Het Taelverbond. Jaargang 4
(1848)– [tijdschrift] Taelverbond. Letterkundig Tydschrift, Het–
Auteursrechtvrij
[pagina 205]
| |||||||||||
Persoonen:
De schouwplaets tusschen de hooge Alpen, - gedeeltelyk in Manfreds slot, gedeeltelyk op de bergen.
| |||||||||||
[pagina 206]
| |||||||||||
Voorwoord der redactie.Tot hiertoe was de Redactie van het Taelverbond zeer karig in het leveren van vertalingen, en haer voornemen is dit te blyven. Het groot getal letterkundigen, die haer hunne oorspronkelyke bydragen leveren, stelt haer in staet tot dit uiterste middel geene toevlugt te moeten nemen. Dit belet niet dat zy steeds dankbaer de vertalingen aenvaerdt van stukken, die, of het karakteristische van vreemde letterkunden doen kennen, of tot de verhevenste gewrochten des menschelyken geestes behooren. Zoo gaf het Taelverbond in zyne eerste aflevering eene vertaling van de twee Vyandlyke Broeders, van Auerbach, om te doen zien welke zachtstreelende literatuer heden in Duitschland den toon heeft, en nu deelt het aen zyne talryke lezers den Manfred van Byron mede, niet alleen omdat dit dichtstuk een der beste van dien wereldberoemden schryver is; maer omdat het voorzeker als een der meesterstukken onzer eeuw mag beschouwd worden. Even als Göthe in zynen Faust, heeft Byron het gevoelen uitgedrukt dat de mensch met de onzichtbare wereld gemeenschap hebben kan; maer niet als by den duitschen dichter verwekt dit kleingeestigheid of tegenstrydigheden in zynen held. Het karakter van Manfred blyft altyd fier, grootsch, hoovaerdig; hy erkent geene oppermagt dan aen zyn geweten, en de worsteling, welke hy tegen zyne eigene wanhopige gedachten voert, is verschrikkelyk. Ongelukkig heerscht er in sommige deelen van dit stuk eene duisterheid, waervan men niet dan met moeite het floers eenigzins opligten kan. Hoewel de engelsche kritiek dit voor eene grootere schoonheid houdt, zal ieder daer niet gereedelyk mede instemmen; maer er is zulke peillooze schat van poëzy in dit oorspronkelyke stuk, de styl er van is zoo verheven en grootsch, dat men ligtelyk die kleine vlekken over het hoofd ziet, om niet dan het schoone te genieten en zich in de bewondering er van te verdiepen. Hetgeen byzonder in Manfred treft is dat Byron in dit drama al zynen spotteden twyfel verloren heeft; hy blyft daerin wel wanhopig; maer toch doet hy hulde aen een Opperwezen, en de zegeprael die de goede grondbeginselen in het stuk behalen, is van wege den dichter eene kostbare belydenis ten voordeele der zedeleer en van de godsdienst. Jammer, dat Byron niet steeds in zulke gevoelens heeft volhard; hy zou dan niet alleen als dichter, maer ook als mensch hooggeschat kunnen worden; ongelukkig deed hem zyn verblyf in Italië de laetste goede gevoelens uit het hart verliezen, en zyn poëtische geest gaf zich helaes! geene lucht meer dan in hoonend gelach en helsche spotterny, die aen zyne werken wel oorspronkelykheid konden byzetten, maer er ook de lezing van moeijelyk en hartscheurend maekte. Wat daer ook van zy, het onderhavige stuk was hoogst waerdig in onze tael overgebragt te worden en wy danken onzen gedienstigen medewerker die zware taek op zich te hebben durven nemen. Over de vertaling zelve, wil de Redactie niets zeggen; men vergelyke haer met het oorspronkelyke, en de lezing er van zal het talent van den vertaler te zeer doen uitkomen, dan dat wy het noodig zouden rekenen daer de aendacht der lezers op in te roepen. | |||||||||||
[pagina 207]
| |||||||||||
Eerste bedryf.Eerste Tafereel.MANFRED alleen. - Een gothische gaendery. - Middernacht.
manfred.
De lamp moet aengevuld, zy weigert licht
Te geven, schoon ik lang nog waken moet:Ga naar voetnoot*
Myn sluimring - als ik sluimer - is geen slaep,
Maer voortgezet en rustloos peinzen, dat
Ik niet vermyden kan. In myne borst
Dringt eeuwige onrust, ook als 't oog zich sluit,
Tot overdenking. Toch, ik leef, en toon
Een uiterlyk als ieder sterveling;
Maer smartgevoel moet 's wyzen leeraer zyn;
Verdriet is kennis: en die 't meeste weet,
Betreurt het diepst dit droeve en ware woord:
De kennisboom is die des levens niet.
Natuergeheim, wysgeerte en wetenschap
En al wat 's menschen geest maer weten kan
Heb ik doorwoeld, en 'k voel in my de magt
Die uitteputten; maer myn leêge ziel
Blyft onvoldaen: ik deed aen andren goed
En hoopte rust door weldaên die 'k bewees.....
Maer 't baette niet: 'k had vyanden genoeg,
'K ontweek hen niet, en menig heeft gebukt.....
| |||||||||||
[pagina 208]
| |||||||||||
My baette 't niet. Magt, leven, goed of kwaed.
En driftengloed..... al 't geen 'k in andren zie,
Verzwond voor my als regen in het zand,
Sinds 't onvergeetbaer uer! Ik ken geen schrik,
Veracht en vloek des zwakken talmers schroom,
Of wanklen moed, die, hopend wenschend, zwoegt
Of weeke liefde, of hoe het heeten moog. -
En nu myn taek.
Geheimnisvol bewind!
Gy, geesten van 't onmetelyk heelal,
Die 'k heb gezocht in licht en duisternis; -
Gy, die heel de aerde omzweeft, met etherstof
Omkleed; - en gy wie de ongenaekbre kruin
Der bergen strekt ten zetel, die op aerd'
En in de zee spelonk en rots bewoont -:
Ik roep u op door toovermerk en- beeld
Waer voor gy zwichten moet.... Ryst op! verschynt!
(Eenige stilte.)
Zy komen niet. Nu by de stem van dien,
Die de eerste is onder u; by 't teeken, dat
U beven doet; nu by den naem - zelf van
D'onsterflyke: ryst op! verschynt! verschynt!
(Stilte.)
Het moet zoo zyn. - Geesten van aerde en lucht
Te lang myn' wil weêrstreefd! by eene magt
Meer groot dan die 'k gebruikte, een dwanggebod,
Een woord ontleend aen gindsche vloekplaneet,
Die, brandend wrak van een vergane bol,
Als strafplaets omdryft door het maetloos ruim;
En by den vloek, die rust op myne ziel,
By 't denkbeeld dat in my en om my is,
Roep ik u op tot myne dienst. - Verschynt!
(Eene ster wordt gezien in 't donkere verschiet van den gang; zy blyft onbeweeglyk; men hoort eene stem zingende):
eerste geest.
'K spoei, tot uw bevel genegen,
Uit myn wolkverblyf u tegen,
Dat het scheemrings koeltje bouwt,
De avondzon omspant met goud,
Wen 't omgloorde azuertapeet
Myne woning als omkleedt.
| |||||||||||
[pagina 209]
| |||||||||||
'K ben u, schuldige, uit den hoogen
Op een lichtstrael toegevlogen,
Stervling! tot uw' roep geneigd;
Spreek, opdat ge uw' wensch verkrygt.Ga naar voetnoot*
tweede geest.
Mont-Blanc prykt als der bergen heer,
Gekroond naer vorstenwys,
Met rotsentroon, met wolkenkleed
En diadeem van ys.
Om de achtbre leên staen wouden heên;
Lawinen houdt zyn hand;
Maer, eerder niet dan ik gebied,
Begraven zy het land.
Yszee en-beek langs killen boord
Bewegen naer myn' wil,
En kruijen op myn wenken voort,
Staen op myn wenken stil.
En my, gebieder van dien reus,
Die zyn' bevreesden top
Doe siddren naer zyn' grondslag heên -
Zeg, wat roept gy my op?
derden geest
(Stem van den).
In de diepte des waters,
Waer het golfje niet klotst,
Waer de zeeslang zich wegschuilt,
Waer het windje niet botst;
Waer de Zeenymph het haer vlecht
Met schelpen en wier....
Als de storm op de vlakte
Galmde uw roepstem van hier;
Door de stille koraelgrot
Klonk de galm in het rond,
Tot dat de oceaengeest
Uw wenschen verstond.
| |||||||||||
[pagina 210]
| |||||||||||
vierde geest.
Van waer de aerdbeving sluimert
By het onderaerdsch vuer,
En de borlende lava
Zich verheft ieder uer;
Waer de wortels der Andes
Zoo diep gaen in de aerd'
Als naer boven de kruin stygt
Van het logge gevaert';
Uw woonplaets te zoeken
Verliet ik de myn':
Gy zult my gebieder,
Ik dienaer u zyn.
vyfde geest.
Ik ben 't die aen den storm gebied,
De ophitser van d'orkaen;
Zyn bliksemzwangere adem is
Thans met verderf belaên.
En, voortgesneld
Langs stroom en veld,
Vloog ik op stormen aen;
En menig schip
Zal op een klip
Nog dezen nacht vergaen.
zesde geest.
Ik kom van 't ryk der schaduw aengesneld,
Waertoe, o mensch, my met het licht gekweld?
zevende geest.
De ster, die ge onderworpen zyt
Werd, eeuwen lang, door my geleid.
'T was schier de fraeiste bol van al'
Die immer zweefden door 't heelal;
Geregeld zwaeide zy omhoog,
Een sieraed van den sterrenboog....
Maer zy ontaerdde, en sinds dat uer
Werd zy een dolend, vormloos vuer,
| |||||||||||
[pagina 211]
| |||||||||||
Eene onheilspellende komeet,
Die dreigend door de ruimte gleed;
Een spel van doellooze aendriftskracht,
Werd ze uit haer baen en stand gebragt;
Zy waert, door vormloosheid berucht,
Daer vreeslyk door de bovenlucht....
En gy, wiens lot aen 't hare kleeft,
Wiens stem myn' dienst gevorderd heeft,
Door duistre magt u ingestort,
Waervan gy slaef en offer wordt:
De prys waervoor 't u is vergund,
Dat gy aen ons gebieden kunt,
Die op uw wenken buigen, schoon
Gy stof zyt. Spreek, thans, aerdenzoon!
de zeven geesten.
Het geestenheer, dat gy verschynen deedt,
Staet, sterveling, tot uwe dienst gereed:
Lucht, aerde en zee. uw ster, gebergte en nacht
En wind. Zeg vry, al wat ge wenscht en wacht.
manfred.
