Terras. Jaargang 2014 (06-07)

[p. 75]

Grace Paley
In het krijt
Vertaling: Anne Roetman

Vandaag werd ik gebeld door een mevrouw. Ze zei dat ze in het bezit was van haar familiearchief. Ze had gehoord dat ik schrijfster was. Ze vroeg zich af of ik haar kon helpen iets te schrijven over haar grootvader, een beroemde vernieuwer en dromer van het Jiddische theater. Ik zei dat ik alles wat ik over het Jiddische theater wist al had gebruikt bij het schrijven van een verhaal, en dat ik geen tijd had nog meer te leren, en er dan over te schrijven. Er zit bij mij een lange tijd tussen weten en vertellen. Ze bood een deel van de winst aan, maar dat is veel te kunstmatig. Ik zou nooit overhaast literatuur maken van haar grootvaders leven, in welke vorm dan ook.

De volgende dag ging ik koffiedrinken met Lucia, een vriendin, en hadden we het over deze vrouw. Lucia legde me uit dat het waarschijnlijk lastig was om op je zestigste of zeventigste een familiearchief of verhalen over opmerkelijke grootouders of ooms te hebben als je geen schrijver in de familie had en de kinderen allemaal midden in hun eigen levens zaten. Ze zei dat het zonde was als deze nalatenschap enkel en alleen vanwege je eigen sterfelijkheid zou verdwijnen. Ik zei ja, ik begreep het. We dronken meer koffie. Toen ging ik naar huis.

Ik dacht na over ons gesprek. Feitelijk was ik de mevrouw die gebeld had niets verschuldigd. Het zou kunnen dat ik mijn eigen familie en de familie van mijn vrienden wel iets verschuldigd was. Namelijk, om hun verhalen zo simpel mogelijk te vertellen en zo, zou je kunnen zeggen, een paar levens te redden.

Omdat het haar idee was, is het eerste verhaal van Lucia. Ik vertel het zodat sommige mensen zich Lucia's grootmoeder blijven herinneren, en haar moeder, die in dit verhaal acht of negen is.

De grootmoeder heette Maria. De moeder heette Anna. Ze woonden aan Mott Street in Manhattan in de vroege jaren 1900. Maria was getrouwd met een man die Michael heette. Hij had hard gewerkt, maar pech en nare herinneringen hadden hem in het krankzinnigengesticht op Welfare Island doen belanden.

Iedere morgen ondernam Anna de lange reis met de tram en de trein en nog eens de tram om hem zijn warme maaltijd te brengen. Hij kreeg het eten in het gesticht niet door zijn keel. Als Anna de geplaveide straten van Manhattan verliet en over de brug naar het platteland van Welfare Island reed, was ze altijd vol verwondering. Ze speelde een hele poos aan de groene oevers van de rivier. Ze plukte wilde bloemen in de velden, en ging dan naar de mannenafdeling.

[p. 76]

Op een middag kwam ze binnen, net als altijd. Michael voelde zich erg zwakjes en vroeg of hij met zijn rug tegen haar aan mocht leunen en ze hem wilde ondersteunen terwijl hij op de rand van het bed zijn avondeten opat. Dat deed ze, en zo gebeurde het dat hij, toen hij achteroverviel en stierf, in haar magere armpjes kwam te liggen. Hij was erg zwaar. Zo hield ze hem vast, maar een minuutje of twee, en liet hem toen op bed vallen. Ze lichtte een verpleegster in en ging naar huis. Ze huilde niet omdat ze hem niet aardig vond. Ze sprak eerst met iemand uit de buurt, en samen vertelden ze het haar moeder.

Nu volgt het belangrijkste deel van het verhaal:

Deze Michael was niet haar vader. Haar vader was overleden toen zij klein was. Maria probeerde, samen met de andere kleine kinderen, zo goed en zo kwaad als het ging de moeilijke tijd door te komen. Ze trok in bij verschillende families in de buurt met wie ze een goede band had en hielp hard mee in hun huishoudens. Ze kon goed werken, en stond ook nog eens bekend om het lekkere brood dat ze bakte. Vaak ging het zo dat ze een tijdje in huis woonde bij een goede vriendin en de verrukkelijkste broden bakte. Maar algauw zei de man des huizes dan: ‘Maria bakt van dat heerlijke brood. Waarom leer jij niet zulk brood bakken?’ Vermoedelijk leek hij haar daarna ook op andere manieren te bewonderen. De vrouw vroeg Maria dan wijselijk om alsjeblieft op zoek te gaan naar een ander huis.

Op een dag tijdens het straatfeest in de lente, ontmoette ze een man die Michael heette, familie van vrienden. Ze konden niet met elkaar trouwen omdat Michael een vrouw in Italië had. Om met hem te kunnen samenwonen, zette Maria de volgende waarheden op een rij voor haar logisch redenerende hoofd:

Deze Michael was lang en had een vreemd litteken op zijn schouder. Haar man was opvallend lang geweest en had een litteken op zijn schouder gehad.

Deze man had rood haar. Haar overleden man had rood haar gehad.

Deze man was kleermaker. Haar man was kleermaker geweest.

Hij heette Michael. Haar man had Michael geheten.

Door op deze manier haar eigen verstand te overtuigen, hoefde Maria niet alleen door het leven te gaan in een belangrijke levensfase, had ze een vader ter vorming van haar kinderen, een man in haar bed voor troost, een echtgenoot om te dienen. Desondanks, ook al stierf hij in haar armen, mocht Anna, het kind, hem totaal niet. Dat was jammer, want hij had haar altijd ‘mijn kleine meid’ genoemd. Iedere dag dat ze hem bezocht, had ze hem aangetroffen, wachtend in de hal, of op de rand van zijn witte bed, en had ze geroepen, ‘Hé, Zio, hier is je eten. Het komt van mama. Ik moet weer gaan.’

