Onze Taal. Jaargang 82

[p. 313]

Taaladviesdienst
Vraag en antwoord

Herkomst do, re, mi, etc.

?Waar komen de namen van de muzieknoten do, re, mi, fa, so(l), la, si/ti vandaan?

!Deze namen danken we aan de monnik en musicus Guido van Arezzo (ca. 992- 1050). Of althans, hij bedacht de basis ervan: het rijtje ut - re - mi - fa - sol - la.

Deze nootnamen komen uit een in zijn tijd zeer bekende hymne ter ere van Johannes de Doper; het zijn de beginlettergrepen van de eerste zes regels: ‘Ut queant laxis / Resonare fibris / Mira gestorum / Famuli tuorum / Solve polluti / Labii reatum’. Elke regel begint één toon hoger dan de vorige; de beginlettergrepen vormen achter elkaar gezongen dus een toonladder met zes noten. Met die ladder in gedachten konden zangers makkelijker de juiste toonhoogte vinden, ook ten opzichte van elkaar in een meerstemmig lied.

De zevende noot si is pas later toegevoegd; dit is een afkorting van ‘Sancte Ioannes’, de slotregel van de hymne. In veel talen is ut vervangen door do, dat beter te zingen is omdat het op een klinker eindigt; deze benaming komt van Dominus (‘Heer’). Alternatieve aanduidingen voor sol en si zijn so en ti.

Muzieknoten: hoofd- of kleine letter?

?Is het een hoge C of een hoge c? En G-sleutel of g-sleutel?

!Muzieknoten worden met een kleine letter geschreven: ‘Montserrat Caballé haalde een hoge c’, ‘Bij de bovenstem staat een g-sleutel’, ‘Een ces is een verlaagde c.’

Als het om toonsoorten gaat, wordt er doorgaans onderscheid gemaakt tussen kleine letters voor mineur (kleine terts) en hoofdletters voor majeur (grote terts): c-mineur, a-klein, fis kleine terts; C-majeur, D-groot, Bes grote terts.

Jaren(-)zestig(-)muziek?

?Hoe kun je muziek uit de periode 1960-1969 aanduiden? Als jaren-zestig- muziek of als zestiger-jaren-muziek? En hoe zit het met spaties, streepjes en eventueel cijfers?

!De voorkeur gaat uit naar jarenzestigmuziek. Zestigerjarenmuziek is ook mogelijk, maar de constructie zestiger jaren is lange tijd afgekeurd in taaladviesboeken omdat het een germanisme is: een te letterlijke vertaling van het Duitse sechziger Jahre.

Hoewel de boeken milder zijn geworden, roept de constructie soms nog weerstand op.

Zowel jarenzestigmuziek als zestigerjarenmuziek is één woord: beide zijn een samenstelling van een woordgroep (jaren zestig, zestiger jaren) en een zelfstandig naamwoord. Vergelijkbare gevallen zijn langetermijnbeleid (opgebouwd uit de woordgroep lange termijn en het woord beleid) en driegangenmenu (drie gangen en menu). Er mogen een of twee streepjes worden toegevoegd omwille van de leesbaarheid, maar echt nodig is dat hier niet.

Ten slotte kun je zestig in cijfers noteren, al heeft dat bij tientallen niet de voorkeur. In dat geval kun je kiezen voor de officiële schrijfwijze jaren 60-muziek (met een spatie na jaren) of de volgens het Witte Boekje juiste vorm jaren-60-muziek. Er komt geen apostrof voor 60, want het is hier niet bedoeld als verkorting van het jaartal 1960.

Veel noten op zijn zang hebben

?Waar komt de uitdrukking veel noten op zijn zang hebben vandaan?

!In 1726 schreef de dominee en spreekwoordenverzamelaar Carolus Tuinman (1659-1728) over deze uitdrukking: ‘'t Is ontleent van de nooten der zangkonst, die op zommige deunen wel zeer veele zyn.’

Wie een zangpartij met veel (verschillende) noten moet zingen, heeft een belangrijke bijdrage in het lied. Dat kun je positief opvatten, maar de uitdrukking heeft al eeuwen een negatieve bijklank. Volgens Tuinman gaat het om iemand die ‘veel beslag en omslag maakt’, oftewel: drukte maakt en breedsprakig is. De meeste woordenboeken geven als betekenis ‘veel pretenties hebben’, ‘veeleisend zijn’, ‘veel praats hebben’.

The Beatles heeft/hebben

??Is het ‘The Beatles hebben veel invloed gehad op popmuziek’ of ‘The Beatles heeft veel invloed gehad op popmuziek’?

!Het meervoudige hebben heeft hier sterk de voorkeur. Weliswaar kan The Beatles worden opgevat als aanduiding van een groep; dan valt heeft te verdedigen. Maar omdat vrijwel iedereen The Beatles opvat als de aanduiding van vier personen, is het meervoud zeker gebruikelijker - en daarom grammaticaal gezien te verkiezen boven het enkelvoud. Dat blijkt ook uit het feit dat je Beatle soms als enkelvoud tegenkomt: ‘George Martin werd vaak de vijfde Beatle genoemd.’

The Beatles: ‘jaren(-)zestig(-)muziek’ of ‘zestiger(-) jaren(-)muziek’?

Bandnamen die er niet uitzien als een meervoud, worden als enkelvoud behandeld: ‘Black Sabbath heeft in 2013 een nieuw album uitgebracht.’ Als niet precies duidelijk is of de naam enkelvoud of meervoud is, zoals bij Los Lobos (Spaans voor ‘de wolven’), komen beide vormen voor: ‘Los Lobos is/zijn actief sinds 1973.’

Te motiveren en (te) stimuleren

?Is ‘De dirigent is uitermate geschikt om de orkestleden te motiveren en stimuleren’ een juiste zin, of moet er voor stimuleren ook nog te staan?

!Het woord te wordt bij voorkeur voor elk werkwoord gezet: ‘De dirigent is uitermate geschikt om de orkestleden te motiveren en te stimuleren.’

In principe is het in zo'n constructie met en mogelijk om een woord dat dezelfde vorm, functie en betekenis heeft als een woord iets eerder in de zin, weg te laten. De zin ‘Zij is iemand die mensen kan motiveren en (kan) stimuleren’, bijvoorbeeld, is zowel met als zonder dat tweede kan juist. Het woord te is echter zó sterk verbonden met het werkwoord waar het bij hoort dat het bij voorkeur niet wordt weggelaten.

Bij heel vaste combinaties van werkwoorden, die ook nog eens verwijzen naar handelingen die min of meer tegelijk plaatsvinden, kan te wat makkelijker wegblijven: ‘We besloten ter plaatse snel nog even wat te eten en drinken.’ Maar ook dan hebben de meeste taalgebruikers een voorkeur voor het herhalen van te.

Meer taaladvies?

Op onze website vindt u zo'n 1900 taalkwesties: www.onzetaal.nl/advies. De Taaladviesdienst is telefonisch bereikbaar op 0900 - 345 45 85 (zie ook colofon).