Vergetelheid!....
eerste geest.
Waervan, van wien, en hoe?
manfred.
Van 't geen daer in my is; gy leest het daer,
Gy weet het, schoon ik 't niet beschryven kan.
geest.
Wy bieden slechts wat wy bezitten aen:
Vraeg onderdanen, vorstenëer; vraeg magt
Op aerd', 't zy meer of minder groot; een leus
Die de elementen dwingt die wy gebiên:
Spreek op! één woord - 't staet alles u ter dienst.
manfred.
Vergetelheid! vergeten van myzelv'!....
Is 't u te veel, gy wier geheim gebied
Meer dan ik vraeg te geven my belooft?
| |||||||||||
[pagina 212]
| |||||||||||
geest.
Ons wezen, ons verstand reikt daertoe niet.
Maer sterven kunt ge....
manfred.
En 't sterven geeft my dit?
geest.
Wy zyn onsterflyk, dus, vergeet dit niet,
Ook eindloos. Toekomst en verleden, staen
Als 't heden daer voor ons. Is 't u genoeg?
manfred.
Gy spot!.... de magt die u hier voor my riep
Maekt u myn slaven, weigert my slechts niet!
Myn hart, myn geest, de promethesche vonk,
Die bliksemt door myn ziel, is even klaer,
Vèrstralend en doordringend als by u;
Zwicht de uwe niet ofschoon met stof omkleed.
Spreekt, antwoordt, of ik toon u wie ik ben.
geest.
Wy zeggen als wy zeiden: 't antwoord gaeft
Ge uzelven reeds.
manfred.
En wat beduidt die tael?
geest.
Als uw natuer aen ons bestaen gelykt,
Dan hebt gy 't antwoord: want het schrale ding
Dat dood heet, neen, heeft met ons niets te doen.
manfred.
'K riep dus vergeefs u van uw posten af.
U faelt of wil of magt tot helpen....
geest.
Spreek,
Nog bieden we aen, al wat zich geven laet,
Magt, heerschappy, lang leven, kracht....
| |||||||||||
[pagina 213]
| |||||||||||
manfred.
Vloek! vloek! waertoe my 't leven nog gerekt?
'T is my alreede een last; - gaet heen, gaet heen!
geest.
Bedenk u wel, men wenscht u dienst te doen,
Wy zyn nog hier: bestaet geen andre gaef,
Die in uw oog, u niet onwaerdig zy?
manfred.
Niet een - doch stil.... een poos nog tot besluit.
'K wenschte u van oog tot oog te zien. Ik hoor
Uw stem, gelyk muziek op zee, zoo zoet,
Zoo harmonievol galmend; en ik zie
Den heldren aenblik van een schoone ster;
Doch verder niets. Komt, nadert, als gy zyt,
Of één, of al', in uw' gewonen vorm.
geest.
Ons kleedt geen stof in de elementen waer-
Van wy en ziel en grondbeginsel zyn.
Maer kies een' vorm waerin men u verschyn'?
manfred.
Ik heb geen keus; geen vorm is er op aerd'
Meer schoon of hatelyk voor my. Dat één,
De magstigste onder u, my zoo verschyn'
Als aen hemzelv' het meest gevallen moog'.
zevende geest
(verschynende in de gedaente eener schoone vrouw).
Zie hier!
manfred.
Myn God! het zy dan zoo, en gy
Zyt geen begoochling, zyt geen hersenschim?...
Maer zalig thans?... Ik klem u aen myn borst
En wy, we zullen weêr...
(De gedaente verdwynt).
My breekt het hart.
(Hy valt bewusteloos neder.)
(Eene stem zingt de volgende bezweering:)
Als de maen schynt op de baren,
En de glimworm in het gras;
| |||||||||||
[pagina 214]
| |||||||||||
Graf-gestalten rustloos waren,
'T dwaellicht zweeft op moer en plas;
Als, by 't sterverschietend stralen,
De uilen krytend zich herhalen;
Als het zwymend windje smacht,
'T blaedje rust in schaêuw der dalen,
Werkt myn ziel op u in kracht
Met een toovermerk en-magt.
Schoon uw sluimer diep moog schynen,
Ruste smaekt uw boezem niet;
Daer zyn zorgen die niet kwynen,
Schimmen dreigende in 't verschiet.
Nimmer kunt ge alleen meer blyven
Door een magt u onbewust.
Als in wolken zult ge dryven
U ten lykkleed toegerust.
Tot u long en borst verstyven
Rooft myn vloek u vrede en lust.
Kille huivring zult ge voelen
Als myn werken, als myn woelen
Door uw bange leden vaert,
Schoon uw oog my niet ontwaert.
En in 't heimlyk siddren, vreezen
Waent ge een schim te zien verrezen;
Als ge naer uw schaduw oogt
Zal dat turen ydel wezen.
En uw kwelling wordt verhoogd
Wyl ge uw vrees te onveinzen poogt.
Door een helsche magt bezworen,
Is uw hoofd met vloek belast.
Dezer magt ten prooi verkoren,
Zyt ge aen hare strikken vast.
Als het zoele windje fluistert
Wordt uw oog en hart verduisterd,
En geen zoete nachtrust smaekt
Uwe borst door 't kwaed ontluisterd:
Zelfs de zonnekoestring maekt
Dat gy 't licht en 't leven wraekt.
'K nam van uit uw oog en ader
'T giftig traenvocht, zwarte bloed;
Mengde ze ondereen te gader
Tot een gift dat doodlyk woedt.
| |||||||||||
[pagina 215]
| |||||||||||
De adder aen uw lach ontnomen
Deed zyn vuile zwadder stroomen;
En de vloek moest uit uw mond
Tot uw zielsbezweering komen;
En 'k beproefde uw gift en vond
Dat geen sterker ooit bestond.
Om uw schynbaer-vriendlyke oogen;
Om uw valsche veinzery;
Om uw borst, steeds onbewogen;
Om uw schuld en huichlary;
Om 't misleidende vermogen,
Dat u hulde in menschenschyn;
Om den Kaïnsaerd uws harten;
Om uw vreugd in 's broeders pyn
Zult ge, in ongekende smarten,
Aen uzelv' ter helle zyn.
Langs uw' schedel druipt het vocht
Dat u tot dien staet moet wyden,
Nimmer-sluimrend, zult gy lyden,
Wenschen dat gy sterven mogt;
En al hygt ge ook om te sneven,
Zult ge toch voor 't sterven beven:
Een onzichtbre boei en koord
Knelt uw leden. Immervoort
Voelt ge u hoofd en hart omzweven
Door dit onheilspellend woord.
| |||||||||||
Tweede Tafereel.
Het Jungfrau-gebergte. - Morgenstond. - MANFRED alleen op de rotsen.
manfred.
Verlaten door de geesten, die 'k bezwoer,
Door kunstgeheim en toovery misleid,
Gefolterd door het geen my redden moest,
Steun ik niet meer op bovenaerdsche hulp.
'T verleden is in hare magt niet meer
En eer 't verleden zy met nacht omhuld
Wil ik geen blik - zelfs in de toekomst slaen.
Gy bergen, aerde en heerlyk morgenuer!
| |||||||||||
[pagina 216]
| |||||||||||
Waertoe u thans in 't schoonheidskleed gehuld?
My slechts, my streelt gy niet. Gy schoone bol,
Gy oog der wereld, dat voor allen lacht
En vreugde schept! gy straelt niet in myn borst.
Gy rotsen, op wier steilen rand ik sta!....
Bedwelmende aenblik! 't ryzige geboomt'
Aen gindschen stroom, daer diep, is aen myn oog,
Tot heesterstruik en grashalm als vervormd....
Een sprong, een schrik, een windje ploft myn borst
Te pletter op die rotsenboorden neêr,
Ter eeuwge rust. - En waertoe nog gedraeld?
Ik voel den drang.... en echter stort niet neêr.
Ik zie 't gevaer.... en ga niet achteruit.
'T hoofd duizelt my.... en vast staet toch myn voet.
'K bevind een magt, die me aen den dood onttrekt,
En 't leven my ten last, ten gruwel maekt,
Als 't leven is, die dorheid van den geest,
Die me overal verzelt en als het graf
My voor 't genot verkilt. Ik zei vaerwel
Aen veinzery en zelfsontschuldiging:
Die laetste boei van 't alverwinnend kwaed.
(Een arend vliegt voorby).
En gy, wiens vlugt naer hooger perken streeft,
Bewoner, vorst van 't hooger luchtgewest!
Gy snort langs myne zy'. Mogt ik uw' prooi,
Het aes zyn voor uw klauw..... Gy stygt omhoog,
Waer niemand volgen kan, terwyl uw oog
Benedenwaerts, omhoog en voorwaerts straelt,
Met scherpen vlammenblik. - Hoe heerlyk schoon,
Hoe grootsch is heel de zichtbare natuer,
Hoe schittrend in haer wezen, in haer werk.
En wy, in waen haer heeren, wy, we zyn
Half stof, half god, en magtloos, t' eenen stond,
Tot vlugt of zinken; een tweeslagtig ding,
Een wanklank in der schepping harmonie.
Wy ademen slechts diep verval en trots,
Die kampt met lage drift en ydlen waen,
Tot sterflykheid haer sterker regten staeft:
'T bezielde stof gaet weêr tot stof terug
Gelyk 't voorhenen wasGa naar voetnoot*.
| |||||||||||
[pagina 217]
| |||||||||||
(Men hoort eene veldfluit in de verte.)
Wat liefelyk geluid!
Een kunstloos lied aen 't bevend riet ontlokt -
Want hier nog leeft aertsvaderlyke tyd
En zielsgenot - de veldfluit, die der lucht
Des herders rust en zielsvernoeging kweelt
Smelt tot gevoel myn ziel. O ware ik slechts
Een stemgeluid, een klank, een ademtogt,
Die schynbaer leeft en onbewust verdwynt;
Een stoffeloos genot, dat kwynt en sterft
Als 't streelend lied waerdoor 't werd voortgebragt.
(Van beneden komt een Gemzenjager).
gemzenjager.
De gems liep dezen weg; haer kleine voet
Heeft my misleid. Myn winst zal heden niet
'T halsbrekend werk vergoeden.
(Opziende).
Wie is daer?
Zoo hoog als hy, die toch geen jager schynt,
Steeg nog geen enkle bergwoner, neen,
Steeg slechts de koene jager op. Hy schynt
Een welgesteld en onverschrokken mensch,
Fier als de stoutste bergman, zie ik wel. -
Ik wil hem nadren.
manfred
(die den anderen niet bemerkt).
