Geschiedenis op straat
Loo
Riemer Reinsma
Een loo was een bos dat op zandgrond stond. De straatnaam Loo komt dan ook vooral voor in het oosten en het zuiden van het land (bijvoorbeeld in Almelo, Boxtel, Baarlo, Taarlo, Hengelo), maar ook in de duinstreek (onder meer in Heiloo). Het mag nauwelijks toeval heten dat deze Loo's voor een flink deel in plaatsen liggen waarvan de naam zelf óók het woord lo(o) bevat, zoals Almelo, dat ‘olmenbos’ betekent. Ook Veghel en Bavel bevatten het woordje loo, al is het in een zeer afgesleten vorm. Zo heette Bavel in 1173 nog Bavele, en daarvóór moet het Bavelo geheten hebben. Het ging in dit geval om het bos van een zekere Bavo.
De straatnaam 't Loo in Heiloo herinnert eraan dat hier het heilige bos was waaraan Heiloo zijn naam ontleent.
In de plaatsnaam Loon op Zand en de straatnaam Loon (in Waalre) kunnen we nog het meervoud loën terugvinden. In de zeventiende eeuw werd de laatste naam nog als Loen geschreven. Maar de tijd dat loo ook nog als soortnaam gebruikt werd en niet alleen als eigennaam, ligt ver achter ons. Dat de betekenis ervan nu niet meer bekend is, blijkt uit een mooi geval van volksetymologie. In het Overijsselse Ommen lag vroeger de Loobergenseweg. De naam hiervan bevatte de mededeling dat die weg naar of door bebost heuvelland liep. De goegemeente herkende loo echter niet meer en maakte er ‘Loopbergenseweg’ van.
Loo heeft niet alleen verwanten in andere Germaanse talen (in het Duits bijvoorbeeld Loh), maar ook in bijvoorbeeld het Latijn (lucus, ‘heilig bos’). Zoals gebruikelijk is de oude k-klank uit het Latijn een h geworden in het Germaans, zoals de Duitse vorm nog laat zien.
In Nederland is loo natuurlijk vooral bekend van Paleis het Loo. Uit die naam mogen we overigens niet zonder meer afleiden dat loo een het-woord was. Volgens het Middelnederlandsch woordenboek was het vrouwelijk en onzijdig - in deze volgorde. Mocht het woordenboek hiermee bedoelen dat loo vooral vrouwelijk was en minder vaak onzijdig, dan is dat niet meer in overeenstemming met de huidige toestand. Immers, in niet minder dan veertien gemeenten liggen straten met de naam Het Loo, 't Loo, Het Kleine Loo, enzovoort, terwijl er maar zes gemeenten zijn waar men van ‘De Loo’ spreekt. Erg veel systeem zit er niet in de manier waarop ze over het land verspreid zijn. Zo hebben sommige plaatsen in Drenthe een straatnaam De Loo, andere Het Loo. En er is zelfs een stad die ze allebei heeft: in Emmen komt zowel De Hoge Loo als 't Oude Loo voor.
Auteursrechtelijk beschermd