|
| |
| |
| |
Het taaljaar 2002
Van taalgen tot lulverhaal
Marc van Oostendorp en Kees van der Zwan
De politieke omwenteling van dit jaar liet ook het taalgebruik niet onberoerd. Politici bestreden elkaar zo onomwonden dat de krant soms wel iets weg had van een scheldwoordenboek. Minder prominent maar toch ook opvallend in de media was het grote aantal berichten over wetenschappelijke ontdekkingen op taalgebied. We kregen meer inzicht in het menselijk taalgen, de koeientaal en de taalverwerving van kinderen. En natuurlijk was er nog veel meer. Een greep uit de taalgebeurtenissen van het afgelopen jaar.
| |
Januari
2 De redactie van Van Dale zet een aantal ‘eurologismen’ op een rij, van aanpassingstraject tot zalmzak.
9 Taalkundige René Appel (Universiteit van Amsterdam) waardeert het Nederlands van Máxima met een dikke 8, neigend naar een 9; Appels Gentse collega Johan Taeldeman geeft Máxima zonder voorbehoud een 9; de Belgische prinses Mathilde krijgt van hem een 3.
22 Socioloog Abram de Swaan publiceert de Nederlandse vertaling van zijn spraakmakende boek waarin hij uiteenzet hoe het Engels nog meer wereldtaal zal worden: Woorden van de wereld.
| |
Februari
7 De Zwitserse krant Le Temps gaat zijn journalisten een boete van drie euro opleggen voor elke spel- en taalfout die ze maken.
Marcel Vanthilt en Anita Witzier, de presentatoren van 10 voor taal.
20 Onder het motto ‘Poets je taal’ deelt de werkgroep Bunschoten van de Bond tegen het vloeken tandenborstels uit op de plaatselijke basisscholen, zodat de scholieren hun taal kunnen ‘kuisen’.
21 Er verschijnt een door de Verenigde Naties gefinancierde studie waaruit blijkt dat ongeveer de helft van de zesduizend talen die op dit moment gesproken worden met uitsterven wordt bedreigd.
| |
Maart
7 Na twintig jaar ligt eindelijk de tweede editie van Battus' fameuze boek Opperlandse taal- & letterkunde in de winkel: Opperlans!, dat juichende kritieken krijgt.
14 IBM lanceert een vertaal-cameratelefoon, waarmee foto's kunnen worden gemaakt van een korte tekst, die dan binnen vijftien seconden wordt vertaald via een draadloze verbinding met een server.
| |
April
16 De tv-quiz 10 voor taal krijgt de Noord-Zuidtrofee, de jaarlijkse prijs voor de beste Nederlands-Vlaamse coproductie op radio of tv.
18 Voetbalclub Haarlem laat liplezers videobanden van hooligans bekijken om te zien of die beledigende teksten hebben geroepen en - dus - een stadionverbod moeten krijgen.
26 Enkele verontruste taalgebruikers bieden op Schiphol een petitie aan om te protesteren tegen de nieuwe, vaak louter Engelstalige wegwijsborden; later dit jaar volgt nog een demonstratie.
| |
Mei
4 Jozef Deleu neemt onder grote publieke belangstelling afscheid als voorzitter van de Vlaams-Nederlandse Stichting Ons Erfdeel.
14 Dat Marek van der Jagt, de auteur van De geschiedenis van mijn kaalheid, niemand anders is dan Arnon Grunberg, blijkt nu ook uit een computeranalyse van beider taalgebruik.
| |
Juni
5 Jim Janssen van Raaij, Tweede-Kamerlid voor de LPF en voormalig europarlementariër, loopt boos weg als blijkt dat tijdens een besloten etentje van een commissie van het Europees Parlement de voertaal Engels is.
12 Brusselse magistraten hoeven voortaan niet meer volledig tweetalig te zijn; een passieve kennis van de ‘andere’ landstaal volstaat, besluit het Belgische parlement.