Dus door zorg vergrysd,
Als gindsch verdord en bladerloos geboomt',
Dat 's winters ruwen ademtogt verbrak,
Of bliksemvuer van een spleet op zyn' tronk
En spoedig gansch verrotten zal in 't slyk.
En zoo te zyn by de herinnering
Aen beter staet!.... De rimpels van myn hoofd
Zyn door de hand des tyds niet ingegroefd.
'T zyn uren - die de kwelling eeuwen maekt -
Die ik doorleef! - Gy yzen rotsgevaert'!
Lawinen, gy wier stem ginds dreigend huilt
In 't bergbegraven, daelt, verplettert my!
Ik hoor uw val, nu boven, dan beneên,
En slag op slag. My echter treft gy niet.
Ge ontzielt alleen wat nog te leven wenscht:
Het vreedzaem dal begraeft gy en bedelft
Het kluisje des gerusten veldelings.
| |||||||||||
[pagina 218]
| |||||||||||
gemzenjager.
De nevel ryst van uit het dal omhoog.
'K wil hem by 't nederdalen gadeslaen
Eer hy zyn' weg, zyn leven ligt verliest.
manfred.
De mist kookt rond de gletschers op; beneên
My stygt de walm, grys, dwarlend, zwavelig,
Als schuim, gestuwd uit 's afgronds oceaen,
Die eeuwig klotst op 't levend doemlingstrand,
Opeengetast als keijen hier. My duizelt...
gemzenjager.
'K moet hem voorzichtig naderen, één pas
Een mistred ploft hem neder, zie hy schynt
Te wanklen reeds.
manfred.
Het berggevaerte viel
Het zwerk verscheurend neêr, en van den schok
Beroerden de Alpen, en het bloeijend dal
Werd met vernielings-splinters opgevuld.
Rivier en beek en stroom werd leeggeperst
En 't water opgedreven als een mist,
Of naer een andre bedding heengeleid.
Zoo stortte en viel de gryze Rozenberg.....
Maer 'k stond straks aen zyn' voet....
gemzenjager.
Voorzichtig, vriend,
Een stap kan doodlyk zyn. In 's hemels naem
Verwyder u van dezen steilen rand.
manfred
(die niet naer hem luistert).
Indien ik hier ter plaets myn graf verkoos
En myn gebeent' ter rust lei' in het diep,
'T zou niet verstrooid, op rots en klip gebleekt,
Een spel der winden zyn. Een enkle sprong
Vervult dien wensch. Vaer - hemelruim - vaerwel!
Wend af uw blik, verwytingvolle blik!
Gy haet, gy haet my. Aerde, ontvang myn stof....
(Hy wil naer beneden springen, maer de jager grypt en weêrhoudt hem).
| |||||||||||
[pagina 219]
| |||||||||||
gemzenjager.
Sta, zinnelooze, schoon het leven moê,
Besmet dit oord niet met uw schuldig bloed.
'K styg ylings af... Maer los laet ik u niet.
manfred.
Myn ziel is ongesteld.... o laet my los....
Myn hart bezwymt.... 't gebergte aen mynen voet
Draeit voor myn duizlend oog. Maer wie zyt gy?
gemzenjager.
'K zeg u dit straks.... geen oogenblik getoefd.....
De neveldamp wordt dikker... houd my vast....
Plaets hier uw' voet.... neem dezen stok, en leun
Een poos aen dezen struik... geef my uw hand,
Houd vast myn' gordel... goed zoo!... meesterlyk!....
In nog een uer is myne kluis bereikt.....
Langs hier, hier ligt een min gevaerlyk spoor,
Een soort van voetpad, dat de bergstroom heeft
Gegraven dezen winter.... Goed zoo, man,
Gy moest een jager zyn!... Volg my altyd.
(Zy dalen verder met moeite langs de rotsen naer beneden).
| |||||||||||
Tweede bedryf.Eerste Tafereel.
Eene hut in de Berner Alpen.
MANFRED en de GEMZENJAGER.
gemzenjager.
O rust nog, rust... neen, gy moet nog niet gaen.
Uw geest en lyf zyn beiden ongeschikt
Elkaèr te leiden, kom, blyf nog een poos:
'K geleid u dan, zoodra ge u beter voelt
En zegt waerheen.....
| |||||||||||
[pagina 220]
| |||||||||||
manfred.
'T behoeft niet, man. Ik vind
Myn' weg zeer goed, ook zonder uw geleide.
gemzenjager.
Uw uiterlyk duidt een' dier grooten aen,
Wier rotskasteelen ginds ter neêr zien in
De dalen. Welk mag uw bezitting zyn?
Schaersch loopt myn weg, te zoeken daer beneên,
By de ongemeten haerdsteên der kasteelen,
'T vassalen-drinkgelag. Edoch de paên,
Die van 't gebergt daer veilig heengeleiden,
Ken ik van kindsbeen; welk mag 't uwe zyn?
manfred.
'T zy u om 't even.
gemzenjager.
Heer, bedaer, bedaer;
Verschoon myn vraeg, en drink, met milden teug,
Deez' overjaer'gen wyn, die menigmael
Myn leden tot den arbeid sterkte, en thans
U sterken zal. Een' goeden teug gedronken!
manfred.
Neem weg, neem weg: het bloed kleeft aen den rand!
Dat nimmer (schynt het) zinken wil in de aerd'?
gemzenjager.
Wat meent hy toch. Hy moet uitzinnig zyn.
manfred.
'T is bloed - myn bloed! 't is de eigen warme stroom,
Die 's vaders borst, onze aderen doorvloeide,
Toen in de jeugd, tot ééne ziel vereend,
Een schuldge min 't verwante bloed vermengde....
En 't werd geplengd! Toch stygt het nog omhoog
En kleurt het zwerk, dat my den hemel sloot -
Waer gy niet zyt - en ik nooit ingaen zal.
gemzenjager.
Vreemd wezen! wat uw zinverbystering,
Die 't ledig u met spoken vult, - wat ook
Uw vrees, uw lyden zy, nog blyft er troost
En by de kerk en 's hemels teelt: geduld....
| |||||||||||
[pagina 221]
| |||||||||||
manfred.
Geduld, geduld! dit woord, preêk aen het dier,
Het lastdier voor - geen' gier of adelaer....
Aen scheps'len uit een slyk als gy geteeld.
Ik ben niet van uw soort.
gemzenjager.
Den hemel dank!
Voor al den roem van Tell wilde ik niet zyn
Van uwe soort; maer wat uw lyden zy
Het moet getorscht, en nutloos is die woede.
manfred.
En draeg ik 't niet? Zie, zie my aen - ik leef....
gemzenjager.
Geen welzyn is 't, 't is overspanning slechts.
manfred.
Ik zeg u, man, 'k heb menig jaer geleefd,
Veel lange jaren, doch wier duer niet haelt
By deze, die 'k moet noemen: eeuwen, eeuwen -
Ruimte en oneindigheid - bewustzyn met
Dorst naer den dood - en steeds ter straf bestaen.
gemzenjager.
Hoe, op uw hoofd is nauw het merk gestempeld
Van 's levens bloei; 'k ben meer bejaerd dan gy?
manfred.
Gy acht het zyn afhanklyk van den tyd?
Maer ons bedryf meet zyne perken af.
Het myne maekt myne uren onvergangbaer,
Eindloos, gelyk, als korlen zands aen 't strand,
Ontelbre stippen! Eene woeste zee
Waer, bar en koud, de wilde golfslag breekt,
Waer niets zich toont dan lyk en wrak en klip
En 't zilte nat van wroeging en verdriet.
gemzenjager.
Zyn hoofd loopt om. Hy mag alleen niet blyven.
manfred.
O, ware 't zoo. Dan zou hetgeen ik zie
Zich als een droom vertoonen.
| |||||||||||
[pagina 222]
| |||||||||||
gemzenjager.
En wat is 't
Dat gy aenschouwt, of liever waent te zien?
manfred.
Myzelv' en u, een bergbewoner; uw
Herbergzaem huis: uw stille deugd, uw ziel,
Geduldig, vroom, en onversaegd en vry;
Uw zelfgevoel, sterk door regtschapenheid;
Uw welzyn, ongestoorde slaep; uw werk
Veredeld door 't gevaer, maer schuldeloos;
Uw hoop voer d'ouderdom en 't stille graf,
Wiens groene zode een kruis en bloemkrans siert,
Waerop in liefde uw kroost een grafspreuk schryft;
Daer zie ik op - en blik dan binnenwaerts,
Maer 't is genoeg.... myn ziel is reeds verzengd.
gemzenjager.
En zoudt ge uw lot verwisslen voor het myn'?
manfred.
Neen, vriend, 'k wil u niet schaden; 'k ruil myn lot
Met u noch met een ander: zy het wreed,
Ik droeg het lang en dragen kan ik 't nog.
Ik waek - en ly' wat andren in een droom
En sluimrend dooden zou.
gemzenjager.
En dit gevoel
Dit meêgevoel voor 's naesten lot zou in
Een borst ontstaen, onteerd door misdryf? Neen
Wie denkt als gy, kan op geen vyand, zelfs
Te regt, zich wreken willen.
manfred.
Neen, o neen!
Myn onregt kwam op wie 'k beminde neêr,
Op wie ik 't meest beminde. Ik strafte nooit
Een vyand, dan ter zelfsverdediging;
Maer myne omhelzing was noodlottig.
gemzenjager.
Ach!
God geve u rust; de boetetraen verkwikke
Uw ziel, met myn gebed.
| |||||||||||
[pagina 223]
| |||||||||||
manfred.
'K behoef dit niet
Maer duld uw medely'. Thans is myn tyd,
Ik ga: vaerwel! - Dit geld, myn dank voor u:
Geen woord - 'k ben 't u verpligt. - Maer volg my niet.
Ik ken myn weg, 't gevaer is thans voorby:
En nog eenmael, ik zeg u, volg my niet!
(Manfred af).
| |||||||||||
Tweede Tafereel.
Eene diepe vallei in de Alpen. - Een waterval.
MANFRED
(komt op).
Geen middag nog. De zonboog straelt, en welft
Den waterval met 's hemels kleurenrei 1,
De zilvren vloed des gladgekemden strooms
Stort plotslyk langs de rotsensteilte neêr,
En zweept zyn ryen schuimend licht in 't rond
En ginds en weêr, gelyk de reuzenstaert
Van 't vale ros, bereden door den dood,
Zoo als ons de openbaring zegt. Myn oog
Alleen drinkt nu dit lieflykboeijend zigt;
Ik moet alleen in 't streelend eenzaem zyn,
En deelen met de geesten van het oord
De hulde dezer watren. 'k Wil ze roepen.
(Manfred neemt eenig water in de palm zyner hand, en werpt het in de lucht, de bezwering mompelende. Na eene poos verschynt de tooveres der Alpen beneden den zonneboog des watervals).
