Onze Taal. Jaargang 82

[p. 300]

Foto: Iris Vetter

‘Voor elke ervaring bestaat een talige tegenhanger’
Interview met popjournalist Hester Carvalho
Kees van der Zwan

Sinds de jaren negentig recenseert popjournalist Hester Carvalho in NRC Handelsblad cd's en concerten. Een gesprek over metaforen, taboewoorden en het op papier zetten van het kippevel dat je krijgt van goede muziek. ‘Muziek inspireert me om te schrijven.’

Stel, je wilt iemand vertellen hoe de typische ritmes in de liedjes van zangeres Caro Emerald klinken. Hoe omschrijf je die dan? Als ‘fijntjes’? ‘Speels’? ‘Beetje nostalgisch’? Lastig. Of neem The Libertines, de eerste band van de tegenwoordig vooral als junkie bekende Pete Doherty. Wat zou een goede typering zijn van hun opgewonden garagepunk? Dat is nog niet zo eenvoudig. Het Zweedse The Knife dan. Welke woorden doen een beetje recht aan het diepe, zoemende geluid dat je ervaart bij hun liveoptredens?

Muziek laat zich niet zomaar onder woorden brengen. Hoe komt dat? Is muziek daar te rijk voor? Of schiet de taal tekort? Of zijn taal en muziek gewoon twee totaal verschillende werelden? ‘Writing about music is like dancing about architecture’ is een gevleugeld woord in dit verband - waaraan zanger Elvis Costello ooit voor de volledigheid nog maar even toevoegde: ‘It's a stupid thing to want to do.’

Hester Carvalho, popjournalist van NRC Handelsblad, denkt daar anders over. ‘Ik heb nog nooit geprobeerd om te dansen over architectuur, maar schrijven over muziek vind ik helemaal niet iets stoms om te willen. Ik vind het juist leuk om mijn luisterervaringen over te brengen op lezers. Ooit heb ik boeken gerecenseerd, en wat me daarbij een beetje tegenstond, is dat je ook op een of andere manier het verhaal nog eens

[p. 301]

moet navertellen. Je moet het werk dus eerst dunnetjes overdoen met dezelfde middelen (namelijk: taal, woorden), en je loopt dan ook nog eens het risico dat je interpretatie niet goed is. Bij muziek valt er niks te begrijpen en na te vertellen. Je bent veel vrijer als je over muziek schrijft. En dat het iets onmogelijks is, klopt ook niet. De bron met woorden en beeldspraak droogt nooit op.’

■ Schurende aardplaten

‘Popperig’, noemde Carvalho onlangs in haar cd-recensie de ritmes van Caro Emerald. Het woord kan veel betekenen, bijvoorbeeld dat die ritmes vol speelgoed-achtige kleinigheden zitten, en dat ze ‘poppy’ zijn, in de zin van mainstream-popmuziek-achtig. Misschien verwijst het ook wel naar de tot in de puntjes gestileerde retro-aankleding van Emerald en haar band. En wie weet klinkt in dat -erig ook Carvalho's - niet heel gunstige - oordeel al mee.

Carvalho: ‘Dat popperig geeft goed weer wat ik van Caro Emerald vind; ik zou het voor Anouk niet zo snel gebruiken. Het woord springt in het oog omdat het een wat ongebruikelijk adjectief is voor een ritme, en het is lekker compact. Ik condenseer er mijn indruk van die muziek mee, en als het goed is, roept het bij de lezer een beeld op dat daarmee overeenstemt. Dat is ook wel de opdracht die ik mezelf geef: telkens zoeken naar de kernachtigste formulering die het meest zegt.’

Ook van haar metaforen maakt Carvalho zichtbaar veel werk. In een stuk over de jongste editie van het Lowlands- festival schreef ze dat de zang van The Knife werd ondersteund door ‘onderaards elektronisch gebrom, als schurende aardplaten’. En The Libertines klonken tien jaar geleden volgens haar ‘alsof ze de Engelse popgeschiedenis in drie slokken achterover hadden geslagen en in de vorm van twaalf eigen liedjes hebben teruggespuugd’.

Hester Carvalho

Hester Carvalho (1964) groeide op in Amsterdam en studeerde japanologie in Leiden. Tijdens haar studie werkte ze 's zaterdags in de Amsterdamse platenzaak Get Records, waar ze werd uitbetaald in lp's. In 1990 begon ze over popmuziek te schrijven voor NRC Handelsblad. In 2004 ontving ze de Pop Pers Prijs voor haar krantenstukken. Naar aanleiding van de serie ‘Hesters popcorner’ op de kinderpagina van de NRC, waarin ze de tekst van hitsingles aan kinderen uitlegde, schreef ze het kinderboek Popmuziek. Wat iedereen over pop moet weten (2004). In 2006 ontving ze de Jip Golsteijn Journalistiekprijs voor een artikel over Tom Waits.
Haar eerste roman, De liefhebber, verscheen in 2010 bij uitgeverij Nieuw Amsterdam.

