Onze Taal. Jaargang 82

[p. 118]

Thuis in onze taal
Elf jaar later: het Nederlands van Máxima
René Appel
Schrijver en voormalig hoogleraar
Nederlands als tweede taal

Hoe is het Nederlands van Máxima? Elf jaar geleden, vlak voor haar huwelijk met Willem-Alexander, ging René Appel het na in Onze Taal. Ze sprak haar tweede taal toen al opvallend goed, concludeerde hij. Hoe is het er nu mee, nu ze op het punt staat onze nieuwe koningin te worden? Een vervolganalyse.

Máxima en Willem-Alexander poseren met Amalia, Alexia en Ariane voor de pers. Argentinië, kerstvakantie 2012.
Foto: ANP Royal Image / Robin Utrecht

In de zomer van 2009 werden prins Willem-Alexander en prinses Máxima uitgebreid geïnterviewd door RTL 4. Het ging onder meer over de rampzalig verlopen Koninginnedag in Apeldoorn, waar een kamikazechauffeur met zijn zwarte Suzuki op de bus met de koninklijke familie afstormde en onderweg zeven mensen doodreed. De interviewer vraagt of de kinderen van Willem-Alexander en Máxima ook op de hoogte zijn van wat er gebeurd is. De prins begint dan met ‘De kinderen hebben het ...’, maar Máxima ontneemt hem in feite het woord en zegt: ‘Ja, ze hebben het gezien, ze hebben het verteld en ze hebben echt heel veel vragen gesteld, en ook op school ook erover gehad, en alle kinderen waren gewoon televisie aan het kijken, en hun vriendinnen hebben het ook gezien.’

Dit fragment maakt duidelijk dat Máxima zich thuis voelt in het Nederlands. Ze praat makkelijk en over het algemeen heel soepel, met relatief weinig fouten. Maar als ze iets moet uitleggen, en het gesprek niet over alledaagse zaken gaat en als het ware op een abstracter niveau komt, is haar taalgebruik soms wat minder vloeiend. Bijvoorbeeld in haar antwoord op de vraag wat met het project ‘Inclusive Finance’ voor kleine ondernemers in ontwikkelingslanden wordt beoogd: ‘Hoe kunnen we hen helpen ... eh, om deze ... eh, beleid ... en deze ... eh, doelstellingen te kunnen bereiken.’ Natuurlijk moeten we daarbij niet vergeten dat ook uit de mond van veel mensen met het Nederlands als moedertaal zulke hakkelige en nietszeggende antwoorden te horen zijn - denk alleen maar aan de grote eh-zegger minister Opstelten.

■ Uitspraak

Máxima heeft uiteraard veel contact met mensen uit de wereld van politiek en beleid, en ze lijkt de standaardfrasen uit deze wereld goed te kennen. Zo zegt ze op de vraag hoe het na ‘Apeldoorn’ verder moet met Koninginnedag: ‘We moeten nog even wachten tot de conclusies van het rapport naar buiten komen.’ Hoe hun vakantie verder wordt ingevuld, wil de interviewer weten; haar antwoord: ‘Daar doen we verder geen mededelingen over’ - de Rijksvoorlichtingsdienst had het gezegd kunnen hebben. Als het gaat over het Oranje Fonds, dat is opgericht ter gelegenheid van hun huwelijk, zegt Máxima dat daarmee ‘samenhang en betrokkenheid wordt bevorderd’.

In de jaren tachtig had de letterenfaculteit van de Universiteit van Amsterdam een Spaanse hoogleraar Spaanse taalkunde die die functie al jaren bekleedde maar het - tot besmuikte hilariteit van veel Nederlandse medewerkers - nog altijd had over ‘het gulpmiddelenkrediet’ voor zijn vakgroep als hij ‘het hulpmiddelenkrediet’ bedoelde. Toen Máxima tijdens de bekendmaking van haar verloving in 2001 voor het eerst de Nederlandse pers te woord stond, waren zulke uitspraakfouten vrijwel afwezig. De h (voor veel sprekers van het Nederlands als tweede taal altijd een probleem) zat meteen in haar repertoire. Natuurlijk was duidelijk te horen dat ze geen moedertaalspreker was, maar vergeleken met veel anderen bracht ze het er heel goed vanaf. Haar uitspraak is sindsdien ook verder alleen maar beter geworden. Zei ze in 2001 nog ‘noe’ in plaats van ‘nu’, in 2013 is het een perfect Nederlandse ‘nu’. Een enkele keer slechts maakt ze een fout met het woordaccent, bijvoorbeeld als ze het heeft over ‘geld overmáken’ in plaats van ‘geld óvermaken’.