O schoone geest! met stralenkroon getooid
En schittrend oog zoo heerlyk; in wier leest
Het schoone der minst - sterflyke aerdedochters
Tot bovenaerdschen vorm in zuivrer grondstof
Vergodlykt werd, - u siert de blos der jeugd
Gelyk de rozenwang van 't lieve kind,
Dat sluimert aen der moeder kloppend hart;
Of 't avondrood dat, als de scheemring daelt,
Op 't maegdlyk wit der gletschers nederkaetst -
De blos der aerde als haer de hemel kust -
Kleurt uw gelaet zoo hemelsch schoon, en temt
Den hellen gloed des zonboogs om u heen.
| |||||||||||
[pagina 224]
| |||||||||||
O schoone geest, wier onbeneveld oog
De helderheid der reine ziel vertoont,
Die uit haerzelf onsterflykheid bewyst,
Ik weet dat gy zult toestaen aen een zoon
Van 't stof, die soms gemeenzame omgang dryft
Met bovenaerdsche magten - als of 't zy
Terwill' van zyn bezweering - u te roepen,
Een oogenblik te aenschouwen.
tooveres.
Zoon der aerd'!
Ik ken u en de magt waerdoor gy werkt;
Gy zyt een man van wyde denkenskracht,
Uw daden zyn, op 't uiterst, goed en kwaed;
Noodlottig, zwaer is 't leed dat gy verduert.
'K heb dit verwacht. En wat wenscht gy van my?
manfred.
Uw schoonheid aen te staren - verder niets.
Slechts de aerd' te zien heeft myn gemoed gekrenkt,
In haer geheimen zoek ik heil, en dael
Tot in 't verblyf van hare geesten af.
Maer 'k vind er geene hulp. Ik vroeg van hen
Wat zy niet geven kunnen en nu vorsch
Ik verder niet.
tooveres.
En welke is dan die eisch,
Die in de magt der magtigsten niet staet,
Gebieders van 't onzigtbre?
manfred.
'T is een gunst.
Doch waertoe 't nog herhaeld? het is vergeefs.
tooveres.
Ik weet het niet, en daerom ga slechts voort.
manfred.
Het zy dan zoo, ofschoon 't my kwelling baert,
Myn smart zal sprake vinden. Van myn jeugd
Reeds ging myn geest langs onbetreden spoor,
En 'k schouwde op aerd' naer niets met menschenoog.
Hun eerzuchtsdorst brandde in myn boezem niet,
Hun levensdoel was ook het myne niet,
| |||||||||||
[pagina 225]
| |||||||||||
Door vreugde en smart en driften en vermogens
Was ik hun vreemd; met de eigen vorm omkleed,
Gevoelde ik niet als ander aedmend stof;
Maer onder 't my ongevend kleigeslacht
Bestond slechts ééne, die.... maer straks van haer.
Zoo liet ik my met menschen weinig in
Of hun gedachten, maer verkoos veeleer
Het wilde en woeste schouwspel der Natuer,
En ademde yslucht op den top der bergen,
Waer 't bloedloos dier, waer 't vogeltje niet zweeft,
Noch 't nestje bouwt op eeuwig - dor graniet;
Of daelde omlaeg en volgde 't warlig woelen
Des stortvloeds, en het brekend golfgeklots
Van zeeruim of van stroomen in hun vaert.
Dan juichte in my myn vroege geesteskracht;
En 'k volgde 's nachts der mane en sterren stand
En loop omhoog; of ving de bliksemflits
In 't starend oog tot my 't gezigt begaf.
Of hoorde, en zag op 't neêrgeblazen loof
Wanneer de herfstwind door 't gebladert' floot.
Dit was myn lust en steeds alleen te zyn;
Want als een wezen van myn eigen soort -
O smart! - my dan ontmoette op mynen weg,
Dan voelde ik my terstond tot hem verlaegd
En stof als hy. Ik week in de eennaemheid
Ter sombre woonsteê van verderf en dood,
Of uit haer werk haer oorzaek blyken mogt,
En grondde op lyken-beendren, stof en slyk
Hoogstschuldige besluiten. Langen tyd
Spoorde ik des nachts geheime wetenschap
Des voortyds na; en zoo, met moeite en tyd,
Met vreeslyk vloekbedryf, en zulke boete
Als in zichzelf aen aerde en lucht gebiedt
En 't geestendom dat hare kreitsen vult,
'T leêg en bevolkt oneindige; zoo maekte ik
Myn oog steeds meer met de eeuwigheid bekend,
Gelyk de Magi in den voortyd, en
Hy, die, uit bron en wel, te Gadara,
Eros en Anteros te voorschyn riep 2
Gelyk ik u; - en met myn kennis wies
Myn magt en dorst naer kennis en 't genot
Van 't opgeklaerd verstand, totdat....
tooveres.
Ga voort.
| |||||||||||
[pagina 226]
| |||||||||||
manfred.
Ik heb tot hier myn reden als gerekt
In 't pryzen van deze ydle zaken, wyl
Ik naderde aen de grieven myner ziel...
Doch tot myn taek. 'K sprak u tot hiertoe niet
Van vader, moeder, vriend, vriendin, of wezen,
Waermeê 'k de kluisters van den omgang droeg;
Indien 'k ze had, zy schenen 't my niet toe.
Doch er was ééne...
tooveres.
O spaer u niet, ga voort.
manfred.
Zy was als ik; de trekken van 't gelaet,
Heur oogen, haer, tot zelfs de toon der stem
Kwam met myn stem en trekken overéén.
Maer zachter en door vrouwlyk schoon veredeld.
Zy ging en dacht, als ik, in eenzaemheid
En zocht verborgen kennis, met een ziel
Die heel Natuer omving: niet deze alleen,
Neen, edler gaven had ze boven my,
Gevoel en lach en traen - die 'k niet bezat;
En teederheid - die ik voor haer slechts voelde;
En nedrigheid - die 'k nimmer heb gekend.
Haer zwak van 't myn', haer deugd behoorde aen haer...
'K heb haer bemind... en heb haer neêrgeveld!
tooveres.
Met eigen hand?
manfred.
Myn hand niet, maer myn hart
Heeft doodelyk die lieve borst doorwond.
Zy blikte in my en kwynde. Want zy zag
De onwischbre vlek van een vergoten bloed;
En toen heeft ook haer dierbaer bloed gevloeid...
Ik zag 't helaes... maer stelpen kon ik 't niet.
tooveres.
En voor een wezen, van de soort door u
Veracht, wiens rang gy ver te boven streeft,
Vermengd met ons en de onzen, wierpt gy weg
De gaef der hooger wetenschap, en zonkt
Terug tot stof en sterflykheid?... Ga heen!
| |||||||||||
[pagina 227]
| |||||||||||
manfred.
Ach, sinds dat uer, o dochter van de lucht!
Maer wat zyn woorden?... Zie my als ik slaep
Of nachten doorwaek... kom en zit by my!
'T alleenzyn is voor my geene eenzaemheid
Maer furiën-gebied... ik knarssetandde
Van 't schemerlicht tot aen den dageraed
En vloekte my tot d'avondstond. Ik smeekte
Om zinloosheid als zeegning... 't werd me ontzeid.
'K heb uitgedaegd den dood... maer in den stryd,
Der elementen week 't gevaer van my
En 't dreigendst leed vlood schaedloos. Maer ik hing
Als aen een haer, dat niet wou breken, vast
In de yzen greep van 's wreeden demons klauw.
'K doorrende myn verbeeldingsperk; en in
De volheid myner ziel - die my weleer
Een Kresus was in schepping - peilde ik diep.
Maer, als by eb de stroom, zoo zonk ik weêr
In d' open kolk van myn gedachten weg.
Toen, in 't gewoel, zocht ik vergetelheid,
Zocht ze overal, behalve waer zy huist,
Juist wat ik leeren wil. Myn wetenschap,
Myn bovenaerdsche en lang bedreven kunst
Is magtloos hier. Ik blyf in wanhoopsklagt.
Ik leef - en leef ten duerzaem voortbestaen!
tooveres.
Toch mag het zyn, dat ik u helpen kan.
manfred.
Dan moest uw magt de dooden op doen staen
Of my, beneên in hun verblyf geleiden,
O doe't - wat vorm, wat tyd, wat foltring zelfs
Gy noodig acht - zoo 't maer de laetste zy.
tooveres.
Dat kan ik niet; doch zoo gy zweeren wilt
Gehoorzaemheid aen 't geen ik u beveel,
Dan kan, dan moge uw wensch vervuld zyn!
manfred.
Neen,
Dit zweer ik niet! Ik zou gehoorzaem zyn
Aen geesten die ik zelf verryzen deed?
De slaef zyn myner slaven?... Nooit!
| |||||||||||
[pagina 228]
| |||||||||||
tooveres.
Gy spreekt
Zeer ongeschikt. Nog eens, bedenk u wel
Eer gy verwerpt!
manfred.
'K blyf by myn woord.
tooveres.
Genoeg!
Ik kan dus henengaen?
manfred.
Verdwyn! verdwyn!
(De tooveres verdwynt).
Ten speelbal zyn we aen tyd en vrees. De dagen
Gaen steelswys en al stelend heen. Men doemt
Het leven met den doodschrik in de ziel.
Geheel den duer dier vloekbre slaverny
Drukt ons de levenslast op 't moede hart,
Dat kwynt in druk, of onder smarten jaegt
Of zyn genot in zwymlend lyden endt.
Hoe zeldzaem zien we in toekomst of verleên -
Want heden vindt m' in heel het leven niet -
Een' enklen dag, dat de afgematte ziel
Den dood niet wenscht! En toch, gelyk de hand
Terugbeeft van het ys, zoo deinst men steeds
Van 't sterven weg, dat slechts een oogwenk duert.
Een middel blyft me en van de dooden kan
Ik d' uitleg eischen van 't gevreesde zyn:
Op 't ergste kan het antwoord zyn het Graf,
En dat is niets!.... Doch zoo 'k geen antwoord kreeg?....
Maer Samuël hoorde Endors tooveres
En sprak tot Saul. En der Spartanen vorst
Vernam zyn lot door d'immerwakkren geest
Der Byzantynsche profetes.... hy sloeg
Haer die hy minde, en wist niet wat hy velde,
En schuldig stierf hy, schoon hy smeekte en bad
Tot Jupiter en, in Phygaelje, door
Arkadiens geestenwekkers, hare schim
Bezwoer, dat zy haer wrok vergeten mogt
Of pael stelde aen haer wraek. Ze antwoordde
In spreuken, dubbelzinnig, maer vervuld. 3
| |||||||||||
[pagina 229]
| |||||||||||
O hadde ik nooit geleefd, en 't voorwerp van
Myn min zou nog bestaen; o hadde ik nooit
Geliefd, dan was zy nog, in schoonheids-bloei,
Gelukkig en gelukkigmakend. Ach
Wat is ze nu?.... Zy lydend voor myn schuld!....
