Onze Taal. Jaargang 82

[p. 223]

Geen baas over de taal? So what!
Peter-Arno Coppen

‘Het was ook wel gek geweest als we eruit waren gekomen’, merkte Schrijfwijzer-auteur Jan Renkema op tijdens de borrel na afloop van het Leidse publiekscongres met de titel ‘Wie is de baas over de taal?’ En inderdaad, het definitieve antwoord op die vraag werd in de uren ervoor niet gegeven. Toch liepen deelnemers en toeschouwers (een hele zaal vol, en dat op een zonnige zaterdagmiddag) na afloop uitermate tevreden en met een glimlach op het gezicht het Rapenburg op.

Volgens Ilja Leonard Pfeijffer zijn de dichters de baas over het Nederlands, zoals u hiervoor ook al uitgebreid kon lezen. Maar hoe dachten de andere sprekers daarover?

■ Taalunie

Geert Joris, de nieuwe algemeen secretaris van de Nederlandse Taalunie, had vlak ervoor in NRC Handelsblad de stelling verkondigd dat het vooral de economie was die de taal bepaalde (‘It's the economy, stupid!’), maar daar kwam hij in Leiden wel een beetje van terug. Op het symposium stelde hij dat de Taalunie vooral hulp wil bieden bij de vragen die de overheid en het onderwijs hebben. Daar zou veel taalonzekerheid bestaan en dus een behoefte aan normering, en daarom probeert de Taalunie die norm vast te (laten) stellen. Maar, merkte Joris op, iedereen was vrij om die vervolgens weer naast zich neer te leggen.

Foto: Anne Rose Haverkamp
Publiekssymposium ‘Wie is de baas over de taal?’, 15 juni jl. in Leiden.

‘So what?’, verwoordde Joris de houding van de gemiddelde taalgebruiker, en deze uitspraak kwam gedurende de dag bij verschillende sprekers terug.

■ Imago

Jan Renkema benadrukte in zijn voordracht dat het voldoen aan een norm sterk samenhangt met het imago dat je als taalgebruiker aanneemt. Daarbij gaat het niet zozeer om oppervlakkige normen als spelling en woordgebruik, maar om de wijze waarop je identiteit in de totale communicatie uitgedrukt wordt. Volgens Renkema, en hij baseerde zich op diverse andere wetenschappers, ontstaat in iedere sociale situatie onzekerheid, en van daaruit de behoefte aan een norm. Als je naar een begrafenis gaat, is het nuttig om te weten hoe je je moet kleden (in het zwart en niet in het wit). Zo zou het ook met taal zijn. Maar je bent zelf de baas over de indruk die je met je taal wilt maken.

Taalkundige Joop van der Horst zocht het antwoord eerder in de ontkenning van het probleem. Volgens hem maakte het stellen van een norm allemaal weinig uit; wat hij observeerde waren grote culturele verschuivingen die met de snelheid van gletsjers plaatsvinden. In de vroege Renaissance zijn de standaardtalen en daarmee ook de normen ontstaan, en vanaf het midden van de negentiende eeuw begint dat allemaal af te brokkelen. Daar is niemand de baas over. De standaardtaal is evolutionair gezien ten dode opgeschreven, net als het handschrift en in het recente verleden de schrijfmachine.

■ Andere talen

En in andere talen dan, zoals het Engels en het Chinees? Is daar dan duidelijk wie de norm bepaalt? Twee deskundigen gingen er uitgebreid op in en vertelden enthousiasmerend over bijvoorbeeld de vereenvoudigingen van de Chinese karakters, waardoor met het verdwijnen van een paar streepjes het analfabetisme enorm werd teruggedrongen. En over boze Engelsen die voortdurend ‘letters to the editor’ schrijven, waarin ze klagen over het schenden van taalregels die al vier eeuwen lang geschonden worden. Maar de conclusie laat zich ook wat de andere talen betreft raden: één uiteindelijke autoriteit is er nergens.

Een zeldzame uitzondering lijkt Litouwen te zijn. Daar schijnt een echte taalpolitie te bestaan met boetes en sancties bij het verkeerd gebruiken van de standaardtaal. Maar het Nederlands (of het Chinees of het Engels) komt op geen enkele manier in de buurt van dit extreme voorbeeld. En er waren waarschijnlijk maar weinig aanwezigen die daarom treurden.

Het symposium eindigde kortom in een gelukzalige onenigheid: blijkbaar weet niemand wie de baas over de taal is, maar niemand maakt daar ook een probleem van. We kunnen af en toe lekker mopperen op andere taalgebruikers die het helemaal fout doen en daardoor ‘de taal verloederen’, maar na afloop drinken we gezellig een borrel (u aangeboden door de Universiteit Leiden), en we gaan weer tevreden naar huis. Wat een luxe.