Onze Taal. Jaargang 71

[p. 241]

Vraag en antwoord

Taaladviesdienst

Secce

? Bestaat er een verbogen vorm van het bijvoeglijk naamwoord sec? En zo ja, hoe schrijf je die?

! Bijna geen enkel naslagwerk vermeldt een verbogen vorm van sec; dat is waarschijnlijk omdat het woord meestal ergens áchter staat of als bijwoord wordt gebruikt: ‘De wedstrijd sec was niet interessant (maar wat erna gebeurde wél)’, ‘Ze vertelde het sec.’ De Grote Koenen (1986) is het eerste woordenboek waarin een verbogen vorm is opgenomen: secce, namelijk in het voorbeeld ‘een secce manier van vertellen’. Hoewel deze schrijfwijze niet aansluit bij de gewoonte om een c voor een e als [s] uit te spreken, zoals in cel en accepteren, is het een fraaiere oplossing dan bijvoorbeeld secke of secque. Ook komt secce overeen met andere woorden die zijn afgeleid van een grondwoord op een c, zoals aerobiccen en montignaccen (een apart geval is chic - chique). Kennelijk kan een dubbele c voor een toonloze e als [k] worden uitgesproken.

Koenen (1999) noemt nog een voorbeeld waarin sec verbogen wordt: een secce hartenheer. Hier gaat het om de betekenis van sec in het bridgespel: ‘als enige kaart van een bepaalde kleur’. Op internet komt secce meestal in een bridgecontext voor.

Sinds enkele jaren

? In april stond in Onze Taal dat Hans Broekhuis ‘sinds enkele jaren’ aan een grammatica werkt. Volgens mij is het woord sinds hier verkeerd gebruikt: je werkt ‘al enkele jaren’ aan iets, of ‘sinds (bijvoorbeeld) 1999’. Zie ik dit juist?

! De woordenboeken zijn het niet eens over het gebruik van het voorzetsel sinds. Volgens Van Dale (1999) kan het alleen worden gecombineerd met een tijdstip in het verleden (‘ik heb hem sinds maandag niet meer gezien’), en niet - zoals in de zin uit Onze Taal - met een periode. Maar Verschueren (1996) en Koenen (1999) noemen het gebruik van sinds in combinatie met een periode wél. Koenen geeft de voorbeeldzin ‘sinds veertien dagen is hij ziek’, en doet dat al sinds de tweede druk (1901).

Carel Vosmaer schreef al in 1880 ‘Sints een jaar of vier zwerft zij nu buiten 's lands.’

Ook het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) vermeldde al in 1936 dat sinds de betekenis ‘gedurende het verloop van den genoemden, onmiddellyk voorafgaanden tijd’ kan hebben. Het WNT noemt onder andere enkele voorbeeldcitaten uit de negentiende eeuw. Zo schreef C. Vosmaer in 1880: ‘Sints een jaar of vier zwerft zij nu buiten 's lands.’

In juli/augustus 1997 werd in deze rubriek het gebruik van sinds in de betekenis ‘gedurende’ afgekeurd. Bij nader inzien is dat een te streng oordeel geweest: dit gebruik komt al ruim een eeuw in de woordenboeken voor, en al veel langer in het taalgebruik. Ook ‘Taaladvies on line’, een verzameling taaladviezen onder verantwoordelijkheid van de Nederlandse Taalunie op internet (www.taalunieversum.org/taaladvies), noemt de combinatie van sinds met een periode ‘Algemeen Nederlands’.

Hoewel sinds overbodig lijkt in combinatie met een periode, kan het soms een nuance aanbrengen, namelijk dat de bewuste periode op het moment van spreken nog voortduurt. Met ‘Ik woon tien jaar in Zeist’ laat de spreker in het midden of hij daar blijft wonen, terwijl ‘Ik woon sinds tien jaar in Zeist’ impliceert dat dat nog een tijdje kan duren: de periode is nog niet afgelopen. Om dezelfde reden kan sinds niet worden gebruikt met een voltooide tijd (‘Ik heb sinds tien jaar in Zeist gewoond’) of met een afgeronde periode (‘Ik wacht sinds de hele ochtend op jou’).

Helic/kopterview

? Wat is de juiste schrijfwijze: helikopterview of helicopterview (‘manier van beschouwen waarbij men alleen op de grote lijnen let en niet op de details’)?

! Van dit woord bestaat geen officiële spelling: het ontbreekt in het Groene Boekje. Helikopter wordt officieel met een k geschreven, maar over helik/copterview zijn de naslagwerken het niet eens. Van Dale (1999) en Koenen (1999) schrijven helicopterview, maar Verschueren (1996) en ook het Van Dale groot woordenboek Engels-Nederlands (1998) schrijven het met een k.

De c-spelling van Van Dale en Koenen doet het meest recht aan de oorsprong van het woord, dat ontleend is aan het Engelse helicopter view. Wel schrijven deze woordenboeken het aaneen, net als andere ingeburgerde Engelse woordcombinaties, zoals sciencefiction en coffeeshop. De twee andere naslagwerken zien het als een samenstelling van een Nederlands en een Engels woord. Daar is gezien de uitspraak zeker iets voor te zeggen: veel mensen spreken het woord uit als [heeliekopter-vjoew] en niet ‘op z'n Engels’ als [hellekopte-vjoew]; ook Van Dale noemt - ondanks de Engelse schrijfwijze - alleen de vernederlandste uitspraak. Bovendien sluit de schrijfwijze met een k aan bij Nederlandse alternatieven van helik/copterview, zoals helikopterblik (genoemd in Verschueren) en helikoptervisie (genoemd in beide Van Dales) - en natuurlijk bij andere samenstellingen met helikopter. Voor helicopterview pleit dus weer dat hier de Engelse c-spelling intact blijft.

Beide schrijfwijzen zijn dus te verdedigen, maar wij hebben een voorkeur voor het meest vernederlandste helikopterview.

Van likmevestje

? ‘Willie is een uitvinder van likmevestje’ betekent dat Willie een uitvinder van niks, een waardeloze uitvinder is. Waar komt die uitdrukking van likmevestje vandaan?

! Volgens het Idioomwoordenboek (1999) en het Woordenboek der Nederlandsche Taal (deel XXI, 1971) is het woorddeel vestje waarschijnlijk een eufemisme voor ‘gat, hol’. Mogelijk is het een verbastering van het Franse fesse (‘bil’), aldus het Idioomwoordenboek.

Dat vermoeden wordt ook verwoord in Krijg de vinkentering! (1998) van Ewoud Sanders en Rob Tempelaars. Daarin wordt lik me vestje (ook) een verwensing genoemd, vergelijkbaar met lik me gat, lik me hol en lik me reet.