■ Boegbeeldrol

Op de Nederlandse woordenschat van Máxima is weinig aan te merken. Ze heeft allerlei woorden overgenomen uit de gewone, alledaagse spreektaal. Zo gebruikt ze het woord absoluut zoals half Nederland dat tegenwoordig doet:

[p. 119]

in de betekenis ‘zeker’. Geregeld lardeert ze haar taal met gewoon. Het hedendaagse Nederlands is ook te horen in haar antwoord op de vraag hoe het voor haar is om met man en kinderen in de Argentijnse vakantieplaats te zijn waar ze vroeger ook vaak heen ging: ‘Als ik nu ben, vind ik het heerlijk om met mijn man en mijn kinderen dit even te delen.’ Let op de overbodige ‘vuller’ even (want ze was niet ‘even’ in Argentinië, maar twee weken, gedurende de kerstvakantie) en het wat modieuze delen. In een ander interview komt spreektaal ook terug in het gebruik van een woord als hartstikke. Ter zijde: in 2001 liet ze het als lijdend voorwerp of onderwerp nogal eens weg, maar die fout maakt ze nauwelijks meer, zoals blijkt uit ‘... vind ik het heerlijk ...’

Máxima kent veel niet-alledaagse woorden, zoals de volgende gecursiveerde:

-	Ik ben echt gehecht aan deze plek.
-	(...) in een uithoek van Tanzania.
-	Ik ben ook in de commerciële wereld heel idealistisch ingestapt.

Verder heeft ze het over haar ‘aanjagersrol’ en ‘boegbeeldrol’, over een ‘bliksembezoek’ en over het feit dat ze ‘betrokken’ is.

Een enkele keer tast ze (gedeeltelijk) mis. Tijdens haar vakantie in Argentinië beantwoordt ze niet alleen allerlei vragen - vaak praat ze al voordat Willem- Alexander iets kan uitbrengen -, maar ze neemt ook af en toe zelf het initiatief. Zo zegt ze lachend en een beetje plagerig tegen het verzamelde journaille: ‘En u gaat zeker een vakantie aan ... eh, plakken of niet?’ Ze zoekt waarschijnlijk naar vastplakken en komt dan uit bij plakken.

Tijdens een interview in een tv-programma voor kinderen over de ‘Week van het geld’ werd haar gevraagd hoe je moet sparen. Máxima's antwoord: ‘Sparen is niet altijd makkelijk, maar er zijn wel goeie tips. Je moet een goeie spaarbank (hebben) en dan heb ik dit gebracht’ - waarbij ze een voorlichtingskrantje liet zien. In plaats van gebracht had ze beter meegebracht kunnen zeggen, of meegenomen. Maar zoals gezegd: dit zijn details.

■ Er

Het Nederlands heeft - net als elke taal - een aantal kenmerken die notoir lastig zijn voor tweedetaalleerders. Om te beginnen de positie van werkwoorden. Máxima heeft het ook nog weleens moeilijk met de zinsbouw:

-	Toen ze vroegen wat voor huwelijksgeschenk willen jullie, mijn man en ik hebben nadrukkelijk gezegd (...).
-	Natuurlijk was ik geschrokken door alle commotie [na haar uitspraak dat ‘de’ Nederlandse identiteit niet bestaat
-	RA], want uiteindelijk ik wou echt Nederland een groot compliment maken.

Intussen kan ze zich vaak uitstekend redden in tamelijk ingewikkelde zinnen. Zie bijvoorbeeld: ‘Ik geloof heel erg dat als mensen de juiste instrumenten hebben, dan kunnen ze zichzelf redden.’

Een ander struikelblok is het vermaledijde er, de nagel aan de doodskist van menig leerder van het Nederlands als tweede taal. Nederlandse kinderen van een jaar of vier hebben over het algemeen weinig moeite met een zinnetje als ‘Er heeft er maar eentje niet meegedaan’, maar voor tweedetaalleerders zijn die twee er'en bijna onoverkomelijk. Máxima is overduidelijk nog onderweg in het leerproces. Soms doet ze het goed, zoals in: ‘We hebben nog tijd om er goed over na te denken’ en ‘Het gaat erom om het perspectief van mensen te verbeteren.’ Maar soms ontbreekt het woordje: ‘Wat komt kijken als zo een reis wordt voorbereid’, ‘Ik wil heel graag zien wat allemaal gebeurt.’

