|
| |
| |
| |
Kunstenaer of krankzinnig?
Mynen vriende L.F. David, als een bewys van innige verkleefdheid opgedragen.
Door G.J. Dodd.
I.
Bezyde de schoone voorstad Schaerbeek ligt een frisch dal, door de inwooners van Brussel vallei van Josaphat geheeten, waerin zich eene bron bevindt die den naem van Fontein der Geliefden draegt. Waerom deze zoo verschillige benamingen - droefheid en vreugde, dood en leven - gegeven zyn aen twee dingen, die zoo nauw met elkaer in verband staen, dit ware my onmogelyk te verklaren. Vruchteloos heb ik daerover inlichtingen gevraegd aen de bewooners der omstreken: zy beweren dal en fontein immer onder deze namen gekend te hebben. Althans, het is een regt lief oord, lommerryk en frisch. Eene der aderen der Schaer, die in de bron der Geliefden haren oorsprong neemt, rolt murmelend haer zilveren water, waerin de vlugge hagedis heen en weder kwispelt, over het kiezelbed, en vormt verscheidene watervallekens wier geklater, vermengd met het getjirk der krekelen, het geruisch der bladeren en den goddelyken keelslag des nachtegaels, een onbeschryfbaer gerucht samenvormt.
| |
| |
Deze streek wordt dan, niet zonder reden, dagelyks door zeer vele wandelaers bezocht. Er zyn van die aentrekkingen waeraen zelfs de gevoellooste zielen, in weêrwil van zichzelven, hulde doen. Dit mag in den volsten zin op deze vallei toegepast worden. Alle standen der samenleving minnen evenzeer dat oord.
Tusschen het groot getal zyner bezoekers waren er twee die zich van de anderen onderscheiden, zoowel door de menigvuldigheid hunner wandelingen als door hun eigenaerdig voorkomen.
De eene was een jongeling van ongeveer twee-en-twintig jaren. Zyn schoon en groot voorhoofd scheen met den zegel van het genie bestempeld, maer in den dwazen blik zyner blauwe oogen - die echter schoon van vorm waren - heerschte iets dat gevoel of zinneloosheid zyn kon, doch dat door het arme voorkomen des jongens veeleer voor dit laetste kon genomen worden.
De andere wandelaer was een man tot jaren. Hy zag er deftig uit en zyn aengezicht getuigde van een gemoedelyk karakter. Een boek dat met de natuer, die hem omringde, zyne aendacht deelde, en de witte haren, die zynen breeden schedel met eene ontzagwekkende kroon omsierden, maekten hem als een zinnebeeld der studie en der goedgunstigheid.
Beider tydverdryf in de vallei was gansch tegenovergesteld. De jongeling ging zich gewoonlyk op dezelfde plaets neêrvlyen. Deze is regt dichterlyk. Van weêrzyden den weg bevinden zich twee uitgestrekte waterplassen, waerin de op-en neêrgaende zon tooverachtig hare stralen schiet en als in duizende prismas ontleedt. Eene arduinen zitbank roept den vermoeiden wandelaer ter ruste en... ter mymering: ... want alwie eenig gevoel bezit, voelt zich aldaer tot droomen genoopt. En inderdaed, wat overheerlyk landschap: voor u een heldere vyver in wiens midden eenige treurwilgen zich verheffen en hunne neêrgebogen en zachtwiegende takken in den vloed dompelen als de vlottende lokken eener badende nymf. Een weinig verder lacht u een blank lusthof toe, dat zich, eene maegd gelyk, in den reinen plas schynt te spiegelen. Dit alles is versierd met de verscheidenste boomsoorten: de fiere en regtopschietende populier benevens den kleinen en knokkeligen vlierboom;
| |
| |
de krachtige en honderdjarige eik nevens de nette en regelmatige linden. Dat schoone tafereel wordt verbonden door den gouden regen, met zyne ontelbare bloemtrossen waerdoor de alles verlevendigende zonne met hare stralen speelt, gelyk eene verliefde, die hare vlammende blikken met zoeten glimlach op den verkorene laet dalen.