Ze is iets dat ik niet noemen durf.... of niets!
Een poos nog en - ik zal bevredigd zyn....
En echter 'k gruw voor 't geen ik onderneem.
Tot op dit uer ontweek ik d' aenblik niet
Van geesten goed of kwaed.... en thans, ik beef,
En voel een doodsche kilheid om myn hart.
Maer 'k durfde steeds het gruwzaemst werk bestaen
En menschlyke angst bekampen.... Zie, 't wordt nacht!
(Hy gaet af.)
| |||||||||||
Derde Tafereel.
De kruin van het Jungfrau-gebergte.
eerste schikgodin.
De zilvren maen ryst breed en vol en hel.
En hier op bergsneeuw, waer geen sterveling
Den voet ooit drukte, komen wy by nacht
En laten merk noch spoor; en zweven op
De wilde zee, den blinkend' oceaen
Van bergys,.... welker golfslag aen het oog
Gelyk een dwarlend noodweêrschuim doet zien,
Verstyfd in eenen wenk; een kolk uit wiens
Gestremde nat een grillig - steile spits
Zich heft, door d' aerdschok zoo gevormd, waerop
Het wolkgevaerte in 't henendryven rust....
Op deze spits daer waken wy en spoken;
Hier wacht ik myne zusters, op den weg
Naer 's afgrondvorsten zael, waer 't dezen nacht
Zal hoogfeest zyn.... maer hoe, zy komen niet?
Eene stem buiten, zingende.
Daer lag hy de dwingland,
Gebonsd van den troon,
Beroofd van bewustzyn
Van scepter en kroon.
Maer 'k brak weêr zyn' doodslaep,
Zyn' kluister meteen,
Hy 's 't hoofd weêr der dwingren
En woedt als voorheên!....
| |||||||||||
[pagina 230]
| |||||||||||
Met den val eener natie, met moorden en worgen,
Met het bloed van miljoenen beloont hy myn zorgen.
Tweede stem buiten.
Het schip zeilde voort, het schip zeilde ras,
Maer opstal en zeil rukte ik neêr in den plas;
Geen plank van den romp, dien 'k aen splinters niet brak,
En er bleef geen ellendling, die weent over 't wrak;
Als één, dien 'k by 't haer nam, en zoo heb gespaerd
In 't zwemmen; een voorwerp myn zorgen wel waerd;
Een roover op zee, een verrader te land;
En 'k heb dezen gier aen myn wraeklust verpand.
eerste schikgodin,
(antwoordende).
De stad nog gedompeld
In slaep, zal verryzen
In rouw, overrompeld
Door pest; stil, kwaedaerdig
Sloop ze in hut en paleizen;
En duizenden vaerdig
Ik af naer der schimmen
Doflichtende woonplaets.
Elk huis is de toonplaets
Van maetlooze ellenden,
Die steeds moeten klimmen.
De levenden wenden
De vreesvolle blikken,
En vlieden de zieken,
By 't yslyke grimmen
Der plaeg, wie geen bergen
Van lyken verzaden
En voorzorgen tergen.
De nachtvogel - wieken
Van vrees en verschrikken,
Met smetstof beladen,
Omvleuglen de steden.
Heil die gravewaerts dalen!
Die 't rampvolle heden,
Die 't leger van zorgen,
Verwoesting en kwalen
Niet zien, noch den morgen.
Dit werk der verwoesting, door de eeuwen bedreven,
Zal immer in toekomst myn hand doen herleven.
| |||||||||||
[pagina 231]
| |||||||||||
tweede en derde schikgodin.
(De drie zingen).
In onze hand is 't schepslenheer,
Wy treden hunne graven,
Wy geven - maer we ontrukken weêr
De geesten onzer slaven.
eerste schikgodin.
Welkom! Waer 's Nemesis?
tweede schikgodin.
Aen wigtig werk;
Welk, weet ik niet, want ik had myne taek.
derde schikgodin.
Ziet daer, zy komt.
(Nemesis op).
eerste schikgodin.
Waer zyt ge toch geweest?
Gy komt zoo laet, gy en myn zuster beide.
nemesis.
Ja 'k heb gewyld. Stamhuizen, troonen heb
Ik weer hersteld, en dwazen uitgehuwd,
'K hielp menschen zich op hun belagers wreken,
En sloeg hen met berouw om hunne wraek;
'K verstoorde 's wyzen raed en 't dwaze brein
Bragt plannen voort tot reegling van 't heelal,
Wier werking d'ouden sleur verbreken zou;
Ik deed den stervling zien met eigen oog,
Hem vorsten wegen, en hy sprak het woord
Van vryheid, die verboden vrucht. Komt aen!
Het uer verstreek..... bestygt uw wolkenzetels!
(Af).
| |||||||||||
Vierde Tafereel.
Arimanes verblyf. - Hy zit op den troon; een vurige bol omringd door de geesten.
lofzang der geesten.
Heil onzen vorst! den Heer van aerde en lucht!
Die wolk en watren zweept; in wiens bewind
| |||||||||||
[pagina 232]
| |||||||||||
Al de elementen staen, die zyn geducht
Bevel tot gruis en baeijert weêr ontbindt.
Hy blaest - de storm beroert der watren spoor;
Hy spreekt - en 't galmt door donderwolken heên;
Hy blikt - de glans der zon verbleekt er voor;
Hy wenkt - en de aerde schokt en splyt vaneen.
Zyn voetstap perst een lavastroom omhoog;
Zyn schaduw is de pest; kometenbaen
Verkondt zyn' wrok door 's hemels wyden boog;
Planeet en zon doet hy tot stof vergaen.
En daeglyksche offers brengt hem kryg en dood;
Zyn is het leven ook, met boezempyn,
Met doodsangst, kwelling, met ellende en nood....
Zyns is de geest van wat er ooit zal zyn.
DE SCHIKGODINNEN, NEMESIS.
eerste schikgodin.
Eer zy Arimanes! zyn magt op aerd'
Wordt uitgebreid. Myn zusters deden bei'
Naer zyn bevel, ook ik volbragt myn pligt.
tweede schikgodin.
Eer zy Arimanes! wy, die den nek
Der menschen krommen, buigen voor zyn troon.
derde schikgodin.
Eer zy Arimanes! wy wachten reeds
Zyn wenk.
nemesis.
O vorstenheer! wy zyn aen u.
En al wat leeft is, meer of min, aen ons
En 't grooter tal geheel in ons gebied.
Onze invloed groeit, die uwe magt vergroot.
Dit werk is 't voorwerp onzer zorg en vlyt.
Uw laetst bevel is, tot een stip, volbragt.
(Manfred komt op).
een geest.
Een sterveling hier? Gy brooze! ellendeling!
Kniel neder en aenbid.
tweede geest.
Ik ken den man;
| |||||||||||
[pagina 233]
| |||||||||||
Een toovenaer, gevreesd door wetenschap
En magt.
derde geest.
Kniel, slaef, aenbid! of kent gy niet
Uw vorst, onz' Opperheer? Kniel neêr... of beef!...
al de geesten.
Verneder u, verachtlyk stof en slyk,
O aerdenzoon! of vrees het ergste....
manfred.
Ik ken het;
En echter kniel ik niet.
vierde geest.
Men zal 't u leeren.
manfred.
Ik leerde 't reeds. Want menig nacht op aerd'
Boog ik 't gelaet op kille steenen neêr
En dekte 't hoofd met stof. Ik heb gekend
Het diepste peil der slaefschheid, want ik zonk
Voor ydle wanhoop neêr en knielde in 't eind
Voor eigen raedloosheid.
vyfde geest.
Gy weigert dus
Arimanes de hulde voor zyn' troon,
Die hem heel de aerde brengt, en acht gering
Den schrik van zyne magt? Ik zeg u: kruip!
manfred.
Zeg dat hy kniel' voor 's aerdryks Opperheer,
Die boven hem - oneindig - Schepper is!...
Die hem niet schiep voor menschenlof, hy kniel'
Met my, met ons te zamen.
de geesten.
Plet den worm.
Scheurt hem vanëen!
eerste schikgodin.
Laet af! hy hoort my toe.
Vorst der onzigtbre magten! deze man
| |||||||||||
[pagina 234]
| |||||||||||
Is geen gewone mensch, als zyn gedrag
En byzyn hier getuigt; zyn harteleed
Was 't lyden der onsterflyke natuer,
Gelyk als 't onze; en kennis, magt en wil,
Zooveel bestaen kan met het logge stof
Dat hooger zyn beperkt, was sterk by hem
Als zelden by een mensch; zyn boezemzucht
Zweefde immer boven de aerdbewooners, en
Zy leerde hem wat ieder onzer kent:
Dat kennis geen geluk, en wetenschap
Alleen een nieuwe soort van onkunde is,
Die wordt geruild voor andre onwetendheid.
Dit is 't niet al. De driften, eigenschappen
Van aerde en hemel, waervan magt nog schepsel
Dat ademt, van den worm af, is bevryd,
Doorknaegden zyne borst, en maekten hem
Rampzalig, zóó dat ik, die niemand spaer,
Verschoon wie hem beklage. Hy is myn'
En de uwe ligtlyk ook, het zy zoo, maer
Geen andre geest in deez' gewesten heeft
Een ziel als hy, of magt op zyne ziel.
nemesis.
Wat wil hy dan?
eerste schikgodin.
Hy geve u 't antwoord zelf.
manfred.
Gy weet wat 'k heb gekend; en zonder magt
Zoude ik niet voor u staen. Want grooter magt
Dan de uwe nog bestaet, en deze vraeg
Ik 't antwoord voor myn vurig zielsbegeer.
nemesis.
Wat wilt gy?
manfred.
Neen, gy kent het antwoord niet.
Herwek de dooden, hun geldt myne vraeg.
nemesis.
Bestemt uw wil, o groote Arimanes,
Diens stervlings wensch?
| |||||||||||
[pagina 235]
| |||||||||||
arimenes.
'K bestem!
nemesis.
Wien wilt gy zien
Verryzen?
manfred.
Eene zonder grafsteê roep
Me Astarte.
nemesis.
Rys, o schaduw of geest.
(Wat ge ook zyt) zoo geheel
Als ge eenmael zyt geweest;
Of verrys met een deel
Van uw stoflyk gewaed,
Van den kleivorm der aerd!
Wen ge uw rustplaets verlaet
En in 't rond weder waert,
Neem op nieuw, als weleer,
En uw hart en uw' vorm,
Wat gy droegt, neem het weêr
Van de made en den worm.
