Onze Taal. Jaargang 82

[p. 331]

Taaladviesdienst
Vraag en antwoord

Storing/verstoring

?Wat is het betekenisverschil tussen de woorden storing en verstoring? Kun je bijvoorbeeld spreken van ‘een technische verstoring’?

!Echt fout is dat niet, maar een technische storing ligt wel veel meer voor de hand.

Als het gaat om iets wat technisch van aard is, is storing het gebruikelijkst; het woord drukt uit dat er iets mis is of niet goed werkt - iets wat veelal verholpen kan worden door een technicus. Veelvoorkomende combinaties zijn stroomstoring, computerstoring en overwegstoring. Bij verstoring gaat het eerder om hinder of overlast, of zelfs ontwrichting: de normale of juiste gang van zaken is ‘verstoord’. Het komt onder meer voor in de combinaties verstoring van de openbare orde en verstoring van mijn nachtrust.

Ook de werkwoorden storen en verstoren zijn niet synoniem. Een zin als ‘Een dronken man stoorde de training’ houdt in dat de man even stoorde, maar dat de training na de onderbreking weer verder kon gaan; ‘Een dronken man verstoorde de training’ drukt uit dat hij de training ernstig in de war schopte met zijn gedrag.

In de context van treinverkeer worden storing en verstoring vaak door elkaar gebruikt. De termen liggen in zulke gevallen dan ook dicht bij elkaar: een (technische) storing leidt vaak tot een verstoring (van het treinverkeer). Het woord verstoring past wat beter bij wat reizigers ondervinden.

Enkelvoud/meervoud in zin met haakjes

‘Volgend jaar wordt dat monumentale pand (en ook het pand ernaast) opgeknapt.’ Is dit een goede zin, of moet de persoonsvorm worden zijn?

!Het enkelvoudige wordt is het best te verdedigen.

Het onderwerp van de zin is het gedeelte dat monumentale pand (en ook het pand ernaast). Als je het deel tussen haakjes wegdenkt, is het onderwerp enkelvoudig: ‘Volgend jaar wordt dat monumentale pand opgeknapt.’ Hoort dat deel er voor je gevoel wel bij, dan kun je het als meervoud opvatten: ‘Volgend jaar worden dat monumentale pand en ook het pand ernaast opgeknapt.’

Toch staan de haakjes er doorgaans niet voor niets. De schrijver presenteert en ook het pand ernaast zo als een minder belangrijke toevoeging, die min of meer los staat van het onderwerp - en daardoor in grammaticaal opzicht buiten de eigenlijke zinsstructuur valt. Zo'n toevoeging staat ook vaak aan het eind van de zin, vaak na een komma: ‘Volgend jaar wordt dat monumentale pand opgeknapt, en ook het pand ernaast.’ In zulke zinnen is alleen een enkelvoudige persoonsvorm juist, omdat de toevoeging daar grammaticaal gezien niet tot het onderwerp behoort.

Herkomst van hogerhand

?Als iets ‘van hogerhand’ wordt opgelegd, wordt bedoeld dat een bepaalde autoriteit iets heeft besloten, en anderen dat maar te slikken hebben. Waar komt van hogerhand vandaan?

!Daar bestaan twee verklaringen voor. De eerste is dat hand hier gebruikt is in de betekenis ‘kracht’ of ‘macht’, net als in bijvoorbeeld (dat is) de hand van God. De tweede is dat hogerhand ‘rechterhand’ betekent. Wie aan de rechterzijde van iemand zat, was hoger geplaatst en daarom belangrijker; de ‘rechterhand’ was een soort ereplaats.

In het Woordenboek der Nederlandsche Taal zijn beide verklaringen te vinden, en mogelijk zijn ze allebei juist; dan heeft de uitdrukking zich op twee manieren ontwikkeld tot de huidige betekenis ‘van bovenaf, van overheidswege’. Volgens de woordenboeken komt van hogerhand ook nog steeds voor in de betekenis ‘van Godswege’.

Eerstejaars( )student

?Wat is de juiste spelling: eerstejaarsstudent of eerstejaars student?

!Beide spellingen zijn te verdedigen; eerstejaarsstudent heeft licht de voorkeur.

Eerstejaarsstudent / eerstejaars student in de tv-serie Feuten.

De naslagwerken geven weinig houvast bij deze kwestie. Zo geeft het Groene Boekje eerstejaarsstudent als één woord, als samenstelling. Maar ook noemt het eerstejaars als bijvoeglijk naamwoord. Iets dergelijks geldt voor bijvoorbeeld eenpersoons( ) bed, tweederangs( )burger en dubbelloops( ) geweer. Er zijn geen richtlijnen om te bepalen of zulke combinaties een woordgroep zijn (bestaande uit een bijvoeglijk en een zelfstandig naamwoord) of een samenstelling.

Eerstejaars, eenpersoons en dergelijke zijn geen ‘gewone’ bijvoeglijke naamwoorden, omdat je ze niet kunt verbuigen: eerstejaarse student of eenpersoonse bedden is niet juist. Anderzijds wijst de klemtoon erop dat het om een woordgroep kan gaan. In een samenstelling ligt de hoofdklemtoon namelijk standaard op het eerste deel: réchtenstudent, óploskoffie, en in een woordgroep op het tweede: goede studént, koude kóffie. Bij eerstejaars( )student en eenpersoons( )bed kan de klemtoon op beide delen liggen. Ook dit wijst erop dat zowel los als aaneenschrijven te verdedigen is.

Hoe langer het tweede deel is, hoe sterker de neiging om de klemtoon op dat deel te leggen en de combinatie los te schrijven: eerstejaars rechtenstudent, eenpersoons opklapbed. Verschillende korte, veelvoorkomende combinaties staan als één woord in de naslagwerken; in zulke gevallen heeft aaneenschrijven de voorkeur.

Aansluiten bij/op

?Is dit een goede zin: ‘De nieuwe wiskundemethode moet goed aansluiten bij het rekenonderwijs op de basisschool’? Of moet het ‘aansluiten op’ zijn?

!Aansluiten op is hier het duidelijkst. Dat betekent namelijk (onder meer) ‘een logisch vervolg zijn op’, en dat is in deze zin bedoeld. Aansluiten op komt ook voor in gevallen als ‘De tweede alinea sluit goed aan op de eerste.’

Aansluiten bij betekent ‘passen bij, in overeenstemming zijn met’; het kan gebruikt worden in een zin als ‘Jeroens kleding sloot goed aan bij het thema van het feest’ of ‘Dit sluit niet helemaal aan bij de verwachtingen.’ In de hierboven genoemde zinnen met op is het gebruik van bij niet fout, maar het maakt ze wat minder duidelijk.

Meer taaladvies?

Op onze website vindt u zo'n 1900 taalkwesties: www.onzetaal.nl/advies. De Taaladviesdienst is telefonisch bereikbaar op 0900 - 345 45 85 (zie ook colofon).