Onze Taal. Jaargang 71

Nederlands in het Italiaans

W. de Leeuw docent Nederlands, universiteit van Bologna

Het Italiaans kent vier woorden om de Nederlandse taal mee aan te duiden. Van oudsher zijn dat olandese (‘Hollands’) en fiammingo (‘Vlaams’), waarvan het eerste - ook nu nog - verreweg het vaakst gebruikt wordt. Maar Hollands en Vlaams zijn nog geen Nederlands, dus beide termen zijn niet correct. Juist zijn neerlandese, dat sinds 1834 in het Italiaans voorkomt, en nederlandese, maar deze aanduidingen hebben beide het oudere olandese en fiammingo nooit uit het dagelijks taalgebruik kunnen verdringen. Neerlandese en nederlandese worden tot op heden voornamelijk in een louter officiële of academische context gebruikt.

In Nederland en België is nooit een voorkeur uitgesproken voor de juiste Italiaanse naam voor het Nederlands. Maar daar is in 2001 verandering in gekomen, met de publicatie van de Van Dale-handwoordenboeken Italiaans-Nederlands en Nederlands-Italiaans (Italiaanse titel: Dizionario italiano-neerlandese). De redactie van deze woordenboeken heeft blijkens de Italiaanse titel gekozen voor neerlandese, en wel - aldus haar ‘Woord vooraf’ - omdat ‘deze vorm de meest acceptabele tussenweg is [tussen olandese en nederlandese] en bovendien gemakkelijk is om uit te spreken’.

Die argumentatie is nogal vrijblijvend. De indruk wordt gewekt dat de kwestie van de Italiaanse benaming van het Nederlands nog onontgonnen terrein is, en dat men zelf de beste ‘tussenweg’ mag kiezen zonder zich te hoeven ver-

[p. 347]

antwoorden. Toch was er wel degelijk een verantwoorde keuze mogelijk geweest, zoals mag blijken uit een essay van Riccardo Rizza uit 1987 (‘La denominazione della lingua nederlandese nei Paesi Bassi e in Italia’), waarin de geschiedenis van de Italiaanse benamingen voor het Nederlands uitputtend wordt beschreven. Rizza komt tot de conclusie dat bij de keuze tussen neerlandese en nederlandese het laatste woord de voorkeur verdient omdat het makkelijker uit te spreken is - een reden die in het ‘Woord vooraf’ van Van Dale juist wordt opgevoerd als argument voor de keuze voor neerlandese.

Dat argument gebruikt Van Dale ten onrechte, want de uitspraak van neerlandese stelt de Italianen voor een verwarrend probleem. De letterreeks ee wordt in het Italiaans namelijk met een hoorbare scheiding tussen de twee e's uitgesproken. Het woorddeel neer- bestaat voor hen dan ook uit twee lettergrepen en niet uit één. Men zegt dus niet [neerlandese], maar iets als [ne-erlandese], met een soort hapering tussen de twee e's. Hier komt bij dat in het Italiaans de dubbele ee alleen voorkomt op plaatsen waar er twee betekenishebbende elementen aan elkaar worden geplakt, en dat is in neerlandese niet het geval. De dubbele e in neerlandese levert dus verwarring op, en die is er niet bij het alternatief nederlandese.

Afgezien van het bovenstaande is er nóg een argument om voor nederlandese te kiezen. Recentelijk is door het Italiaanse Ministerie van Universiteiten en Wetenschappelijk en Technologisch Onderzoek een wettelijke herziening van de benamingen van studierichtingen uitgevaardigd, waarmee de studierichting die in Italië eerst met ‘Lingua e letteratura olandese e fiamminga’ werd aangeduid nu ‘Lingua e letteratura nederlandese’ is gaan heten. Een besluit dat de redacteuren van Van Dale mijns inziens zeker in hun overwegingen hadden moeten betrekken.

Wie, ten slotte, neerlandese en nederlandese in het nieuwe woordenboek opzoekt, komt voor een verrassing te staan. Want wat zie je bij het trefwoord neerlandese? Geen vertaling, maar slechts een verwijzing naar het lemma nederlandese...