Juist als de oude voorby de zitbank ging stappen, werd zyne aendacht opgewekt door het geroep: ‘ziet Jaek de zot, Jaek de zot!’ dat schaterend zich hooren liet.
Deze woorden werden aengeheven door eenige buitenmeisjes, die zich aen gener zyde des vyvers bevonden, en wier oogen alle op den jongeling gevestigd waren.
De gryze wendde insgelyks zyne blikken naer de zitbank; en met de grootste aendacht staerde hy den jongen mensch aen, over wien by zich nu bevond.
Deze moest de spotwoorden niet hooren die tot hem gerigt waren, want hy scheen er zich geenszins om te bekreunen. Zyne oogen staerden strak, maer vol gloed voor zich heen als boeide hem iets bovennatuerlyks. Zyn halfontsloten mond scheen de toonen eener geheime muziek, die tot in zyne ziel drong, na te lispelen, terwyl zyne zachtkens op en neêrdalende hand de beweging er van aenduidde. Zoo was des jongelings begeesterd wezen regt edel: het geleek de verpersoonlykte toonkunde.
- Zinneloos, herhaelde de grysaerd, het hoofd twyfelend schuddende, o menschdom, hoe vele groote verstanden hebt gy met dit woord vermoord!
Met nog dieper aendacht sloeg hy nu den jongeling gade en volgde dezes minste bewegingen. En hoe meer hy op zyn wezen staerde, hoe meer bleef hy door de zonderlinge uitdrukking er van geboeid.
Het was alsof eene hoogere hand in zyne ziel de zelfde gevoelsnaren deed rillen, die zich in het hart des jongelings bewogen. Al wat hy om zich heên zag, scheen op de lippen en in de oogen des jongelings in eene overschoone symfonie hervormd, die zich van daer tot de ziele der aenschouwers overzette.
| |
| |
Of dit werkelyk zoo was, of enkel aen een begoochelen der inbeelding moest toegeschreven worden, zouden wy niet kunnen beslissen.
Opgetogen sprak de grysaerd tot zichzelven:
- Hy krankzinnig? neen, het is een kunstenaer!
Alsdan ging hy, eenen glimlach op den mond, tot den droomer en, na hem zachtkens op den schouder geklopt te hebben, sprak hy: - Gy schynt deze plaets te liefkozen, jonge heer?
De aengesprokene keerde half verbaesd het hoofd naer den ouderling, want de woorden die hem toegerigt waren, en die hem uit zyne mymering hadden gelokt, had hy niet begrepen.
- Gy schynt deze plaets te liefkozen? hervatte de bejaerde man met dezelfde goedheid.
- Zou ik er eene schoonere kunnen uitkiezen? zei de jongen op eenen melancholischen toon.
- Inderdaed, de keus is voortreffelyk, was het vlugge antwoord des gryzen.
- Welk eene bekoring voor het oog, wat balsem voor de ziel. Hoe geurig is de lucht hier, het groen schynt hier immer even jeugdig. En hoort gy, ging hy voort, terwyl hy zich door een geheimzinnig gemurmel scheen mede te laten slepen, en hoort gy dan niet dien goddelyken lofzang dien de natuer ten hemel heft, als om God te bedanken haer alhier zulk een schoon hulsel te hebben gegeven. Wat zyn de klanken die den mensch uitschalt flauw en toonloos by deze grootsche akkoorden. Hier geene van die gewrongen en gekunstelde klankwyzen, alles is er nog eenvoudig en ontzagwekkend gelyk de aerde als God ze schiep; onbeduidend is daertegen de kunst der stervelingen. De werken der groote meesters hebben dikwerf myne ooren met hunne gulden toonen gestreeld; maer wat my omringt, lacht mynen geest toe, verrukt myn hart, doet my eene ontroering gevoelen, die my de muziek der menschen niet schenken kan; hier wordt myn gansch wezen doorweekt van genot, de wonden myner ziel gezalfd. - Onder het uiten dezer woorden vonkelden 's jongelings oogen van geestdrift en, als in bespiegeling weggevoerd, blikte hy strak ten hemel.
| |
| |
- Gy zyt dan kunstenaer? sprak verder de oude.