Verschyn! - verschyn! - rys op!
Hy, die u hier zond, roept u op!
(De schim van Astarte ryst en staet in 't midden).
manfred.
Is dit een' doode? Er 's blos op haer gelaet;
Doch 'k zie het reeds, het is geen levensblos
Maer koortsig rood.... een onnatuerlyk waes,
Gelyk de herfst gevallen bladren kleurt.
Het is gelyk. O God! thans huiver ik
Haer aentestaren.... o Astarte!.... neen,
Ik kan tot haer niet spreken.... zeg haer, dat
Zy spreke.... en my vergeve.... of my vervloek'!
nemesis.
By de magt die den kluister
Uws grafs heeft verbroken
Antwoord hem, of aen haer, die
Tot u heeft gesproken.
| |||||||||||
[pagina 236]
| |||||||||||
manfred.
Zy zwygt. Dat zwygen is my meer dan antwoord.
nemesis.
Myn magt gaet verder niet. O vorst der lucht!
'T is slechts aen u, beveel gy haer te spreken.
arimanes.
Gehoorzaem, geest! myn' ryksstaf!
nemesis.
Immer stil.
Ze is dus van onze soort niet, maer behoort
Aen andre magten. Stervling, nutloos is
Uw vraeg en ons vermogen.
manfred.
Hoor my aen,
Astarte, myn beminde, spreek tot my!
Ik heb zoo veel geleden - lyd zoo veel;
Zie me aen! het graf veranderde u niet meer
Dan ik om u veranderd ben. Gy mindet
My al te zeer, gelyk ik u. En toch
Wy waren ons tot kwelling niet gemaekt,
Maer gruwel was 't te minnen als wy minden.
Zeg, dat gy my niet haet, en dat ik draeg
Ons beider straf.... dat gy zult zalig zyn
Omhoog.... en dat ik eerlang sterven zal.
Want tot hiertoe spant al wat haetlyk is
Te zaêm, en houdt me in 't leven een bestaen
Dat my doet huivren van de onsterflykheid -
Een toekomst als 't voorleên. 'K vind nergens rust,
Ik weet niet wat ik vraeg, noch wat ik zoek;
Ik voel slechts wat gy zyt en wat ik ben.
En 'k wenschte nog eenmael voor ik verga
Uw stem - my harmonie! te hooren. Spreek;
'K heb vaek u aengeroepen in den nacht,
Der vooglen slaep in 't rustend loof gestoord,
De wolventeelt der bergen; door spelonk
En grot vergeefs uw' lieven naem gegalmd.
'T antwoorde my, en geest en menschen zaêm,
Doch wat er sprak, o dierbre, gy.... gy zweegt.
Thans, spreek tot my! 'k heb als 't gesternt' gewaekt
Aen 's hemels boog, maer zocht u steeds vergeefs.
| |||||||||||
[pagina 237]
| |||||||||||
Spreek tot my! 'k zwierf alom op aerde rond
En nergens vond ik uwe beeldtnis.... Spreek!
Zie 't duivlenheer, dat deernis met my voelt:
Ik vrees hen niet, ben slechts voor u bezorgd.
Spreek slechts een woord... al waer' 't myn vloek!... maer spreek
Om 't even wat, zoo 'k maer nog eens u hoor
Nog eenmael, eenmael....
de schim.
Manfred!
manfred.
O, ga voort!
De klank dier stem geeft my het leven weêr.
de schim.
Op morgen, Manfred! eindt uw aerdsche smart.
Vaerwel!
manfred.
O nog een woord... vergeeft ge my?
schim.
Vaerwel!
manfred.
O, spreek, zien wy ons weêr?
schim.
Vaerwel!
manfred.
By God, een woord nog... zeg, bemint ge my?
schim.
Manfred!
(De schim verdwynt).
nemesis.
Ze is heen, en onherroepelyk,
Keer tot uwe aerd'. Haer woord zal zeker zyn!
een geest.
Hy stuiptrekt, zie. Dat is het, stervling zyn
En magteloos naer hooger dingen staen.
| |||||||||||
[pagina 238]
| |||||||||||
een andere geest.
Doch hy bedwingt de ontroering, en hy maekt
Zyn foltring onderworpen aen zyn wil.
Van onze soort, gewis dan waer' hy een
Geduchte geest.
nemesis.
Verlangt gy verder niets
Van onzen vorst of zyne aenbidders?
manfred.
Neen.
nemesis.
Dan voor een poos, vaerwel.
manfred.
En waer zal 't zyn
Dat we ons ontmoeten? waer? Op aerde?... maer
Zoo als gy wilt. En voor uw gunstbewys
Blyf ik uw schuldenaer. Tot ziens, vaerwel!
(Manfred af.)
| |||||||||||
Derde bedryf.Eerste Tafereel.
Eene zael in 't kasteel van Manfred.
MANFRED en HERMAN.
manfred.
Welk uer is 't nu?
herman.
Een uer voor d'ondergang
Der zon; de scheemring zal verruk'lyk zyn.
manfred.
Is alles in den toren zoo besteld
Als ik beval?
| |||||||||||
[pagina 239]
| |||||||||||
herman.
Ja, Heer, 't is all' gereed.
Zie hier de doos en sleutel.
manfred.
Zoo, 't is wel.
Thans kunt gy gaen.
(Herman af.)
Er is een kalmte in my
Eene onverklaerbre stilte, die tot nu
Geen deel nog van myn leven heeft gemaekt.
Ja, wist ik niet, de wysbegeerte zy
'T verachtlykst ding van al onze ydelheên,
'T zinledigst woord van 't schoolgeleerd gesnap
Dat ooit ons oor misleidt, dan achtte ik 't groot
Geheim, 't gezochte ‘Kalon’ als ontdekt,
En in myn ziel gevest. Dan, 't blyft my niet,
Maer 't is genoeg, heb ik 't eenmael gekend:
'T heeft myn gedachte in nieuwen zin verwyd
En 'k schryf in myn geheugentaflen neêr,
Dat zulk gevoel bestaet. Maer wie is daer?
herman
(komt weêr in.)
De abt van St. Maurits, Heer, verlangt u zelf
Te groeten.
abt
(binnen.)
Vrede zy graef Manfred!
manfred.
Dank,
Dank, heilig man! welkom! uw byzyn hier
Verëert dit slot en zegent hen, die daer
Verblyven.
abt.
O, de hemel geve 't, graef!
Maer 'k wensch een onderhoud met u alleen.
manfred.
Herman vertrek! - Wat wil de eerwaerde gast?
abt.
Dus, regt ter zaek. Myn jaren, dienst en yver
En 't goede doel mag myn verschooning zyn;
Een ander regt geeft me onze buerschap, schoon
We ons zelden zien. Geruchten, vreemd en van
| |||||||||||
[pagina 240]
| |||||||||||
Onheilgen aerd, zyn met uw naem verspreid;
Aêloude naem, sinds eeuwen lang beroemd.
Moog hy die thans hem draegt, dien onbevlekt
Doen voortbestaen.
manfred.
Ik bid ga voort: ik luister.
abt.
Men zegt, dat gy met dingen vaek verkeert
Wier kennis aen geen menschengeest betaemt;
Gemeenschap houdt met 's afgronds donkre teelt,
Vyandig en gezonken geestental,
Wier heilloos rot het dal des doods doorwoelt.
'K weet, dat gy aen uw medemenschen maer
Zeer zelden uw gedachten mededeelt,
En de eenzaemheid waerin gy leeft (waer'zy
Gewyd) aen die eens kluizenaers gelykt.
manfred.
En wie toch plant al die geruchten voort?
abt.
Myn vrome broedren, 't bevend landvolk en
Zelfs uw vassallen, wier wantrouwend oog
Alom u volgt. Uw leven loopt gevaer.
manfred.
O neem 't.
abt.
'K wil uw behoud, niet uw verderf,
En wensch niet tot uws harten grond te zien.
Maer zoo 't gerucht ook waer zy, nog is 't tyd
Van boete en van vergif'nis. O verzoen
U met de kerk, en door de kerk met God!
manfred.
Ik hoor u. Dit 's myn antwoord: wat ik ooit
Mogt zyn of nu nog ben, blyv' tusschen my
En God alleen. - Nooit zal een sterveling
Myn midlaer zyn. En zoo ik de geboôn
Der kerke schond, bewys, en straf my dan!
| |||||||||||
[pagina 241]
| |||||||||||
abt.
Myn zoon, ik sprak van strafbedreiging niet
Maer van vergif'nis door berouw;... u-zelv'
Verblyft de keus... en wat de laetste aengaet
Het kerkgezag en 't vast geloof in God
Geeft my de magt, die zondaers d' uitweg baent
En leidt tot edler hoop en deugd; de straf
Is 's hemels zaek...: ‘My komt de wrake toe!’
Zoo sprak de Heer, en diep geroerd zegt hem
Zyn knecht, naer pligt, die vreeslyke uitspraek na.
manfred.
Wat, grysaerd! baet der vrome lieden kracht
Wat baet gebed.... wat boetezuivering....
Wat bleek gelaet.... wat vasten.... zielsgek wel?
Ja meerder nog, wat baet de foltering
Aen zielenwanhoop, knagend zelfverwyt,
Dat pynigt, zonder vrees voor hel of straf,
Doch, algenoegzaem, ook het zaligst oord
Een hel zou maken....? Neen, de vrye geest
Verliest door niets dat levendig gevoel
Van zondenschuld, van zelfwraek en van smart;
En geene straf in toekomst eischt, hoe streng,
Meer billykheid dan hy zichzelven vraegt
Die zelf zyn ziel teregtstelt.
abt.
Zy dit zoo.
Maer 't gaet voorby en wordt door hoop gevolgd,
Die vol geloof ten hemel opwaerts blikt
Naer 't zalig oord, dat elk, hoe schuldig ook,
Kan ingaen, zoo zyn schulden zyn verzoend:
En de aenvang der verzoening is 't gevoel
Van haer noodzaeklykheid. - Spreek op, en heel
De leer, de troost der kerk wordt u gegund
En wat vergeeflyk is wordt u vergeven...
manfred.
Toen Romes zesde keizer sterven ging,
Het offer van den zelfmoord, - om den hoon
Van openbaer te bloeden, voor den raed,
Die eerst zyn slaef en werktuig was, te ontgaen -
En een soldaet den stroom van 's vorsten bloed
Te stelpen zocht met zyn gedienstig kleed,
Stiet hem de Romer weg, en sprak, met nog
| |||||||||||
[pagina 242]
| |||||||||||
Een strael van grootheid in zyn stervend oog:
‘Het is te laet, - is dit uw trouw aen my?’
abt.
