Onze Taal. Jaargang 71

[p. 232]

Het paard van Troje
Interview met C.K. Elout, oprichter van Onze Taal

Jaap de Jong - redactie Onze Taal

Waakzaamheid blijft geboden, aldus C.K. Elout, de oprichter van het Genootschap Onze Taal. De Nederlandse taal en cultuur zijn het volgens hem waard om voor te strijden. Zeventig jaar geleden verscheen onder zijn leiding het eerste nummer van een ‘onderonsje’, dat het grootste taaltijdschrift van Nederland zou worden. Een onverwacht vraaggesprek.

De redactievergadering over het septembernummer van Onze Taal is nog maar net begonnen als er lang en luid gebeld wordt. Voor de deur van het genootschapspand aan de Haagse Raamweg staat een gedistingeerde heer. ‘Goedemorgen, Elout is de naam. Ik was in de buurt, dus ik dacht: komaan - eens kijken hoe het genootschap er tegenwoordig bij zit.’ Elout? De oprichter van het Genootschap Onze Taal? De eerste redacteur van het blad? Maar die is toch al jaren... Van de eerste verbazing bekomen, bieden we hem een kop koffie en een rondleiding aan. Misschien dat hij in ruil daarvoor een paar vragen van de redactie wil beantwoorden. Elout, zelf zijn hele leven verslaggever geweest, stemt glimlachend toe.

Hoe bent u ertoe gekomen om een taalgenootschap op te richten?

C.K. Elout: ‘In mijn tijd schreven we bewust weinig in Onze Taal over spelling: wij wisten ons beter tot de hoofdzaak in taal te bepalen, als ik zo vrij mag zijn.’
Bron: Gemeentearchief
Amsterdam

‘Een samenloop der omstandigheden! Het artikel over de verduitsing van onze volksgeest dat ik op 15 december 1930 in het Algemeen Handelsblad publiceerde onder de titel “Het Paard van Troje” kreeg weerklank. Ik betoogde daarin dat onze taal waarlijk geen zuilheilige is die boven de menigte zit in onbeweeglijke bespiegeling. Taal leeft en verandert. Maar te eenzijdige buitenlandse invloed moet geweerd worden, en zeker van de Duitse taal, die zo verwant is dat de indringers van die kant binnen korte tijd voor “eigen volk” gehouden worden en zodoende het karakter van onze taal en daarmee van ons volk ongemerkt doen ontaarden. Inderdaad dus: een paard van Troje.’

‘Toen ik kort daarna het vervolgartikel “Trojaanse veulens” had gepubliceerd, ontving ik nog meer steunbetuigingen. Ik wist me daar aanvankelijk geen raad mee, maar een lezer van het Handelsblad, de Amsterdamse importeur van muurverven P.C. Smit, wél. Hij opperde een vereniging op te richten, een blaadje voor de leden uit te geven en een index van verwerpelijke woorden en uitdrukkingen op te stellen. De oprichtingsvergadering op 16 mei 1931, die ik toen heb uitgeschreven in het Centraal Hotel aan de Amsterdamse Stadhouderskade, werd bezocht door het bemoedigende aantal van dertig personen, onder wie twee dames. Na de nodige discussie - een van de aanwezigen wilde zich teweerstellen tegen álle Duitse invloeden, ook tegen de invoer van Duitse werkkrachten en dienstmeisjes - werden we het eens.’

Strijder tegen teloorgang

Cornelis Karel Elout (1870-1947) was de belangrijkste parlementair verslaggever van zijn tijd. Hij schreef boeken over parlementaire welsprekendheid (De Heeren in Den Haag, 1907 en 1909), over zijn reizen naar Indië (De groote oost, 1930), het dienstboderecht en het nut van het partijwezen. Zijn bekommernis om de teloorgang van de Nederlandse cultuur blijkt onder meer uit een boek over klederdracht: In kleuren en kleeren (1930): ‘Onze schone oude klederdrachten verdwijnen en worden niet vervangen door nieuwe schoonheid, maar door goedkope, karakterloze confectie-rommel.’ Een vergelijkbare ontwikkeling zag hij in de taal met de opkomst van germanismen, waartegen hij in het Algemeen Handelsblad toornde onder het motto ‘Omdat het ook Duits is’. Hij richtte het Genootschap Onze Taal op en onder zijn redactie verscheen in 1932 het eerste nummer van het kwartaalblad, later maandblad, Onze Taal. In 1936 nam Elout afscheid als voorzitter en redacteur. Hij werd het eerste erelid van het genootschap.

Onderonsje

Wilde u een taalpolitieke beweging stichten?