- Kunstenaer! stamelde de jongeling, ontheiligen wy dit woord niet, mynheer! gy zyt te goedgunstig. Men eischt meer dan het gevoel der natuer van hem die zich dien naem durft geven. Om hem te verdienen, moet men de kunst van eenen grooten meester hebben aengeleerd en ik....
- Mag ik den naem van uwen leermeester kennen? onderbrak de grysaerd.
- Myn meester, was het antwoord, o! diens naem zou u onbekend zyn als de myne; myn meester was een nederig en eenvoudig mensch.... myn meester was myn vader....
Deze laetste woorden moesten eene pynlyke herinnering in den spreker hebben opgewekt, want eene zware zucht, die van lang ingetogen smart scheen te getuigen, steeg uit zyne borst.
Eenige stonden nog bleef hy napeinzend zitten, dan, zich opregtende, zegde hy beleefdelyk:
- Ik groet u, mynheer, - en verwyderde zich.
De ouderling stond nog den zonderlingen jongen na te staren, wanneer een landman, die zich ter plaetse bevond, en die den grysaerd niet scheen vreemd te zyn, hem aldus het woord toevoerde:
- Het schynt, mynheer de baron, dat ge geerne zoudt weten wat dat voor 'nen jongen is?
- Inderdaed, pachter, hy heeft my belang ingeboezemd; ik geloof dat er stof in zit om een groot man van te maken.
- Ja, ja, mynheer de baron, de jongen is niet misdeeld; maer dit ongelukkig voorval heeft hem, och arme! van zynen center geholpen.
- Welk is dan dit voorval?
- Wel dat zal ik u eens in korte woorden gaen vertellen, mynheer de baron. Die jongen, gelyk ge hem daer ziet gaen, is Jaek, de zoon van Koben Vierdonck, den speelman. Er is geene herberg in geheel Schaerbeek of ze heeft van zyn' deuntjes gehoord; 't is maer dat het 'ne knappe kerel was, Koben de speelman, en goed van aerd, mynheer de baron, daer hebt ge geen denkbeeld
| |
| |
van. Zyn' vrouw stierf korts na dat heur kind, Jaek, dien ge daer gezien hebt, ter wereld kwam. De man verloor er veel aen; want het was eene vrouw wier gelyke in overleg en goedheid, niet te vinden was in geheel de omstreken van Brussel. Dat ongeluk belette hem niet een weesken aen te trekken en op te brengen: een engel van een beeld, maer een duivel van eene ziel. Gave God dat hy het liever op de straet, waer hy het vond, hadde laten omkomen; dan had zyn eigen kind zoo veel niet geleden; maer dat is nu zoo!
- Hoe, dat meisje?...
- Dat zult ge gaen hooren, mynheer de baron. Ziet ge wel zoo als het dan gaet, de kinderen werden groot en de vader werd oud. Jaek was al een geheele muzikant, er waren zelfs al verscheidene meiskens die een oogsken op hem hadden; want hy was altyd zorgvuldig aengedaen en wierd reeds een pronte kerel. Maer of ze haer netten al spanden of niet, ze kosten toch den vogel in den strik niet krygen: zyn hart was aen eenen anderen haek vast. Ongelukkiglyk, daer stierf nu op eens de vader, en, aen zyn sterfbed, beloofden zyne kinderen, dat ze nooit van malkaer gaen zouên en altyd de eene voor den andere zouden zorg dragen.
