Onze Taal. Jaargang 82

[p. 20]

‘Jij ook een gelukkig nieuwjaar!’
Grammaticale ontleding van de eerste woorden van het jaar
Peter-Arno Coppen

Bijna iedereen zegt ‘Jij ook!’, als antwoord op een nieuwjaarswens. Het lijkt een volstrekt vanzelfsprekende constructie, maar eigenlijk is dat niet zo. Dat zit 'm in dat jij.

Foto: Wiebe Kiestra / Hollandse Hoogte

Het is u de afgelopen tijd zeker een keer overkomen. Dat iemand tegen u zei: ‘Gelukkig nieuwjaar!’, en dat u dan antwoordde: ‘Ja, jij ook!’ U hebt daar vast niet bij nagedacht, dat ging bijna vanzelf. En iedere keer dat u dat zei, koos u voor jij en niet voor jou. U zei ‘Jij ook!’ en niet ‘Jou ook!’ Vreemd eigenlijk. De betekenis van ‘Gelukkig nieuwjaar!’ is tenslotte iets als ‘Ik wens jou een gelukkig nieuwjaar’. Dus ‘Jij ook!’ betekent ‘Ik wens jou ook een gelukkig nieuwjaar’. Dan zou je toch verwachten dat een verkorting daarvan ‘Jou ook!’ zou zijn? Maar niemand zegt dat. Iedereen zegt ‘Jij ook!’, en er is geen taaladviseur die aanraadt om hier ‘Jou ook!’ te zeggen. Hoe komt dat?

Als ‘Jij ook!’ een verkorting zou zijn van ‘Ik wens jou ook een gelukkig nieuwjaar’, dan is het raadselachtig waarom jou ineens veranderd is in jij. Dat gebeurt bij andere verkortingen ook nooit. Stel dat iemand tegen je zegt: ‘Anja heeft haar moeder gisteren al een gelukkig nieuwjaar gewenst’, dan kun je best opmerken ‘Ja, jou toch ook?’, als je bedoelt ‘Anja heeft jou toch ook ...’ Er is dan geen reden om jou te veranderen in jij.

■ Aanspreekvorm?

‘Jij ook!’ kan dus niet gezien worden als een verkorting van ‘Ik wens jou ook een gelukkig nieuwjaar.’ Maar wat is het dan wel? Blijkbaar zeggen we niet zomaar wat, want dan zou je verwachten dat mensen soms voor ‘Jij ook!’ en soms voor ‘Jou ook!’ kiezen. Er moet dus wel degelijk een systeem achter zitten.

Je zou kunnen denken dat jij een aanspreekvorm is, zoals in ‘Hé, jij, kom eens hier!’ Daar is het ook altijd jij. Niemand komt op het idee om te zeggen: ‘Hé, jou, kom eens hier!’ Maar helaas: ‘Jij ook!’ kán geen aanspreekvorm zijn. Kijk maar naar echte aanspreekwoorden, zoals schatje of hufter (‘Hé schatje/ hufter, kom eens hier!’). Als je die hier invult, krijg je ‘Ja, schatje ook!’ of ‘Ja, hufter ook!’, en dat is duidelijk ongrammaticaal. Blijkbaar kun je hier geen aanspreekvormen invullen. Dus ‘jij’ kan hier niet als aanspreekvorm gezien worden.

Om te zien hoe ‘Jij ook!’ in elkaar zit, kun je ook proberen het te verlengen. Je kunt namelijk ook zeggen: ‘Jij ook een gelukkig nieuwjaar gewenst!’ Nu verschijnt er een werkwoord, en wel in de vorm van een voltooid deelwoord. Daaruit blijkt dat díé zin weer een verkorting is van ‘Jij wordt ook een gelukkig nieuwjaar gewenst!’, met het hulpwerkwoord wordt erbij. Met andere woorden: het gaat hier om de lijdende vorm van ‘Ik wens jou ook een gelukkig nieuwjaar!’

■ Krijgen

Dat is wonderlijk: terwijl de lijdende vorm in alle taaladvieswerken als veel te moeilijk wordt afgeraden, zijn de eerste woorden die je jaarlijks hoort een verkorting van een lijdende vorm. En diezelfde taaladvieswerken zullen in dit geval ook nog eens opmerken dat het eigenlijk moet zijn: ‘Jou wordt ook een gelukkig nieuwjaar gewenst!’ Maar misschien is er nog een uitweg in een speciale soort van lijdende vorm: het ‘pseudo-passief’. Dat is een vorm met hulpwerkwoord krijgen in plaats van worden: ‘Jij krijgt ook een gelukkig nieuwjaar toegewenst!’ In die zin is jij het onderwerp, en is dus verklaard waarom het jij is en niet jou.

Moet het nou echt zo moeilijk? Is ‘Jij ook’ echt een lijdende vorm? Zeer waarschijnlijk wel. Ook in zinnen als ‘Jij ook gefeliciteerd!’ is er geen andere mogelijkheid dan om uit te gaan van ‘Jij wordt ook gefeliciteerd!’ Zo'n verkorting van een lijdende vorm tot alleen het onderwerp en het woordje ook is blijkbaar een verschijnsel dat vaker voorkomt.

Het mooie van dit hele geval is dat het in geen enkel grammaticaboek beschreven staat. Niemand heeft ons dit expliciet aangeleerd, of ons als kind moeten corrigeren als we per ongeluk zeiden ‘Ja, jou ook!’ Want dat deden we nooit. Wij hadden de grammatica al in ons hoofd voordat we onderwijs genoten. Gelukkig maar.