En wat wil dit?
manfred.
'K zeg als de Romer zei':
‘Het is te laet!’
abt.
'T kan nooit te spade zyn
Om met uw ziel u te verzoenen, en
Uw ziel met God. Of wanhoopt gy? 'T is vreemd....
Vaek vormt zich hy, die wanhoopt aen zyn' God,
Op aerde een hersenbeeld, en klemt zich dan
Aen bies en riet, gelyk een drenkling, vast.
manfred.
Ik heb welëer dit aerdsch bedrog gekend.
'K heb in myn jeugd naer 't edel doel gestaen
Om andrer wil ten spoor en gids te zyn,
Een licht den volke; stygen wilde ik steeds
'K weet niet waerheen.... misschien tot diepen val;
Maer val gelyk aen dien des bergstrooms, die,
Eerst van een duizle helling afgestort,
Terneêr ploft in een kolk van kokend schuim -
Dat borlend als een mistzuil opgevoerd
Ginds wolken vormt die druipend nederleken -
Nog magtvol zinkt in 't diep. Doch dit 's voorby
Myn waen heeft my misleid.
abt.
Hoe dan, waerom?
manfred.
'K wist nooit myn' aerd te dwingen. Immers, hy
Die heerschen wil, moet dienen - vleijen - kruipen -
Elk oogenblik en elke plaets bespiên -
Bedrog en logen zyn... dit is de weg
Tot aenzien onder nietlingen, gelyk
De menigte is. 'K wilde in geen bende zyn,
Van wolven zelfs, al kon ik leider wezen:
De woudvorst is alleen, en zoo ben ik.
abt.
En waertoe met uw broedren niet geleefd?
| |||||||||||
[pagina 243]
| |||||||||||
manfred.
Myne inborst was afkeerig van het leven;
Ofschoon niet wreed; 'k wenschte een verwoestingsoord
Te vinden, niet te maken: - als de wind,
De gloeijende aêm van d'eenzamen Simoem
Zwerft door woestynen, en langs 't barre zand
Heen zweept, waer kruid noch plantengroei zich toont,
En op de woeste en dorre zandgolf brast.
Hy zoekt geen mensch, en niemand zoekt hem op,
Maer doodlyk is de ontmoeting. Zoo was ook
Myn levensloop. Doch op myn eenzaem pad
Zyn dingen heen, die 'k eens ontmoette...
abt.
O wee!
My komt de vrees, dat hem myn hulp niet baet
Noch myne dienst;... doch zoo in 's levens bloei!...
Ik wenschte...
manfred.
Zie my aen, er is een soort
Van schepselen op aerd', die, jeugdig grys,
In 's levens bloei verwelken en vergaen,
Schoon niet door 't stael des dollen krygs verrast.
Dien velt 't vermaek - en dien de studiezucht -
Verveling deez' - en genen 't zware werk -
Dien ziekte en kwael - en dien krankzinnigheid -
En andren een doorwond en kwynend hart;
Die laetste kwael sleept grooter aental mêe
Dan door de lyst van 't noodlot wordt gemeld,
Neemt namen aen en vormen zonder tal.
Zie me aen! 'k heb heel die jamrenreeks geproefd,
Waervan er een toereikend wezen zou
Den mensch te vellen. Dus, bevreemd u niet
Om 't geen ik ben, maer dat ik ooit bestond
Of, zynde, nog dit vreeslyk leven sleep.
abt.
Hoor nog my aen...
manfred.
'K waerdeer, o brave man!
Uw stand, vereer uw jaren, en ik acht
Als vroom uw doel, maer nutloos moet het zyn.
Noem my niet norsch. 'T is meer om uwentwil
| |||||||||||
[pagina 244]
| |||||||||||
Dan voor my zelv' als ik dit onderhoud
Thans afbreek en ontwyk. En dus: vaerwel!
(Manfred af.)
abt.
Wat edel mensch moest deze stervling zyn.
Wat schoon geheel van eedle deelen kon
Hy zyn, by zooveel zielskracht, waren zy
Slechts wysselyk vermengd geweest. Alsnu
Is 't baeijert, warklomp, licht en duisternis,
En geest en slyk, en drift en englenblik,
Vermengd, in stryd, en orde-, en bandeloos,
Of werkloos òf verwoestend. Hy zal sneven,
En echter 'k wilde 't niet. Nog eens gepoogd,
De zulken zyn der redding waerd; myn pligt
Is 't uiterst voor een goede zaek bestaen.
Ik ga hem na... voorzigtiglyk, maer veilig...
(De Abt af.)
| |||||||||||
Tweede Tafereel.
Eene andere kamer.
MANFRED, HERMAN.
herman.
Myn meester! 't avonduer is daer: de zon
Zinkt achter het gebergte neêr.
manfred.
'T is goed.
'K wil haer beschouwen.
(Hy treedt naer het venster.)
Schoone bol! gy de afgod
Des voortyds en van de onverzwakte teelt
Des menschdoms; reuzenteelt, hervoortgebragt
Door engelen-omhelzing by 't geslacht
Meer schoon dan zy4, dat hen op aerde lokte
En red'loos vallen deed. Heerlyk gestarnt'!
O bol, die, voor uw maeksel was ontdekt,
Het voorwerp van der menschen hulde waert!
| |||||||||||
[pagina 245]
| |||||||||||
Die 't eerst Gods almagt predikte, en voorheen,
By 't herderwerk langs heuveltop en dal,
'S Chaldeërs hart verheugde, tot hy zich
In hulde en dank verloor. Stof'lyke God!
Vertegenwoordiger des Eeuw'gen, die
U tot zyn schaduw koos! Verheven ster,
Planeten- middenpunt! Gy die onze aerd'
Bewoonbaar maekt, en hart en wang omgloeit
Van wie in 't licht van uwe stralen treedt!
Getydenheer! Vorst aller oorden, en
Van hun bewoners, wie, naby of ver,
Een sprank van u door 't innigst wezen gloeit
En gloort op hun gelaet. Ja, heerlyk ryst
En schynt gy en gaet onder. O vaerwel!
En voor altyd. Myn eerste blik van liefde
En van bewondering was voor u, neem ook
Myn' laetsten; doch gy gunt geen strael hem meer,
Aen wien 't geschenk van warmte en leven werd
Ten noodlotsdeel. Zy is gedaeld: Ik volg.
(Manfred af.)
| |||||||||||
Derde Tafereel.
Het gebergte. - Manfreds slot op eenigen afstand. - Een terras aen den voet van een toren. - Schemering.
HERMAN, MANUEL en andere ondergeschikten.
herman.
'T is vreemd genoeg: reeds jaren, nacht aen nacht,
Volhardde hy met waken in den toren
En zonder één getuige. 'K was er wel,
Gelyk gy allen vaek; maer van den toren
Of wat zich daer bevindt,... onmogelyk
Een juist begrip te vormen, of van 't geen
Waertoe zyn studie strekt. Gewis, daer is
Een kamer waer geen ander ingaet; 'k gaf
Myn dienstloon van drie jaren lang, zoo ik
'T geheim ontslui'ren kon.
manuel.
Het waer gevaerlyk.
Stel u te vreên met wat gy heden weet.
| |||||||||||
[pagina 246]
| |||||||||||
herman.
Ja, Manuël, ge zyt meer oud en schrander
En weet veel meer. Gy woont reeds in 't kasteel....
Hoe lang ook wel?
manuel.
Van voor des Graefs geboorte,
In dienst zyns vaders, wien hy slecht gelykt.
herman.
Er zyn meer zonen van denzelfden stempel; maer
Waerin verschillen zy?
manuel.
Ik spreek niet van
Gelaet en vorm, maer van zyn hart en zeden.
Graef Sigismund was trotsch, maer vrolyk, vry;
Een stryder en een drinker; hy begroef zich
By boeken niet in 't eenzaem, en de nacht
Was hem geen somber waekner, neen, een feesttyd
Meer bly dan 's daegs; hy ging op rotsen niet
Noch door het woud gelyk een wolf; noch vlood
Van menschenvreugde en menschen.
herman.
Vloek dit uer!
Dat waren schooner tyden! Mogten zy
Weêr 't oud verblyf bezoeken; 't ziet er uit
Alsof 't de vreugd vergeten had.
manuel.
'T kasteel
Moet haest van heer veranderen. Herman, 'k zag
Hier vreemde zaken
herman.
O, zyt vriendelyk;
Vertel ons wat, zoo spoedt de wachttyd voort.
Men sprak my duister van een voorval, dat
Hier ergens moet gebeurd zyn by den toren.
manuel.
Dat was een nacht voorwaer; 'k herinner my,
'T was schemertyd als nu, en dergelyk
Een avond. Gindsche roode wolk, die rust
| |||||||||||
[pagina 247]
| |||||||||||
Op Eighers top, hing even zoo toenmaels
Als of 't dezelfde waer'. De nachtwind blies
Wel zwak maer buijig, en de bergsneeuw glansde
In zilverwit voor 't ryzend maengesternt'.
Graef Manfred was, als nu, in zynen toren
Onledig met.... wie weet het?... maer by hem
Was 't eenig wezen, dat hem steeds verzelde
In wake en zwerven, - haer wie hy, van al
Wat leefde op aerd', alleen te minnen scheen,
Zoo als hy, wis, door 't bloed ook was verpligt.
Lady Astarte, zyn...
Maer stil, wie komt er?
de abt
(nadert.)
Waer is uw meester?
herman.
Ginder in den toren.
abt.
Ik moet hem spreken.
manuel.
'T is onmogelyk.
Hy 's in de grootste afzondering, en wil
Dus niet gestoord zyn.
abt.
O, ik neem op my
Geheel de schuld, indien er schuld in steekt,
Maer moet hem zien.
herman.
Gy zaegt bereids eenmael
Hem dezen avond.
abt.
Herman, ik beveel u...
Klop, onderrigt den graef van myne komst!
herman.
Wy durven niet.
abt.
Dan moet ik tot myn doel
Myzelven melden?
| |||||||||||
[pagina 248]
| |||||||||||
manuel.
O, eerwaerde man!
Ik bid u... wyl!
abt.
Waerom?
manuel.
Kom dezen weg
En 'k zeg u meer daervan.
(Zy gaen af.)
| |||||||||||
Vierde Tafereel.
Het binnenste van den toren.
manfred
alleen.
'T gestarnt' verdween,
De zilvren maen is boven 't stralend hoofd
Van 't sneeuwgebergt' gestegen. O hoe schoon!
Ik kwyn thans met natuer, want toch, de nacht
Had steeds voor my een meer gewoon gelaet
Dan dat der menschen, en by 't sterrelicht
Vol schemerend en eenzaem-lieflyk duister,
Leerde ik de tael van hooger wereld aen.