Dat moest weinig moeite lyden, want Jaek was zyn brood goed weerd, en de vondelinge was genoeg in staet het huishouden te doen. Jammer maer, Bertha was een hooveerdig meisje, een van die ligtvinkskens, die veel meer van een schoon kleed dan van eenen braven jongen maken; en toen Jaek haer eens van trouwen sprak, begon ze hem vierkant uit te lachen en zei ze hem maer kort af, dat ze veel te goed was om met eenen armen speelman te trouwen en dat ze wilde fortuin doen. Een arme speelman! zyn vader had haer opgebragt en Jaek won nog dagelyks den kost voor heur: maer ge moet maer goed doen om met slecht beloond te worden. De jonge zweeg nogtans; hy was veel te braef om iemand een hard woord te zeggen en had het meisken er veel te lief om; maer hy zag wel dat het met Bertha niet ging zoo als het zyn moest; want ze droeg kleêren die ze van het geld dat hy won niet kon koopen, toen ze op eens het huis verliet en men van haer niet meer hoorde.
| |
| |
Zie, mynheer de baron, het zou my onmogelyk zyn u te vertellen wat die arme sukkelaer alsdan heeft uitgestaen; want dat gaet een mensch zyn verstand te boven. De jongen werd ziek en iedereen dacht dat hy op eene tering zou geraekt of zot geworden zyn: dat is er toch wel een beetje van gekomen. Ons Trien, die naest zyn deur melk draegt, en die hem in dien tyd gezien heeft, heeft me meer dan eens gezegd dat er tusschem hem en een geraemte geen verschil was.
Sedert dien hebben de doktors zyne gezondheid wel op beter beenen gezet; maer dat - en dit zeggende wees de spreker met zynen voorsten vinger op zyn voorhoofd - dat geneest zoo ligt niet. Het ergst van al is, dat van dien tyd af de ongelukkige nimmer in staet is geweest een plezant deuntje te spelen: zyn muziek doet u weenen in steê van u vrolyk te maken.
Dat speet een ieder hartelyk, maer dat belette niet dat de eenen al voor en de anderen al na Jaek doorzonden om eenen anderen speelman te nemen: ik kan daer al niet veel van zeggen: elke kramer staet voor zyn bord. Zoo wel, dat op dezen oogenblik de jongen de leste oordjes opeet die hy in den goeden tyd heeft gespaerd.
Nu zweeg de pachter en hy loosde eene zware zucht die de dienst van een punctum scheen te doen.
- Dat is geheel de geschiedenis van den jongen? viel de gryze in.
- Geheel en al. En nu, mynheer de baron, nu kent ge den mensch zoo wel als ik en de beste.
- Ik dank u vriendelyk, pachter, voor uwe goedheid.
- Dienaer, mynheer den baron.
- Tot wederziens pachter, eindigde de ouderling en hy verliet de vallei.
| |
| |
| |
II.
De goede grysaerd hadde gaerne den jongeling ondersteund en getroost, want hy voelde zyne genegenheid tot dezen met kracht opgewekt. Doch vruchteloos ging hy nog dagelyks de vallei bezoeken; nimmer ontmoette hy er den zoon van Koben den speelman.
Welke de reden der afwezigheid des jongens zyn mogt, zou moeijelyk wezen te verklaren. De ouderling zocht te vergeefs in zyne gezegden een woord dat iets beleedigends inhield. Wilde misschien de jongeling op die wyze de vragen des grysaerds ontvlugten of was hy overleden? Wat er ook van zy, de arduinen bank, de geliefkoosde plaets des toonkunstenaers of des krankzinnigen, - zoo als men hem beschouwen wil, - bleef ledig, en de oude man, bemerkende dat hy niet meer hopen moest den jongeling nog te zien, begon hem van langzamerhand te vergeten.
De winter was thans den zomer opgevolgd. Het jaergetyde was streng; de straten schenen als woestynen, zoo ledig waren zy: slechts van afstand tot afstand ontwaerde men een ellendige die aen de wooning eens ryken eene aelmoes afsmeekte, en dan hoorde men de zware deur met eenen hevigen schok toerollen. Dat was misschien het eenige antwoord dat de behoeftige verkregen had!