23 Twee Zeeuwen die een beroepschrift in het Zeeuws stuurden aan Gedeputeerde Staten van Zeeland, krijgen het verzoek dit in het ‘algemeen Nederlands’ te vertalen.
| |
Juli
3 Het kabinet-Balkenende wil blijkens zijn strategisch akkoord pri- | |
| |
oriteit geven aan het Nederlands en ‘daarom’ het Onderwijs in Allochtone Levende Talen schrappen.
18 Raadslid Michiel Smit van Leefbaar Rotterdam vindt niet alleen dat de gemeente haar burgers uitsluitend in het Nederlands moet aanspreken, maar ook dat imams verplicht moeten worden in het Nederlands te preken - of in het Fries.
24 Tot grote schrik van sommige liefhebbers zijn in de nieuwe vertalingen van de Asterixboeken de namen van enkele hoofdpersonen ineens (anders) vertaald: de bard Assurancetourix heet nu bijvoorbeeld Kakofonix.
| |
Pratende muizen en geamputeerde hersenen
Waarom kunnen mensen wel praten en dieren niet? Die vraag is enorm populair onder wetenschappers. Wie de wetenschapsbijlagen van kranten volgt, kreeg dit jaar opvallend veel ontdekkingen en weetjes over zich uitgestort. Het belangrijkst was misschien wel de ontdekking van een ‘taalgen’, waarover Britse en Duitse wetenschappers in augustus publiceerden in het tijdschrift Nature. De wetenschappers ontdekten dat de structuur van het zogenoemde FOXP2-gen bij mensen waarschijnlijk verantwoordelijk is voor een deel van het spraakvermogen. De onderzoekers kondigden ook al een volgende stap aan: genetische manipulatie van het FOXP2-gen van, bijvoorbeeld, een muis. Wolfgang Einard, een van de auteurs van het artikel in Nature: ‘Als de muis praat, hebben we een tamelijk goed indirect bewijs voor onze stelling’, maar hij noemde een dergelijk resultaat ook ‘onwaarschijnlijk’ - er zullen wel meer genen betrokken zijn bij het menselijk taalvermogen.
Hiermee enigszins in tegenspraak lijkt de vloed aan berichten over allerlei dieren die ook een soort taal zouden hebben: walvissen, makaken, chimpansees, koeien en hondjes. Die tegenspraak is slechts schijn en wordt veroorzaakt door de vaagheid van het begrip taal. Als je allerlei soorten communicatie ‘taal’ noemt, hebben dieren ook taal. Maar geen enkele diersoort lijkt spontaan in staat de abstracte grammaticale structuren te hanteren die elk menselijk gesprek kenmerken. En sommige berichten zijn gewoonweg onzin. Het Britse schandaalblad Daily Mail meldde bijvoorbeeld in april dat een doof hondje menselijke gebarentaal had geleerd. Bij nader onderzoek bleek die vooral te bestaan uit vage handbewegingen, die niets te maken hebben met de complexiteit van de menselijke taal.
Ook de manier waarop kinderen hun moedertaal verwerven, stond in de belangstelling. Zo bleek uit Fins onderzoek dat in februari werd gepubliceerd dat baby's zelfs als zij slapen nog bezig zijn met taal leren. Het tijdschrift Science publiceerde in mei de resultaten van een onderzoek waaruit naar voren kwam dat mensen veel duidelijker articuleren tegen kleine kinderen dan tegen huisdieren - waarschijnlijk omdat ze verwachten dat de laatste toch nooit leren praten. Enkele Amerikaanse wetenschappers rapporteerden in augustus in datzelfde tijdschrift dat zuigelingen tijdens het brabbelen de rechterkant van hun mond meer openen dan de linkerkant - een aanwijzing dat ze vooral de linkerhersenhelft gebruiken, die betrokken is bij taal.