[p. 77]

Speeltuintje noordoost

Toen ik 's middags naar het speeltuintje ging ontmoette ik elf ongehuwde bijstandsmoeders. Slechts vier van hen waren hoer, de rest was uit principe ongetrouwd of omdat een of andere gluiperd ze gedumpt had.

De baby's waren allemaal nog geen jaar oud, erg grappig en lief.

Toen de moeders ze in de zandbak hadden gezet, namen ze gillend en gooiend met zand het hele woestijntje in beslag. Een kind met een vader thuis, door wie het erkend was en die bereid was het te onderhouden, kreeg er geen poot aan de grond.

Waarom zijn jullie allemaal hier? vroeg ik.

Per ongeluk, zei de eerste.

Een paar van ons kwamen elkaar toevallig tegen, zei de tweede, vonden elkaar aardig, en namen vriendinnen mee.

We zijn net een special-interestgroep, zei een derde. Dat was Janice, een politiek geïnteresseerde vrouw, zich bewust van machtsstructuren en van macht zelf.

Een vierde kwam het speeltuintje in met elf bekertjes ijs, chocola en vanille. Ze deelde ze rond. Wat een geweldige rust en eenheid in deze groep! Toen ik zelf baby's had en in ditzelfde park kwam, waren we helemaal niet zo eensgezind en maakten we vaak ruzie, beschuldigden andere kinderen van ongezonde agressie of extreme verlegenheid. Hij is door en door verpest, zeiden we dan over een piepende papzak van een jaar of twee. Dat wordt niks meer. Die hangende oogleden. Moet je zien hoe hij zijn gepantserde pikkie vasthoudt!

Maar, zei Janice, als je een schoonheid wilt zien, is er natuurlijk Claude, Leni's baby. Zo'n schatje! zei Janice, die een prima baby van haarzelf in een draagdoek om haar borst had, slapend in de cocon van haar bescherming.

Claude wás prachtig. Hij was aan het paardje rijden op Leni's schoot. Hij was donkerbruin, hoewel zij blank was.

Prachtig, zei ik.

Leni is een geval apart, zei Janice. Zij komt uit Brighton Beach, een straathoer, ondanks haar leeftijd, gewicht en geloof.

Het is niet mijn baby, zei Leni. Ik kreeg nog geld van een vent maar hij kon me niet betalen. Dus gaf hij me maar z'n eerste bastaard. Bijstandsuitkering voor alleenstaande ouders. Schat, deze moeke zit alleen nog maar thuis voor de tv. Ik tippel nog niet één keer per week. Hij eist al mijn tijd op, mijn Claude. Niet waar, kleine dikzak? Eet toch je ijsje Claudie, de zon spoelt 't zo weg.

De zesde en zevende ongehuwde moeder waren tweelingzussen die altijd hetzelfde gekleed gingen.

[p. 78]

De achtste en negende waren hoeren en junkies en letten op elkaars baby als de ander werkte of tripte. Het waren stoere, potige vrouwen, met nog andere vier- en vijfjarige kinderen op het kinderdagverblijf, en hun pasgeboren meisjes zaten met strikjes en witte voile in verchroomde en met hoogwaardig gefineerd hout afgewerkte kinderwagens uit het buitenland. Ze lieten hun kinderen nooit in het zand spelen. Ze walgden ervan als ze vies of nat werden en gaven ze ervan langs als dat gebeurde. De meiden die uit principe ongetrouwd waren - onder wie Janet en de tweeling - vonden het nogal streng, maar niet hopeloos gezien de individuele omstandigheden.

De tiende en elfde leken depressief. Ze waren gedumpt en dat weerhield ze om voluit van de baby's te genieten, ook al klemden ze de dikkerdjes tegen hun hart of vlogen ze bij het minste piepje brullend de zandbak in: Wat? Wat? Wie? Wie? Wie heeft je schep afgepakt? Claude? Leni! Claude?

Het is een echte jongen, zei Leni.

Deze twee wilden helemaal niet in de bijstand zitten. Ze geneerden zich, maar niet zo erg dat het onbeleefd werd tegenover hun vriendinnen die zich er niet voor schaamden. Toch maakten ze soms ironische opmerkingen. Ze waren jong en erg mooi, zoals bijna alle meisjes tegenwoordig lijkt het wel, en ze zouden waarschijnlijk nooit meer gedumpt worden. Ik probeerde dit tegen ze te zeggen en ze antwoordden: Bedankt! Een ironische opmerking die ze maakten was: Mijn moeder zegt trek het je niet aan, Allison is een liefdesbaby. De moeder was tolerant en progressief, maar arm.

De middag dat ik langskwam, stelde ik een stuk of twee simpele vragen en maakte een statement.

Ik vroeg: Zou het niet beter zijn om te mengen met de andere moeders en baby's die heus wel een aardige club zijn?

Ze antwoordden: Nee.

Ik vroeg: Wat denk je dat deze gettoïsering voor effect heeft op jullie kinderen?

Ze glimlachten trots.

Toen beweerde ik: In zekere zin was het precies zo toen mijn kinderen klein waren. De vrouwen die ooit I Like Ike-buttons droegen zaten aan de zuidkant van de zandbak, en de rest van ons die revisionistische communistische en revisionistische trotskistische en revisionistische zionistische democraten waren zaten aan de noordkant.

De meesten reageerden op mijn statement met Ja hoor!

Rot op, zei Janice.