De ziele der ryken is veeelal zoo hard als het marmer hunner paleizen. Doch niet allen zyn zoo. Vlugten velen de armoede als eene smetziekte, eenigen toch treden tot haer om haer hulp en troost te bieden. Dat God deze meêdoogende zielen zegene!
Ziedaer, te midden van de breede en vorstelyke Koningstraet van Brussel, dien welaengedoschten man voortstappen. Hy wendt zich tot dien engen inkoom die, by middel van eenige trappen
| |
| |
tot een vuilen en walgelyken gang geleidt: verblyfkuil van smart en ellende te midden eens verblyfs van weelde en vreugd. Nu klimt de ouderling de trappen af. Erkent gy hem niet, het schynt de oude wandelaer der vallei te wezen?
Inderdaed, het is de grysaerd. Beneden den trap gekomen, blyft hy pal staen. Heeft misschien het tafereel van ellende, dat zich voor zyn oog ontvouwt, hem afgeschrikt? Neen, hy luistert naer de zielverrukkende toonen eener onbeschryfelyke muziek, die tot zyn oor dringt: welk speeltuig mag deze verwekt hebben? men zou zeggen zy schildert de natuer in hare eenvoudige schoonheid af.
Hoort gy het zachte gefronsel van het frissche loover, de stemme der duizende insekten die in het gras wemelen. Voelt gy de koesterende zonnestralen niet tot uwen boezem dringen? Daer galmt de stemme des leeuwriks, die de dagtoorts begroet en God een heerlyk Alleluia om zyne weldaden schynt toe te zingen. Maer welk is die fyne zilvertoon, die zich van tyd tot tyd boven de andere klanken verheft? Men zou wanen 't is het geklater eener heldere en snelvlietende beek; het is dan....
- De jongeling uit de vallei! riep eensklaps de verrukte grysaerd uit; en met al de snelheid die hem zyne door den ouderdom eenigzins verstyfde leden toelieten, ylde hy naer het schamele huisje, waeruit de klanken opstegen.
De deur openduwen, binnenstappen en de ladder van een klein zolderken bestygen, was slechts het werk van een oogenblik.
Wat weemoed zich alsdan in 's ouderlings hart deed gevoelen zouden wy vruchteloos trachten af te schetsen. Wel had hy armoê ontmoet, doch zelden zag hy een zoo van alles ontbloot verblyf als dit, en wat zeldzamer is eene onverschilligheid als die, welke de jongeling over zyn lot aen den dag legde. Dezes vingeren gleden op de vedel, als waren zy niet door de bytende koude verstyfd, en zyn bezield aengezicht scheen den wind niet te gevoelen, die door de reten des daks hem met zynen snerpenden adem tegenblies. Hy bemerkte ook niet dat een vreemdeling binnen getreden was. Doch, eensklaps sprong eene snare van het speel- | |
| |
tuig en de vedel ontviel de handen des ongelukkigen. De gloed die zyne ziel deed vlammen scheen op eens uitgedoofd, want hy werd doodbleek.
De ouderling vloog naer hem toe, vatte zyne kille handen in de zyne en sprak met engelengoedheid:
- Gy moet hier honger en koude verduren, waerom hebt gy u niet tot my gewend?
- Waerom een ander uwe smarten doen deelen? antwoordde op zachten en hartverscheurenden toon de jongeling. Zyn aengezicht werd akelig, zyne purperbleeke lippen beefden: het scheen hy ging neêrstorten.
- Maer gy zyt hier van alles ontbloot, ging de ouderling voort; spreek, wat ontbreekt u, myn vriend?
De jongeling wendde zyne blikken grondwaerts en, op zyn speeltuig wyzende, murmelde hy met gebroken stemme:
- Eene snaer...!
| |
III.
Eenige dagen na dit voorval bewoonde Jaek eene kleine kamer by eene burgerfamilie, die door den baron met het onderhoud des jongelings gelast was. Doch hy zocht voortdurend de zelfde eenzaemheid; hy verliet slechts zyn verblyf om zich naer de lessen der muziekbewaerschool te begeven, waer zyn beschermer hem door zyne voorspraek had doen ontvangen.
