Onze Taal. Jaargang 82

[p. 299]

Guus Middag
Zong
Die Niederlieder

Waarom zingt Eva de Roovere ‘Jij is lastig’ en ‘fantastig’? En de jongens van Opgezwolle ‘proef die woofer’? En hoe komt het dat dit zo bijzonder klinkt? In zijn rubriek ‘Zong’ staat Guus Middag stil bij de taal en de poëzie die te horen is in allerlei Nederlandstalige liedjes, oud en nieuw.

Op 8 maart 1974 overleed Wim Sonneveld. Na zijn dood werd zijn lied ‘Het dorp’ voor het eerst als single uitgebracht. Een grote hit werd het toen niet, maar het is daarna wel geleidelijk opgenomen in de canon. Iedereen van boven de vijftig kent het. Zeg ‘een slagerij J. van der Ven’ en de mensen beginnen vanzelf te zingen, over ‘een kar die ratelt op de keien’ en over ‘zoethout voor een cent’. ‘Het dorp’ vulde een gat in het collectieve sentiment. Het is het lied van het voorgoed verdwenen landelijke Nederland: het land van dorpen met een plein, een kerk, een kroeg, ‘het raadhuis met een pomp ervoor’ en dan ‘een zandweg tussen koren door, / het vee, de boerderijen.’ Het is ook het lied van de voorgoed voorbije eigen jeugd. Toen was alles nog beschut en beschermd en overzichtelijk. ‘En langs het tuinpad van mijn vader / zag ik de hoge bomen staan. / Ik was een kind en wist niet beter / dan dat 't nooit voorbij zou gaan.’ Zo was het vroeger, zegt dit lied. En ook al staat het er niet, zo wordt het wél gevoeld: vroeger was alles beter.

■ Müllers Metzgerei

Het is een raar idee dat dit lijflied van de Hollandse landelijkheid helemaal geen Hollands lied is. Het is een bewerking, door Friso Wiegersma, van ‘La montagne’ van Jean Ferrat, die in de jaren zestig de leegloop van de Franse bergdorpen had bezongen. Wiegersma had er, met zijn eigen jeugd in het Brabantse Deurne in het achterhoofd, een Hollands lied van gemaakt.

Even raar is het om datzelfde Hollandse lied nu in het Duits voorbij te horen komen. Dat kan, op de cd Die Niederlieder, waarop de Nederduitser Friedrich Hlawatsch, pseudoniem van Frits van Doorninck, elf bekende Nederlandse liedjes heeft opgenomen in zijn eigen vertaling. ‘Slagerij J. van der Ven’ heet nu ‘Müllers Metzgerei.’ ‘Een kar die ratelt op de keien’: ‘das Knattern von den Wagenrädern’. Hlawatsch volgt getrouw de melodie van het origineel, dus af en toe moet hij zich enkele vrijheden toestaan. Het raadhuis met de pomp ervoor is verdwenen, net als die zandweg tussen koren door, maar daar is een eenzaam loeiende koe voor in de plaats gekomen (‘eine Kuh muht in der Nacht’) en een kraaiende haan die daarna, na het kraaien, nog even ‘schüttelt mit den Federn’, want het moest rijmen op het ‘Knattern’ van de ‘Wagenrädern’ - maar het effect is hetzelfde: nostalgie.

Ramses Shaffy in 1955. Zijn ‘ 't Is stil in Amsterdam’ is er nu ook in het Duits.
Foto: Ben van Meerendonk

■ Zwei Motten

Wat voor deze ene typisch Nederlandse klassieker geldt, geldt ook voor de tien andere: ze blijken het in het Duits ook heel goed te doen, en dus veel minder typisch Nederlands dan gedacht. ‘Je hebt me belazerd, je hebt me bedonderd’, het refrein uit de ‘Tearoom tango’, klinkt in het Duits even krachtig: ‘Du hast mich beleidigt, du hast mich beschissen.’ De twee motten van Dorus wonen niet ‘in me ouwe jas’, maar ‘in meinem alten Hut’, want dat rijmde gemakkelijker. Ze heten niet Charlotte en Bas, maar Charlotte en Knut, ‘und den zwei Motten gefällt es dort gut.’ Het klinkt allemaal heel vanzelfsprekend, ook als het om plaatsgebonden klassiekers gaat, zoals ‘Toen wij van Rotterdam vertrokken’ (‘Als wir Rotterdam verliessen’) of zelfs ‘Amsterdam huilt’ (‘Amsterdam weint’), waarin het lot van de weggevoerde Amsterdamse Joden wordt herdacht, met behoud van de Jiddische elementen: ‘Am Shabbat wurde gefillte Fisch genascht, / wer das nicht kennt, hat etwas verpasst.’ Zo'n vertaling, en deze hele cd, was nog niet eens zo heel lang geleden ondenkbaar. Misschien is de Tweede Wereldoorlog binnenkort eindelijk voorbij.

■ Nachtlied

Aan het einde van de cd zingt Mieke Stemerdink het stemmige ‘Es ist still in Amsterdam’, de vertaling van ‘ 't Is stil in Amsterdam’ van Ramses Shaffy. Het is het verslag van een nachtelijke dwaaltocht door de slapende stad. Lekker in je eentje door de verlaten straten, ‘entlang die leeren Straßen’, wat hardop praten en voor jezelf zingen, uitkijken over het donkere water, sigaretje en denken ‘over mezelf en (...) over later.’ Shaffy schreef het in Amsterdam in 1952, toen hij negentien jaar was. Het is ontstaan onder de Montelbaanstoren. Dit typisch Amsterdamse nachtlied blijkt ook in een andere taal te kunnen bestaan, en klinkt dan in sommige opzichten zelfs beter. Aan het slot van het lied gaat het zorgeloze dwalen en mijmeren over in gepieker: ‘Ik ben zo bang, dat de eenzaamheid zal blijven, / dat ik altijd zo zal lopen op onmogelijke uren, / dat ik eraan zal wennen, dat dit zal blijven duren.’ Shaffy is bang dat hij een enkeling zal blijven. Hoe noem je dat ook alweer? Een eigenheimer? Het Duits heeft er een goed woord voor, zó goed dat het Nederlands het al heeft overgenomen: Einzelgänger. ‘Ich bin der Einzelgänger in der Nacht / für immer, auch wenn's mir keinen Spaß mehr macht.’