Die linkerhersenhelft trok meer wetenschappelijke aandacht. Onderzoekers uit Göttingen en Hamburg stelden in juli vast dat stotteren vaak wordt veroorzaakt door een probleem in dit deel van het brein; aan de andere kant meldde het Duitse opinieblad Der Spiegel in mei dat een Rotterdams meisje bij wie dit zo cruciale lichaamsdeel verwijderd was, desondanks toch twee talen vloeiend sprak.
De taalkundigen zelf waren in de publiciteit opvallend afwezig bij al deze wetenschappelijke opwinding. Misschien konden ze de pers minder goed vinden, en misschien hadden ze wat beters aan hun hoofd. De taalwetenschappers die wél in het nieuws kwamen, waren bezig met een heel ander probleem: het zo snel mogelijk vastleggen van de grammatica en woordenschat van de honderden talen die in de komende eeuw dreigen te verdwijnen.
| |
Augustus
5 De Allochtonenkrant wil af van het woord allochtoon en gaat verder als Multined, wat in de media leidt tot discussie over de vraag of allochtoon inderdaad niet meer kan.
5 Het elektronicaconcern Philips hekelt het falende Nederlandse inburgeringsbeleid, dat er volgens een woordvoerder verantwoordelijk voor is dat ‘een steeds groter wordende groep mensen niet inzetbaar is door een taalachterstand’.
21 Dyab Abou Jahjah, de voorzitter van de Arabische Europese Liga, vindt dat het Arabisch een officiële taal van België moet worden, naast het Frans, Nederlands en Duits.
| |
September
3 De SGP in Ede streeft naar een vloekverbod omdat ‘woorden en moorden dicht bij elkaar’ liggen.
5 Op het Centraal Station in Amsterdam is onlangs het jongetje Luca gevonden; tolken van allerlei Oost-Aziatische talen proberen nu vergeefs te achterhalen welke taal hij spreekt; begin oktober blijkt Luca als kind van een Chinese moeder in Italië te zijn opgegroeid.
9 Prinses Laurentien geeft het officiële startsein voor een alfabetiseringscampagne in Nederland, nadat prinses Mathilde op 6 september een soortgelijke campagne in België heeft gelanceerd.
28 Woordenboekuitgeverij Van Dale eist dat Grand Café Dikke Van Dale uit Deventer en nog drie andere gelijknamige cafés hun naam veranderen.
| |
| |
| |
Oktober
2 Een 23-jarige man die een tijdje geleden enkele politieagenten uitmaakte voor ‘kankerhomo’ en ‘kankerjood’ krijgt een boete van 220 euro.
28 De integratiewethouders Van der Tak (Rotterdam) en Spekman (Utrecht) vinden dat ook migranten die al jaren in Nederland wonen maar nog altijd de taal niet spreken, verplicht moeten inburgeren.
| |
November
1 De Vlaamse minister van Cultuur Paul Van Grembergen verklaart dat spellingregels uit 1995 ‘die tegen het taalaanvoelen ingaan’ veranderd moeten worden, en zorgt daarmee voor veel opschudding in de media.
19 Mr. Pieter van Vollenhoven reikt de eerste Philip Bloemendal Prijs voor ‘aankomend talent op het gebied van effectieve verbale communicatie via radio of tv’ uit aan Brecht van Hulten van het NOS Jeugdjournaal.
| |
December
3 Dasha Droegaljova uit Sint-Petersburg neemt als winnaar van de opstelwedstrijd ‘Ik leer Nederlands omdat...’ de ANV-Visser-Neerlandiaprijs van het Algemeen-Nederlands Verbond in ontvangst.
31 Voor het eerst in enkele jaren beleven we vanavond weer een normale jaarwisseling, zonder nieuwe millennium- of eurowoorden, of jaar van de talen. Er zijn geen belangrijke taalgebeurtenissen voorzien voor 2003, of het moet zijn dat Onze Taal er met ingang van januari kleuriger zal uitzien.