'K herinner my, dat, in myn jonglingschap,
Op eene wandeling in zulk een nacht,
Ik in den kring van 's Colyseums wanden, -
Schoonst overschot van 't magtig Rome, - stond.
De struikengroei langs de afgestorte bogen
Woei donkergrauw by middernacht; 't gestarnt'
Scheen door de bouwvalspleten; hondgebas
Kwam, ver, van de overzy des Tibers, en
Wat nader uit der Cezars trotsch paleis
Rees 't uilgekryt, vervangen poos aen poos
Door 't zich herhalend schildwachts-nachtgezang,
Gewekt, verkwynd by 't lieflyk windgezucht.
En achter de oude bres bepaelde een ry
Cypressen 't vergezigt; doch stonden slechts
Een boogschot ver van 't keizerlyk verblyf,
Waer krassend nachtgevogelt' huist; te midden
Der ruigte, die door hoopen steenpuin breekt.
Zyn wortels om der keizren haerdsteên klemt,
Tiert nu de klim in plaets des lauwerbooms.
Nog houdt der worstlaers bloedig schouwperk stand,
| |||||||||||
[pagina 249]
| |||||||||||
Eerwaerdig wrak als bouwval nog volmaekt,
Waer Cezars zael, Augustus prachtpaleis
Op aerde als kruipen in het diepst verval.
En gy bescheent, o wentelende maen,
Dit all', en spreidde een breed en teeder licht
Verzachtend op de gryze strengheid neêr
Van 't ruw verwoestingsveld; en vulde alzoo,
Als 't ware, op nieuw der eeuwen gaping aen;
Wat schoon nog was zyn zinbetoovring latend,
Verfraeijend wat verviel, tot dat de plaets
Als heilig wierd, en 't harte stroomend vloot
In stille aenbidding van der oudheid heldenteelt,
Die, als met vorstenmagt, van uit het graf
Nog onzen geest beheert. -
'T was zulk een nacht!
'T is vreemd dat ik daer heden aen gedenk;
Maer onze geest zweeft vaek in wilde vlugt
Ook op het uer dat hy zichzelv', in orde,
Tot denken schikken moest.
de abt
(komt in.)
Myn goede Lord!
Ik vraeg op nieuw verschooning voor myn komst;
Beledige u myn nedrige yver niet
Door overyling; al de schuld er van
Verwyt ze my; de goede werking moog
Uw hoofd - en (kon het zyn) uw hart verlichten.
Waer dat geraekt, met woord of bede, dan
Redde ik een edlen geest, die wel verdoold
Maer niet verloren is.
manfred.
Gy kent my niet;
Myn tyd is kort, myn daden staen geboekt:
Vertrek, vertrek! gy loopt gevaer.... ga heen!
abt.
Gy meent toch niet my te bedreigen?
manfred.
Neen,
'K zeg u alleen: gevaer is by de hand,
Ik wilde u hoeden.
abt.
Zeg, wat meent ge?
| |||||||||||
[pagina 250]
| |||||||||||
manfred.
Let!
Wat ziet ge ginds?
abt.
'K zie niets.
manfred.
Ik zeg, zie dáér
Onafgewend.... thans zeg my wat ge aenschouwt?
abt.
'T is yzingwekkend.... echter vrees ik niet.
'K zie een geduchte en sombere gestalte,
Een helsche demon ryzen uit den grond.
'T gelaet omhult een mantel, en zyn' vorm
Een sombre wolkenzuil; dáér, tusschen u
En my, daer staet hy, maer ik vrees hem niet.
manfred.
'T is regt. Hy schaedt u niet. Maer de aenblik kon
Uwe oude leden met verlamming slaen.
Ik zeg: vertrek, vertrek!
abt.
En ik herneem:
Nooit, nooit.... tot ik den booze heb bestreên!
Wat doet hy hier?
manfred.
O ja, wat doet hy hier?
Ik riep hem niet, hy is daer ongevraegd.
abt.
Verloren schepsel! hoe, met zulke wezens
Hebt gy te doen? Ik sidder voor uw lot!
Hoe staert hy u, en hoe blikt gy hem aen!
Ha, hy ontsluijert zich. Des donders wondmerk
Is hem in 't hoofd gegroefd; en uit zyn oog
Weêrlicht de onsterflykheid der hel.... Ga voort!...
Ga voort!....
manfred.
Spreek op, wat is uw zending?
geest.
Kom!
| |||||||||||
[pagina 251]
| |||||||||||
abt.
Vreemd wezen! zeg, wie zyt gy? antwoord!.... spreek!
geest.
De genius diens sterv'lings. - Kom, 't is tyd!
manfred.
Ik ben bereid tot alles, maer ontken
De magt die me opeischt. Wie, wie zendt u hier?
geest.
Straks zult gy 't weten. Kom slechts! kom!
manfred.
'K beval
Aen hooger wezens dan gy zyt, en heb
Uw meesters vaek weêrstreefd. En gy, ga heen!
geest.
Stervling uw uer is daer. Ik zeg: kom voort!
manfred.
Ik wist en weet, myn uer is daer; maer nooit
Geef ik my op aen u of uws gelyken.
'K wil sterven zóó gelyk ik leefde - alléén!
geest.
Noodzaekt ge my, ik roep myn broedren.... Ryst!
(Andere geesten ryzen op).
abt.
Verdwyn, verdwyn! afschuwelyke drom!
Gy hebt geen magt, waer 't vroom geloof gebiedt:
En ik gelast u in den naem....
geest.
Oud man!
Wy kennen onze zending, en uw stand;
Maer spil vergeefs uw heilge woorden niet,
'T waer nutteloos. Hy is verbeurd, uw man.
En nog eenmael, 'k beveel hem: kom, kom voort!
manfred.
Ik zeg u: nooit! Schoon 'k voel, dat myne ziel
Me als 't ware ontvloeit, ik daeg u echter uit.
| |||||||||||
[pagina 252]
| |||||||||||
Ik wil niet heen; al blyft me een' sterflyk' adem
Slechts, om myn hoon te braken; aerdsche kracht
Tot worstlen ook met geesten, zult ge uw' prooi
Slechts lid voor lid verscheuren.
geest.
Trage sterver!
Zyt gy de toovnaer, die 't onzigtbre gansch
Doorgronden en zichzelv' verheffen wou
Tot onzen stand? Is 't mooglyk, dat ge u zoo
Aen 't leven kleeft, dat diep ellendig u
Gemaekt heeft?
manfred.
Valsche demon! 't is onwaer.
Myn aenzyn loopt ten eind, dit weet ik, en
Ik wil dat eind geen oogwenk - zelfs verschuiven.
Ik worstel met den dood niet, maer met u
En 't u omgevend rot. Myn vroegre magt
Verkreeg ik niet door 't heulen met uw' drom,
Maer door een hooger kunst, en boete, en stoutheid,
Nachtwaken, zielskracht en bedrevenheid
In kennis onzer vadren - toen deze aerd
Nog, zyde aen zy', zag wandlen geest en mensch
En u geen' voorrang toekende. Ik verlaet
Me op myne kracht,.... daeg uit - verloochen u....
Veracht en hoon u...!
geest.
Maer uw zondental
Maekte u....
manfred.
En wat, wat zyn ze by uw misdaên?
Moet dan het kwaed door ander kwaed gestraft
En snooder schuldigen? Wyk naer uw hel!
Gy hebt geen magt op my, dat voel ik wel
En weet, dat gy my nooit bezitten zult:
Wat ik bedreef, bedreef ik; 'k draeg in 't hart
Een foltring, die gy niet vergrooten kunt.
'T bewustzyn is onsterfelyk, zichzelv'
Ten loon voor 't goede of kwade dat men dacht,
En zelf èn bron èn eind èn plaets èn tyd
Van alle straf; zyn ingeschapen zin,
| |||||||||||
[pagina 253]
| |||||||||||
Eenmael ontdaen van dezen stofklomp, neemt
Geen tint meer aen van 't veinzend uiterlyk,
Maer zwelgt of boet in volle vreugd of smart,
In 't zelfbesef van billyk loon geteeld.
Gy mogt en kondt my niet verlokken; 'k was
Uw speelbal nooit, en zal uw prooi niet zyn....
Ik was myns zelfs verwoester; en wil zyn
Myns zelfs hierna. - Bedrogen demons, wykt!
De hand des doods - niet de uwe - rust op my!
(De demons verdwynen.)
abt.
Wat zyt ge bleek... uw lippen zyn ontkleurd...
Uw boezem hygt... zieltogend doet uw keel
Haer klanken ratlen. Zend uw smeking opwaerts,
Bid, zy 't ook in den geest,... maer sterf dus niet!
manfred.
Het is voorby. Myn duister oog ziet u
Niet meer; 't zweeft al rondom my... de aerde zinkt
Als onder myne voeten weg. Vaerwel!...
Geef my uw hand!
abt.
Koud... koud... tot aen het hart...
Een bede slechts... helaes, hoe voelt ge u zelv'?
manfred.
Het sterven is zoo zwaer niet, oude man!...
(Manfred sterft.)
abt.
Hy is niet meer... zyn ziel is de aerde ontvlugt...
Waerheen? ik vrees te denken... maer hy 's heen.
| |||||||||||
[pagina 254]
| |||||||||||
Aenteekeningen des schryvers.1 Geen middag og. De zonboog straelt, en welft Deze kleurenboog wordt gevormd door de zonnestralen over het benedendeel van de watervallen der Alpen. Het is volkomen een regenboog, als 't ware neêrgedaeld om een bezoek te brengen, en zoo gesloten dat men er by komen kan. Dit verschynsel duert tot den middag. 2 Hy, die, uit bron en wèl, te Gadara, De wysgeer Jamblicus. Het verhael der oproeping van Eros en Anteros kan men vinden in zyn leven, door Eunapius. Het is een goed verhael. 3 Ze antwoordde De geschiedenis van Pausanias, koning van Sparta, (die de Grieken in den slag van Platea aenvoerde, en later sneefde om een' verraderlyken aenslag tegen de Lacedemoniers gesmeed) en Cleonice wordt verhaeld in het leven van Cimon door Plutarchus; en in de spreuken van Pausanias den sophist, in zyne beschryving van Griekenland. 4 - reuzenteelt, hervoortgebragt ‘Dat Godes sonen de dochteren der menschen aensagen, dat sy schoon waren, enz.’ ‘In die dagen warender Reusen op der aerde, ende ook daerna, als Godts sonen tot de dochteren der menschen ingegaen waren, ende zich (kinderen) gewonnen hadden: deze zijn de geweldige, die van oudts geweest zijn mannen van name.’ Genesis VI: 2 en 4. |
|