Voor welke woorden komt ‘het’ en voor welke ‘de’? Ook voor een eminente taalverwerver als Máxima blijkt dit moeilijk te zijn.

■ Het of de?

Voor welke woorden komt het? Voor verkleinwoorden als mannetje en papiertje, maar verder? Wie zich het Nederlands eigen wil maken, moet ze in feite stuk voor stuk van buiten leren, en het blijkt dat dit ook voor een eminente taalverwerver als Máxima moeilijk is. Dan zegt ze bijvoorbeeld: ‘Maar “populair” is een begrip die ik niet helemaal kan begrijpen’ of ‘In deze bliksembezoek heb ik de kans gehad om met veel mensen te spreken.’ In het verlengde hiervan heeft Máxima het over ‘een sterke karakter’. Maar ze zegt wel ‘mooi weer’ en niet ‘mooie weer’ - misschien omdat de combinatie mooi weer veel vaker voorkomt dan sterk karakter.

Voorzetsels zijn ook notoir lastig - niet alleen in het Nederlands. Waarom is ‘op de fiets’ in het Frans à bicyclette, ‘op zijn kamer’ dans sa chambre en ‘op de tafel’ sur la table? Ook Máxima worstelt af en toe met de Nederlandse voorzetsels, zoals de volgende gecursiveerde voorbeelden laten zien:

-	Het is belangrijk dat kinderen zakgeld krijgen om te oefenen aan wat geef ik uit (...)
-	Ik denk dat mensen zijn ontzettend lief met mij.

Maar laat ik het opnieuw benadrukken: meestal gaat het goed, bijvoorbeeld als ze zegt dat ze heel erg gehecht is ‘aan deze plek’.

Vloeiend Nederlands

Het antwoord van Máxima op de vraag hoe het officiële bezoek aan Oman en de Verenigde Arabische Emiraten haar bevallen is, laat zien hoe goed Máxima inmiddels thuis is in het Nederlands:

Ja, zeker, ja, ik was nog nooit in Oman geweest, bijvoorbeeld. En ik heb gewoon heel veel van dit land geleerd en het was heel leuk om met mensen te praten en het was fantastisch om met vrouwen te praten. Ik had bijvoorbeeld het idee dat vrouwen niet zo veel toegang hadden tot werken of studeren en ik ga terug naar Nederland met het idee dat die vrouwen hier gewoon ontzettend ambitieus zijn.

■ Trend

En dan zijn er nog wat kleinere moeilijkheden. Ze zegt bijvoorbeeld over de al genoemde Argentijnse vakantieplaats: ‘Als een kind kwam ik hier in de winter en in de zomer’, waar het ‘Als kind’ zou moeten zijn. Het zou kunnen dat hierin het Engels, dat Máxima ook uitstekend beheerst, doorklinkt. Daarin is het immers: ‘as a child’. Haar moedertaal Spaans heeft overigens niet zo'n constructie, maar drukt het als volgt uit: ‘cuando yo era una niña’, waarin dus ook het onbepaald lidwoord wordt gebruikt (‘toen ik een kind was’).

[p. 120]

Wederkerende werkwoorden zijn ook lastig. Over het spaargedrag van haar oudste dochter zegt Máxima: ‘Amalia krijgt zakgeld, één euro per week, en dat hebben we afgesproken wat ze daarmee moet en daar houdt ze heel goed aan.’ Hier ontbreekt dus zich, maar het kan ook zijn dat we in dit geval niet van doen hebben met een fout van een tweedetaalleerder, maar met iets wat in het Nederlands een trend lijkt te worden. Je hoort immers nogal eens dat mensen ‘herinneren wat er gebeurd is’ in plaats van dat ze ‘zich herinneren wat er gebeurd is’.

In 2001 werd aan Máxima gevraagd wat ze zelf van haar Nederlands vond. Haar antwoord luidde: ‘Prima tot nu toe, maar ik moet het verbeteren natuurlijk.’ En dat heeft ze gedaan, want haar taalvaardigheid is duidelijk gegroeid. Ze klinkt zeker nog niet als een moedertaalspreker, maar als ze in 2002 een 8 kreeg voor haar Nederlands, verdient ze nu een 9. Ach, laten we niet kinderachtig zijn - we maken er een 9½ van.