■ Tweede natuur

Carvalho: ‘Met zulke metaforen hoop ik de kern van de muziek te vangen, maar ik gebruik ze ook om de zaak meer pit te geven. Ik wil de lezer er een beetje mee wakker schudden, of desnoods ergeren - als er maar íéts gebeurt. Die beelden dringen zich vaak gewoon aan me op, vooral bij een liveconcert, waar ik dan helemaal door de muziek geabsorbeerd ben. Maar het gaat niet altijd zo makkelijk; soms als ik iets hoor, vraag ik me af: wat moet ik h? nu weer over schrijven?’

Is dat niet sowieso lastig: altijd naar muziek luisteren in het besef dat je w? moet uitleggen wat je ervan vindt?

‘Nee, het is voor mij een soort tweede natuur. Meteen als ik iets hoor, begin ik erover na te denken hoe ik dat onder woorden kan brengen. Muziek inspireert me om te schrijven; dat is kennelijk de kracht ervan. Als ik blij word van muziek - of boos, zoals bij Caro Emerald -, dan wil ik dat weergeven. Ik probeer trouwens dat oordeel niet te veel voorop te plaatsen. Mijn taak bij de krant is vooral om te beschríjen hoe iets klinkt, zodat de lezer zelf kan bepalen of het iets voor hem is. Misschien houdt hij wel helemaal niet van het geluid van schurende aardplaten.’

‘Meteen als ik iets hoor, begin ik erover na te denken hoe ik dat onder woorden kan brengen. Het is voor mij een tweede natuur.’

■ Leren jekkies

Je hebt het in je stukken veel over het uiterlijk van artiesten.

‘De lezer moet het allemaal een beetje voor zich zien. Los daarvan is het uiterlijk van popartiesten heel belangrijk, net als trouwens de manier waarop ze zich bewegen. Die korte leren jekkies van The Libertines en dat heen en weer rennen tussen twee microfoons zegt veel over het rebelse, nonchalante en scherpe dat ook in hun muziek zit. Daar komt nog eens bij dat heel veel mode en stijl uit de popwereld komt. En uiteindelijk hou ik ervan als het allemaal ook een beetje leuk is om naar te kijken; dat weerklinkt vast ook in mijn stukken.’

‘Popmuziek gaat nu eenmaal niet alleen over dat je goed kunt zingen. Ik heb een kinderboek over pop geschreven, en daarin staan hoofdstukken met titels als “De heupen van Elvis”, “Het lange haar van The Beatles”, “De veiligheidsspelden van Johnny Rotten” en “De negen kogelgaten van 50 Cent”. Dat zijn allemaal dingen die er net zo goed bij horen, en die je dus niet links kunt laten liggen als je over popmuziek schrijft.’ In je recensie van een concert van Take That speelden ook een paar vrouwelijke fans uit het publiek een rol.

‘Ja, natuurlijk, ook het publiek is heel belangrijk, zeker bij “boybands” als Take That. Die bestaan dankzij de jonge meisjes die idolaat van ze zijn. Bij het concert dat ik zag, waren ze allang geen “boys” meer, en de bezoekers geen “girls”. Toch zag je die vrouwen weer meisjes worden, vooral nadat Robbie Williams zich bij de rest had gevoegd. Dat is waar het toen vooral om ging. Ik ben daarom op een paar van die vrouwen afgestapt en heb hen opgevoerd in mijn stuk.’

■ Japans

Al in haar jeugd wilde Carvalho niets anders worden dan popjournalist. ‘Terwijl klasgenoten plakboeken aanlegden over hun favoriete artiesten, verzamelde ik de stukken van poprecensenten Peter Koops en Elly de Waard in de Volkskrant. Dat waren mijn helden. Ik werkte 's zaterdags bij een platenwinkel, en kreeg uitbetaald in lp?s, dus ik leerde ook veel over muziek. Alleen was mijn Nederlands nog lang niet goed genoeg om er ook over te schrijven. Dat leerde ik pas tijdens mijn studie Japans.’

Hoe ging dat dan?

