Onze Taal. Jaargang 71

[p. 346]

Met grote droefheid...

Bert van den Assem - Den Haag

Kennisgeving van overlijden moet altijd met de grootste omzichtigheid plaatsvinden. Zo'n gebeurtenis brengt in de regel veel emoties met zich mee, en emoties kunnen zorgvuldig formuleren in de weg staan.

Het cliché biedt doorgaans een veilige oplossing: omdat een bepaalde formulering al zo vaak gebruikt is om die emotie te verwoorden, zal die wel in orde zijn. De volgende zin is daar een voorbeeld van:

Met grote droefheid geven wij kennis dat onze geliefde X gisteren vredig is gestorven.

Deze zin zien we vaker in rouwadvertenties, en telkens weer veroorzaakt hij een pulsje in het denken: hier klopt iets niet. Maar wat?

Het lijkt erop dat de zin aangeeft dat de nabestaanden bedroefd zijn over het vredige karakter van het overlijden van hun geliefde X. Maar dat kan natuurlijk nooit de bedoeling zijn. Mensen aan wie ik dit voorleg, reageren vaak gepikeerd: ‘Je snapt toch wat er bedoeld wordt!’ Ja, de emoties zijn me wel duidelijk, maar de betekenis van de zin spoort daar niet mee.

Als je verschillende elementen in de zin vervangt door andere woorden, wordt het wat duidelijker:

Met grote vreugde schrijf ik je dat mijn vrouw gisteren boos is thuisgekomen.

Die zin ziet er vreemd uit. Hij kan alleen maar betekenen dat ik blij ben dat mijn echtvriendin gisteren boos was toen ze thuiskwam. Waarschijnlijk ben ik ook wel echt blij, omdat ze eindelijk thuis is na een lange vakantie terwijl ik het hier alleen heb moeten rooien. En zij zal boos zijn geweest vanwege die twee uur vertraging die ze had. Maar mijn blijdschap geldt natuurlijk niet haar boosheid.

Wat gaat er mis? Waarschijnlijk is het de poging om twee uiteenlopende mededelingen te doen in één zin: mijn blijdschap, en de boosheid van mijn echtgenote tijdens haar thuiskomst. Waar die twee stemmingen elkaar treffen in één zin ontstaat kortsluiting in de betekenis.

Nu wil het geval dat deze constructie ook voorkomt in de persoonlijke rouwadvertentie van koningin Beatrix bij het overlijden van prins Claus. Je zou verwachten dat hierbij ieder woord door een leger pr-specialisten en taalkundigen op een goudschaaltje is gewogen. Kennelijk is dat niet gebeurd.

Naschrift redactie

Het is inderdaad zo dat een gemoedstoestand (vreugde, verdriet) bij een kennisgeving ook betrekking heeft op datgene waarvan je kennis geeft. Als je met vreugde kennis geeft van de geboorte van je zoon of dochter, dan ben je ook blij vanwége die geboorte. Geef je met droefheid kennis van het overlijden van een geliefde, dan is dat overlijden ook de reden voor je droefheid.
In bovenstaande constructie is datgene waarvan kennis wordt gegeven, geformuleerd in een bijzin: dat onze geliefde X gisteren vredig is gestorven. In die constructie is sprake van een bepaling van gesteldheid vredig. Daarmee worden twee dingen beweerd: X is gestorven, en X was in een vredige toestand tijdens dat overlijden. Beide beweringen staan binnen het bereik van de droefheid die de kennisgeving vergezelt. Droefheid kan dus niet uitsluitend op de vredigheid van het overlijden betrekking hebben. Dat geldt alleen als je bewust een nadruk op het woord vredig legt.
Hoe had deze formulering beter gekund? Dat is nog niet zo eenvoudig. Laat je met grote droefheid weg, dan komt de kennisgeving kil en onpersoonlijk over. Weglating van vredig haalt een belangrijk positief element uit de mededeling. De combinatie van beide elementen is heel begrijpelijk. De enige reële mogelijkheid lijkt om de mededeling te splitsen:
Met grote droefheid geven wij kennis van het overlijden van onze geliefde X, die gisteren vredig is gestorven.