Dasha Droegaljova
Dit overzicht is grotendeels gebaseerd op taalnieuws zoals dat dagelijks te vinden is op de website van Onze Taal: www.onzetaal.nl.
| |
Politieke scheldpartijen
Het afgelopen jaar zijn de grenzen van het politieke taalgebruik een flink eind opgerekt. Het begon met de razendsnelle opkomst van Pim Fortuyn, die in zijn aanval op de ‘oude politiek’ geen enkel blad voor de mond nam. Zijn kop van jut, PvdA-lijsttrekker Ad Melkert, noemde hij een ‘leugenaar’, en eurocommissaris Frits Bolkestein heette onomwonden een ‘lafaard’. De VVD, die begin dit jaar opeens begon te kwakkelen in de peilingen, wilde niet achterblijven. Voorzitter Bas Eenhoorn riep zijn lijsttrekker Hans Dijkstal openlijk op tot meer duidelijkheid; zijn ‘Jip-en-Janneke-taal’ werd even een begrip. Intussen werd de toon grover. Het Amsterdamse PvdA-kandidaat-gemeenteraadslid Rob Oudkerk had het - naar hij later niet moe werd uit te leggen met de beste bedoelingen - over ‘kut-Marokkanen’, Bolkestein vreesde dat Nederland met Fortuyn aan het roer een ‘pleefiguur’ zou slaan en Melkert ‘ging over zijn nek’ van al ‘het gezeik’.
Het begrip parlementair taalgebruik was aan herijking toe - zoveel was wel duidelijk. Maar Frans Weisglas, toen nog vice-voorzitter van de Tweede Kamer, wilde zich daar vooralsnog niet bij neerleggen. ‘Dit soort taal willen mensen niet horen van politici. Ze willen het ook niet horen van hun kinderen.’ Eenmaal eerste voorzitter, toonde hij zich strijdbaar. Toen Agnes Kant van de SP in een debat het woord lulpraat in de mond nam, verstond hij dat moedwillig als nulpraat. Maar veel hielp het allemaal niet: in de Handelingen van de Tweede Kamer mag sinds vorig jaar juni geen onwelvoeglijke taal meer worden geschrapt, en ook overigens leek Weisglas tegen windmolens te vechten.
Na de moord op Fortuyn gingen alle remmen los. De meest krasse voorbeelden vielen te noteren binnen de gelederen van de LPF. Een kleine greep: ‘Jij bent gewoon een schijtlul’ (toenmalig LPF-Tweede-Kamerlid Cor Eberhard tegen een kritisch partijlid); ‘Fuck you, dikke lul’ (wederom Eberhard, nu na zijn verwijdering uit de fractie); ‘een dictator’, die moet ‘ophoepelen’ (toenmalig LPF-Tweede-Kamerlid Winny de Jong over collega Ferry Hoogendijk); ‘Ze kan doodvallen’ (Hoogendijk over De Jong), ‘een omhooggevallen advertentieverkoper’ (De Jong over voormalig fractievoorzitter Harry Wijnschenk); ‘een kankergezwel’ (Kamerlid Gerard van As over Wijnschenk en Hoogendijk); een ‘politiek onbenul’ (toenmalig interim-voorzitter Ed Maas over Wijnschenk); ‘een lulverhaal’ (ex-minister Herman Heinsbroek over een toespraak van collega Eduard Bomhoff); ‘Als je je in het begin al laat naaien, hoe moet het dan verder?’ (Kamerlid João Varela over Mat Herben).
Toen het kabinet was gevallen, leek de storm voorlopig wat te zijn geluwd. Alleen hier en daar viel nog een spoor van al het verbale geweld te ontwaren. Bijvoorbeeld eind oktober, toen een nummer van rapper Raymzter een week lang ‘superclip’ was bij MTV. De titel: ‘Kut Marokkanen??!’ - met vraagtekens, en volgens de maker bedoeld om tot nadenken te stemmen.
Op naar de volgende verkiezingen.
Illustratie: Jaap Vegter
|
|
Auteursrechtelijk beschermd