Was hy er het voorwerp der bewondering niet, hy was er hetgene der nieuwsgierigheid van allen: niemand kon zich dit levend raedsel van verstand of krankzinnigheid uitleggen. Het gebeurde menigmael dat hy, voor de les eenige stonden alleen zynde, op zyn speeltuig de zonderlingste en zoetvloeijenste arias speelde. Dan bleven medeleerlingen en meesters somwylen verstomd staen, elkander aenstarende, als waren ze van beweegloosheid geslagen
| |
| |
en hunnen adem stilhoudende, als vreesden zy eenige van die eigenaerdige toonen te verliezen. Echter was nauwelyks de les begonnen, of, die zelfde jongeling die ieders bewondering verwekte wanneer hy zich alleen deed hooren, kon de maet niet houden die hem door den muziekgeleider voorgeslagen werd. Men hadde gewaend dat een bovenaerdsche geest hem immer vreemde toonwyzen kwam influisteren; en zyn vedelboog, eene andere beweging volgende, bragt alsdan de schokkendste wanklanken voort.
Maer nauwelyks hielden de speeltuigen der anderen stil of hy, zyne begonnen melody voortzettende, verwekte van die hemelsche toonen, die het aen met genie bevoorregte zielen alleen gegeven is hervoor te brengen.
Was misschien 's jongelings geest te verre boven het aerdsche verheven om zich aen den leiband eener voorgeslagen toonmaet te gewennen, of was zyn brein te beperkt om het noodzakelyke ervan in de muziek te bevatten? Zeker was het nogtans dat hy zich weinig van hetgeen rondom hem gebeurde aentrok.
Dit had voortgeduerd tot op een dag dat hy weêr met zyne afgetrokkenheid de les in de war hielp. Het geduld des meesters was ten einde geraekt.
Deze verzocht hem eenige oogenblikken na de les te blyven. Toen zy alleen waren sprak hy met beleefdheid maer onbuigzaemheid tot den jongeling:
- Myn vriend, ik wil u wel bekennen dat ik in den beginne eene schoone toekomst voor u had gedroomd. Ik vind my gedwongen u en my te ontgoochelen; want ik heb thans de overtuiging verkregen, dat de tyd dien gy hier nutteloos verspilt u nooit toonkunstenaer zal maken; ik raed het u, in uw belang, leer liever een stiel.
- Ik dank u, mynheer, voor uwen vriendelyken raed, ik zal hem niet uit het oog verliezen, antwoordde Jaek met eenen bitteren glimlach, en in het uitstappen der school zei hy tot zichzelven:
- Ben ik het die my bedrieg, of bedriegt zich die man?...
| |
| |
| |
IV.
Wien is het niet bekend dat het hoogmoedige Parys zich als eenige regter wil stellen over de kunst en dat het zich, om zoo te zeggen, het voorregt wil behouden van het uitdeelen van faem en ervarenheid. Hoe luimig en dwaes de heeren Paryzenaers met hunne oordeelvellingen omspringen weet eenieder: wat zy heden oprigten werpen zy morgen omverre, om het overmorgen misschien weder op te heffen.
Met het gewoone inzicht van het kunstregterschap uit te oefenen, bevond zich een talryk gezelschap in eene der bezonderste concertzalen der fransche hoofdstad vereenigd.
Men had eenen tot hier toe geheel onbekenden toonkunstenaer te oordeelen; en de aenhoorders waren des te nieuwsgieriger, daer hy in zyn eerste concert den grootsten byval had gevonden en met de warmste toejuichingen was begroet. In afwachting van den aenvang des toonkundigen morgenstonds, hielden verscheidene groepen zich onledig met over de onverwachte verschyning des onbekenden te kouten.