‘We moesten vanaf het begin heel veel uit het Japans vertalen. Daardoor raakte

[p. 302]

ik er pas goed van doordrongen dat er altijd verschillende mogelijkheden zijn om iets in het Nederlands weer te geven, en dat de ene oplossing mooier en beter is dan de andere. Ik ontdekte ook waar hem dat in zit. Je moet zorgen voor afwisseling, doublures vermijden, kijken welke woordvolgorde voor de juiste accenten zorgt, en het moet allemaal eenduidig zijn. Heel belangrijk is ook een goed ritme: een juiste afwisseling van lange en korte zinnen. Als ik schrijf, heb ik altijd muziek op staan; vooral op Jay Z kan ik goed werken, en ook op de vroege albums van Elvis Costello - misschien zijn de puntige ritmes daarin aanstekelijk.’

Welke woorden zijn taboe in je stukken?

‘Ik probeer mijn oordeel altijd een beetje impliciet te houden, dus ik kijk heel goed uit met woorden als prachtig, geweldig, geslaagd en ook leuk. Tegen vrienden kan ik wel zeggen dat iets “lekker klinkt”, maar voor de krant vind ik dat te weinigzeggend, en te populair. Maar het moet ook niet te moeilijk, en te specialistisch. Ik mijd muzikaal jargon (syncopes, modulaties en dergelijke - ik ben daar ook helemaal niet in thuis), maar ook iets als loopstation, een Engels woord voor een soort effectapparaat. Alle lezers moeten het kunnen volgen.’

Zijn songteksten belangrijk voor je?

‘Niet echt. Ze moeten niet storen. En als ze mooi zijn, is het meegenomen. Ik luister vooral naar de toon, het ritme en het geluid van de zang.’

‘Ik kijk heel goed uit met woorden als “prachtig”, “geslaagd” en ook “leuk”.’

■ Mississippi

In het juryrapport van de Jip Golsteijn Journalistiekprijs stond dat jouw manier van recenseren de lezer ‘soms zelfs aangrijpt’. Bezorgt het schrijven j?eleens kippevel, van het soort dat je ook krijgt van goede muziek?

‘Nee hoor. Wat ik doe verschilt ook enorm van muziek. Muziek is iets autonooms, ik reageer daarop. Het zijn twee werelden - misschien niet als dans en architectuur, maar toch. Maar ik kan soms wel tevreden zijn over iets wat ik schrijf. Op het festival Into the Great Wide Open, in september, speelde Valerie June, een zangeres uit Memphis, Tennessee. Ik schreef daarover: “Ze memoreerde de kwellingen van haar - Afrikaans- Amerikaanse - geschiedenis met een zangstem die iedere bocht in de Mississippi lijkt te volgen.”’

The Libertines: ‘alsof ze de Engelse popgeschiedenis in drie slokken achterover hadden geslagen en in de vorm van twaalf eigen liedjes hebben teruggespuugd’.
Foto: © Andrew Future

‘Maar op datzelfde festival was ook The Revival Hour; ik had het over “rock die loeide als een duivelsuitdrijving”, “dooraderd met subtielere elementen zodat een eigenzinnig soort psychedelica ontstond”. Dat paste niet; dat was te vaag, ook met dat psychedelica. Hier had ik niet het juiste beeld te pakken.’

Kun je zeggen dat de taal hier tekortschoot?

‘Ik ben bang dat ik zelf tekortschoot. Het ligt niet aan de taal. Ik geloof dat er voor elke ervaring en elke beleving een talige tegenhanger bestaat. Er is altijd een oplossing.’

Reageren artiesten weleens op je stukken? Met je recensie van Ilse DeLange [zie het kader hieronder] schilderde je een treffend portret van haar. Heeft ze je bedankt?

‘Toevallig hoorde ik via via dat ze erover te spreken was, maar eigenlijk krijg ik nooit reacties. Musici hebben een gezond wantrouwen tegen journalisten.’

De stem van Ilse DeLange

In april dit jaar trad Ilse DeLange op in Amsterdam. Hester Carvalho schreef er onder meer over:

De momenten dat DeLange gisteravond in Paradiso haar doorleefde kant liet horen, waren de hoogtepunten van het optreden. Je ziet een meisjesachtige ster in leren legging, en hoort een man met een verleden.
Haar stem heeft schakeringen: soms glanzend en glooiend, met machtige uithalen die mooi wegsterven, of met een stoere stuwing in de woorden. DeLange gebruikt de bekende ‘country-snik’, maar eigenlijk heeft ze inmiddels treffender uitingen van emotie ontwikkeld. Dan draait haar stem zich vrij van esthetische verwachting en laat alleen nog de uitgebeten kern van haar gevoelens horen: versleten en verweerd - om vervolgens weer te klinken als fluweel. Op die momenten kun je haar stijl geen country meer noemen - het genre waarmee ze ooit beroemd werd - maar wordt het soul.