Raarwoord
Loodportemonnee
Guus Middag over opmerkelijke woorden, oud en nieuw.
In het kleedhokje van de röntgenafdeling kwam ik het woord voor het eerst tegen: loodportemonnee. Wat is dat nu weer? Het klinkt wel grappig - een portemonnee waarin je nu eens geen waardevolle munten, of biljetten, kunt opbergen, maar lood. De loodportemonnee, zo leerde de instructie in vijf talen op de muur van het kamertje, is een hulpmiddel dat bij sommige röntgenfoto-opnamen wordt gebruikt. Het is een kleine beurs die met een knijpmechanisme open en dicht klapt. Zo'n knijpportemonneetje werd vroeger vanwege zijn vorm en het bijbehorende geluid wel een ‘klapkutje’ genoemd. In het hedendaagse röntgenonderzoek wordt het nu juist gebruikt voor de bescherming van de teelballen. Die blijken extra gevoelig voor de kwalijke inwerking van röntgenstraling. Het beursje is rondom gevoerd met een laag lood. Daar komt geen straling doorheen.
Hoe gaat het nu verder? In de loodportemonnee bevindt zich, met het oog op de hygiëne, een verwisselbaar plastic zakje. Na het openklappen laat men het scrotum in het plastic zakje neer. Daarna klapt men de portemonnee weer dicht. ‘De penis laat u erbuiten’, zo meldt de instructie. Aldus is de patiënt gereed voor een foto van zijn heupstreek - zijn kostbaarste zaakje veilig weggeborgen voor de gevaarlijke straling. Na afloop mag men eerst de balzak uitnemen. Daarna het plastic zakje. Het plastic zakje weggooien en de loodportemonnee weer inleveren bij de radiologische zuster.
Duidelijke plaatjes. Heldere uitleg. Alles goed geregeld zo. En ze hadden er dus een mooi woord voor gevonden: loodportemonnee. Op internet vind je ook wel: loodportefeuille. Het klinkt als een oud en eerbiedwaardig ding, dat in de loop der tijd zijn nut heeft bewezen. Adellijk en ambachtelijk. Geruststellend ook wel - geruststellender dan ballenknijper, zoals het ook genoemd had kunnen worden.
Guus Middag
Auteursrechtelijk beschermd