Eene groep deed zich bovenal door hare luidruchtigheid onderscheiden: zy was samengesteld uit drie persoonen: een magere en in zyne kleederen geprangde modejonker met opgekrulde knevels, die zich voor een diletanti van de fyne soort uitgaf en het hooge woord scheen te voeren. Zyn tegenspreker was een fraeije jongeling, met toegeknopten frak, wonder schoone zwarte hairlokken, omgeslagen hemdsband en neêrgestreken baerd: het was een dichter van de romantische school. De derde, die slechts de rol van toehoorder speelde, kon men aen zyne met inzicht verwaerloosde kleeding, voor een jongen student in de regten erkennen.
| |
| |
- Men zegt, sprak de romantische dichter, dat hy zich geheel en al zonder hulp heeft gevormd.
- Maer het is onmogelyk, viel de diletanti den spreker in de rede, het is onmogelyk dat men zonder eene grondige studie de traditiën der kunst kenne; en hoe kan men een volmaekt kunstenaer wezen zonder die traditiën? elke kunst heeft hare vaste regelen, en zonder die regelen is de volmaektheid onmogelyk.
- Dat alles, mynheer, klinkt zeer geleerd. Maer aldus moet altoos de tweede het voorbeeld volgen van den eersten, de derde van den tweeden en zoo steeds in denzelfden slenter voort tot het einde der eeuwen. Zoo is er nooit iets nieuws mogelyk. Ik heb duizendmael de natuer beschouwd en nooit heb ik ze dezelfde gezien: meent gy dat de stemme des donders in het onweêr eene voorgeschreven toonmaet volgt? En nogtans, in het gebulder des woedenden orkaens, zoowel als in het suizen des zefiers, is er harmony.
- Dit alles is waer; evenwel is de noodzakelykheid van vaste regelen tot het aenleeren der toonkunde bewezen. Die regels zelven, getrokken uit opmerkingen door deskundigen gedaen, stellen de betrekkingen daer, die er tusschen de stemmen van het heelal bestaen en zonder welke alle volmaekte samenluiding verbroken is.
- Maer wie zegt er u dat zelfs die regels volledig zyn? Wat meer is, die grondstellingen, waervan gy spreekt, schryft de natuer u die niet in 't harte, zegt uw oor u niet of een geluid valsch of zoetklinkend is?
- Op deze wyze, mynheer, is het aenleeren der kunst slechts eene nuttelooze zaek!
- Nutteloos juist niet, doch de groote geesten, hebben meestal veel meer aen zichzelven te danken dan aen hunne meesters.
- Zie hier myn gevoelen, sprak nu eensklaps de student, met een gebaerde die belang wilde inboezemen: het genie dat zich te veel in de voorschrevene leibanden houdt, is meestal nauw- | |
| |
keurig maer koud, terwyl de kunstenaer, die zich slechts aen zyne eigene vlugt overgeeft, gloeijend, maer somtyds een weinig buitensporig is, en dit moet niet verwonderen: van het genie tot de krankzinnigheid is er slechts één stap. Archimedes in de straten van Syracusa zyn alombekend: ik heb het gevonden, uitroepende, wat is hy anders dan een overheerlyke zot?
- Ta, ta! onderbrak de diletanti.
- Elk heeft zyne zienwyze, ging de student voort: wat my betreft, ik heb my, tot eigen gebruik, een zeer eenvoudig stelsel van het verstandelyk vermogen gevormd. Rondom een punt heb ik een cirkel getrokken. Het punt is de onnoozelheid, of, zoo als ge verkiest, het kind by zyne geboorte. Welnu, hoe meer de geest tot den omtrek des cirkels naderen kan, hoe meer hy zich ontwikkelt. Op den omtrek zelf vindt hy de volmaektheid; maer schrydt hy dezen te buiten, dan valt hy in de uitzinnigheid. Hoe vele voorbeelden vinden wy niet van groote mannen die krankzinnig geworden zyn; en wat was de oorzaek daervan? Niets dan de te groote geestesinspanning, die hen van op den cirkelrand buiten den omtrek dreef: dit was het lot van een Torquato-Tasso, van een...
