Onze Taal. Jaargang 71

[p. 307]

Vraag en antwoord

Taaladviesdienst

De/het cv

? In een sollicitatiebrief las ik: ‘Meer informatie vindt u in bijgevoegde cv.’ Klopt die e achter bijgevoegd?

! Nee, in de betekenis ‘curriculum vitae’ is cv een het-woord (onzijdig), aldus Verschueren (1996), Koenen (1999), De nieuwe spellinggids (1997) en de Spellingwijzer Onze Taal (2002) - de overige naslagwerken vermelden geen geslacht. En als een het-woord zonder lidwoord wordt gebruikt, krijgt het bijvoeglijk naamwoord of het bijvoeglijk gebruikt voltooid deelwoord dat ervoor staat geen buigings-e. We zeggen bijvoorbeeld ook ‘Meer informatie vindt u in bijgevoegd document’ en ‘Onderstaand verhaal bevat schokkende onthullingen.’

Een afkorting krijgt meestal hetzelfde geslacht en lidwoord als de woordgroep waar ze een afkorting van is. Omdat curriculum vitae (letterlijk ‘loop van het leven’) onzijdig is, is de afkorting cv ook onzijdig. Overigens bestaat de cv ook; in dat geval is cv een afkorting van (de) centrale verwarming.

In/op de stand

? Wat moet het zijn: ‘We staan u graag te woord ín onze stand op de beurs’ of ‘We staan u graag te woord óp onze stand op de beurs’?

! Voor beide mogelijkheden is iets te zeggen. Het voorzetsel in wordt doorgaans gebruikt in combinatie met een (afgesloten) ruimte. Bij een stand waar je je - fysiek - in kunt bevinden, bijvoorbeeld als er wanden omheen staan of als hij overdekt is, ligt in de stand dus voor de hand.

Op is het gebruikelijke voorzetsel om te verwijzen naar een plaats die hoger ligt dan de omgeving, en is dus juist als de stand een soort verhoginkje of podium is. Maar op kan ook dienen ‘om de plaats aan te wijzen waar iets zich bevindt of voorvalt, waarbij dan aan het bovenvlak van iets noch aan eenige hoogte in 't geheel niet meer gedacht wordt’, zoals het Woordenboek der Nederlandsche Taal (deel XI, 1910) het formuleert. Zo kun je ‘op je kamer zitten’, ‘op een groot kantoor werken’, en ‘op een nieuwe school zitten’ (in roept in deze voorbeelden een veel letterlijker betekenis op). Op onze stand kan dus ook een wat algemenere plaatsbepaling zijn, vergelijkbaar met op deze plaats, op de plek des onheils, et cetera.

Facturatie

? Bestaat het woord facturatie eigenlijk wel?

! Hoewel het woord in geen enkel woordenboek staat, is er niets mis met facturatie. Met het achtervoegsel -atie kunnen we zelfstandige naamwoorden afleiden van werkwoorden die op -eren eindigen. En het werkwoord factureren staat wél in de hedendaagse woordenboeken: het betekent ‘een factuur opmaken’ of ‘(iets) op een factuur vermelden’. Het zelfstandig naamwoord betekent dus zoveel als ‘het opmaken van een factuur’ of ‘de vermelding (van iets) op een factuur’.

Overigens is facturering ook mogelijk: van elk werkwoord is in principe een vorm op -ing afte leiden. Facturering komt op internet net iets vaker voor dan facturatie. De variant facturering komt het meest op Nederlandse internetpagina's voor; Vlaamse sites hebben een voorkeur voor facturatie.

Lille/Rijsel

? Hoe komt het dat de Noord-Franse stad Lille in het Nederlands Rijsel heet? Die namen lijken absoluut niet op elkaar.

! Het ligt misschien niet voor de hand, maar Lille en Rijsel (ook wel gespeld als Rijssel) betekenen feitelijk hetzelfde, namelijk ‘(op) het eiland’. In Lille is het Franse l'île te herkennen (vroeger als l'isle geschreven), en Rijsel is een verkorting van ter ijsel, ter isel of ter ijsele. Isel/ijsel is geen algemeen Nederlands woord voor ‘eiland’ geweest; het is in deze plaatsnaam een vernederlandsing van het hierboven al genoemde Oudfranse woord isle, dat teruggaat op het Latijnse insula ‘eiland’. Met de riviernaam IJssel heeft i(j)sel overigens niets te maken.

Volgens de Grote Winkler Prins dankt Lille/Rijsel zijn naam aan een vroeger eiland in de rivier de Deule, waaraan de stad gebouwd is. Lille/Rijsel was oorspronkelijk een Vlaamse stad, maar kwam in 1713 onder de Franse kroon. Sindsdien heeft de Franse naam Lille veel opgang gemaakt - hoewel met name Vlamingen nog steeds een voorkeur hebben voor Rijsel.

Handel(s)wijze

? Komt er in het woord handel(s)wijze wel of geen tussen-s?

! Vaste regels zijn er niet voor de tussen-s. Het Groene Boekje adviseert een s te schrijven als er tussen twee delen van een samenstelling een s ‘wordt gehoord’. Grofweg komt dit erop neer dat wie een s uitspreekt, die ook mag schrijven, en dat wie geen s uitspreekt, hem achterwege mag laten.

Hoewel er dus een zekere vrijheid bestaat, zijn er ook enkele tendensen. Zo wordt na een werkwoordstam meestal geen s geplaatst: schrijfgerei, drinkgelag, speelplaats. In handel(s)-wijze is het eerste woorddeel de stam van handelen: het woord betekent immers ‘wijze van handelen’. Daarom geven wij de voorkeur aan handelwijze. Dit is bovendien de enige vorm die in de naslagwerken staat - met uitzondering van De nieuwe spellinggids (1997), die beide vormen noemt.

Op internet heeft handelwijze een ruime voorsprong, maar komt handelswijze ook vrij vaak voor. Dat komt hoogstwaarschijnlijk doordat er een zelfstandig naamwoord handel bestaat, dat in samenstellingen meestal wél door een s wordt gevolgd: handelsgebouw, handelsmerk, et cetera.