door de kamer zijn gelopen, waar zijn vrouw in diepe slaap lag met haar tweeënveertig kilo. In het kleine appartement was de badkamer toegankelijk via de kamer in de kleine woning; het was tijdens de vorige vrede afgesplitst van de slaperige, ruime woning die voor eeuwige vrede was gebouwd tijdens een nog eerdere vrede. Hij opende de badkamerdeur en vond op de tast het doosje, dat volgens de regels van de vrede duur en zwart verkregen was.

Hij opende het en haalde de inhoud eruit. Zorgvuldig en vastberaden, zoals hij altijd werkte, maakte hij vervolgens in al die op vingers van een rubberhandschoen gelijkende voorwerpen één voor één een gaatje met het scherpe gereedschap.

Dit staat vast, dit heeft mijn moeder mij verteld, en hij werd rood en gaf geen antwoord toen ik, ontevreden met de mij toegemeten tijd en het geheel van de schepping, hem ter verantwoording riep.