- St! - riep men van alle kanten. De spreker zweeg en het concert begon. Men ving aen met de opening van een italiaensch zangspel. Vervolgens trad de violist op: zyn speeltuig ontvouwt geheel een treurzang. Luistert!
Hoort gy het laetste gesnik eens stervenden? hy weent over zyn kind; haer lot schynt hem te verontrusten; maer eene troostende jongelingsstem stelt hem gerust: de ziele des zieltogenden mag van zyn lichaem scheiden zonder geweld, zonder smart. Aenhoor dat neêrdalende en dan wederopklimmende gerucht, men zou zweren het zachte gerep van wieken en een goddelyken lofzang te hooren. Het zyn de engelen die eene zalige ziele tot den Almagtige voeren.
Op li e geheimzinnige toonen des hemels volgen de hartscheurende klanken van het geween: luistert! de glinsterende traendroppelen vallen in het stof. Wat zyn ze vol waerheid die
| |
| |
akkoorden; tranen biggelen reeds in de oogen der aenhoorders.
Maer andere gevoelens vertalen zich op het speeltuig. Na het beeld des doods, hetgene der liefde. Hoort gy hare melancholische stemme niet? Zy tracht zich te bedwingen en te verberg enin de eenzaemheid; maer daer spreekt ook alles van liefde, en het gekir der tortels, en de wind die het treurende bloemken kust, en de beek die met de dartelzieke vogelkens speelt.
Thans wordt de stemme vuriger; de vlamme des boezems blaekt heviger, de smarte der ziele moet zich lucht geven. Brandende liefdetoonen weêrgalmen; welke opregtheid heerscht er in! O, zy zouden het ongevoeligste hart vermurwen! Samenneigende klanken zullen ze beantwoorden.... Neen, een bittere schetterlach is de enkele weêrklank.
Op den eigen stond steeg een dergelyk geschetter van uit de aenhoorderen op. Eene juffer die men aen hare kleeding kon erkennen voor eene dier eerlooze, welke men te Parys eene lorette van den hoogen rang noemt, had, een blik van verwondering op den toonkunstenaer werpende, dien hoonenden lach aengeheven.
- Bertha, myn zuster, o die slag ontbrak my nog! o, de dood thans! - riep de jongeling als uitzinnig en met door de wanhoop gesmoorde stem; en zyn speeltuig voor zyne voeten werpende, ontvlugtte hy de zael.
De opgetogenheid die het zonderlinge spel des jongelings had opgewekt, was door dit onverwacht en voor de aenschouwers onuitlegbaer toeval, vernield: de faem des kunstenaers was voor eeuwig verloren.
- Mevrouw, zei nu met bittere scherts, een bejaerd man, die niemand anders was dan de grysaerd, dien wy reeds in de vallei gezien hebben tot de dame die den hoonenden lach had aengeheven, gy vergeet naer het schynt, geene gedane diensten: de vader spaerde u het leven en gy moordt het kind. En met eene beleefdheid waerin zich zyne verachting lucht maekte, groette hy de eerlooze.
In het uittreden der zael zei de diletanti aen den dichter:
- Die violist was slechts een krankzinnige!
| |
| |
- Het is een groot kunstenaer, sprak de andere.
- Wie weet, voegde de student er by, hy is misschien het een en het ander!
Eenige dagen later vond men op een korenveld, naby de stad, het lyk van een mensch die zich by middel van een pistool om het leven had gebragt. Eenige groote fransche dagbladeren deelden de tyding van den dood mede: de eene betreurden den ongelukkigen kunstenaer; de andere vaerden uit tegen de verwaendheid des jongelings; doch deze nieuwsmaerkens liepen tusschen de ernstige staetsaengelegenheden verloren en niemand dan de ouderling wydde een traen aen den armen Jaek: immers, wat geeft aen de wereld de dood van eenen kunstenaer of van eenen krankzinnige?
Brussel.
|
|
Auteursrechtvrij