‘Nee, waarachtig niet. Ik had in 1931 helemaal niets tegen Duitsland en zelfs evenmin iets tegen de Duitse taal - ik mag graag Heine en Goethe citeren - maar wel iets tegen het verduitsen van de Nederlandse taal. We besloten ons uitsluitend op de taal te richten en politiek te vermijden. Dat heeft er later nog voor

[p. 233]

gezorgd dat we ook in de moeilijke tijd tijdens de Tweede Wereldoorlog zonder ons te corrumperen konden blijven bestaan - en konden bloeien dankzij de toegenomen vaderlandsliefde. Mei 1940 telde het genootschap 433 leden en 1 donateur, en in 1945 lazen wel 6500 geïnteresseerden het blad. Politieke stukken tegen de agressieve Duitse politiek heb ik overigens als parlementair verslaggever vanaf 1922 wel geschreven, maar dan in het Handelsblad: aan fascisme heb ik altijd al een broertje dood gehad, net als aan socialisme en communisme.’

‘Diegrappig bedoelde tekeningen zullen wel tegemoetkomen aan de huidige wens tot verstrooiing, maar voor mij hoeft dat in een taalblad niet per se.’

Wat wilde u bereiken met Onze Taal?

‘Ik wilde vooral germanismen bestrijden. Maar Smit wilde iets algemeners: een bredere vereniging tot het praktisch beoefenen van zuiver Nederlandse taal. We vonden elkaar in de doelstelling de onzuiverheden in de Nederlandse taal te bestrijden, welke bestrijding zich in het bijzonder - in dit tijdsgewricht - keerde tegen het gebruik van germanismen. De heer Groenman pleitte er nog voor om borden op de stations te plaatsen met opschriften als “Gedoog geen germanismen!” en “Steun de degermanisatie!” Maar dat achtten we destijds niet opportuun, en bovendien ontbrak het ons aan financiële middelen. Er werd besloten dat het genootschap allereerst als “onderonsje”, dus binnen de kring der leden, zou werken.’

Als kiespijn

Wat beschouwt u als uw grootste verdienste?

‘Ik ben geneigd daar anderen over te laten oordelen. Wel kan ik er een zeker genoegen in scheppen te zien dat Onze Taal een genootschap is geworden waarbinnen een zeker evenwicht in de discussies en bijdragen te vinden is tussen enerzijds de dilettant die belangstelt in taal, laat ons zeggen: de gewone taalliefhebber, en anderzijds de deskundige. Ik heb destijds geijverd voor deskundige bijstand. Met Smit heb ik een Raad van Deskundigen weten te vormen, samengesteld uit de krachtens hun functie meest deskundige kenners der Nederlandse taal, zoals de hoogleraren Van Ginneken, Kern, Overdiep, Prinsen, Wille, Kloeke en Beets, redacteur van het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Zij hebben ons ongetwijfeld behoed voor pietluttigheden, taalmicroscopie en doordraverij.’

Hoe kijkt u terug op de strijd tegen de leenwoorden?

‘Ik vreesde al dat u deze vraag zou stellen. Mag ik hem met een wedervraag beantwoorden? Ook al mogen diverse studies inmiddels hebben uitgewezen dat onze strijd tegen germanismen niet veel heeft opgeleverd, het kan toch zeker geen kwaad om de mensen erop te wijzen dat ze zich niet klakkeloos van vreemde woorden hoeven te bedienen terwijl er prachtige Nederlandse woorden voor het opscheppen liggen? Nee, het spijt me in het geheel niet dat we ons met behulp van zwarte lijsten hebben beijverd voor de bestrijding der germanismen. Ik bewaar goede herinneringen aan de discussies met de Raad van Deskundigen. We waren het onderling zelden eens over de schadelijkheid van woorden als loper, voorwoord en middels, of de geschiktheid van de Nederlandse variant (raadsheer, voorrede, door middel van), maar die debatten scherpten het taalgevoel wis en waarachtig. Zo'n woord als schwalbe kunt u thans toch ook missen als kiespijn? Fopduik, dat klinkt terstond veel beter. Het zal u niet verrassen dat uw rubriek “Ander woord voor...”, waarin u Nederlandse woorden zoekt voor Engelse insluipsels, mij in dit tijdsgewricht het meest aanspreekt.’

Iets te vulgair

Wat valt u op aan het blad nu?

Foto: Eric Bakker

‘Dat het zo ongelofelijk dik is geworden. Toen ik ermee begon, was het een blaadje van vier bladzijden. Dat had je uit als je in de trein zat van 's-Gravenhage naar Woerden. Nu kan men Keulen gemakkelijk halen voordat het laatste artikel uitgelezen is. Toen moesten we het vaak zelf helemaal volschrijven, maar nu lijkt de redactie geen gebrek aan kopij te hebben. En over

[p. 234]

welke onverwachte onderwerpen! Gebarentaal, typografie, elektronische post, snacktaal (naar mijn smaak iets te vulgair), voetbaljargon, de taal der zintuigen, PowerPoint-presentaties (wat een woord!), fopdrachten, automatische stijlcontroles (daar geloof ik niet in) en talrijke stukken over de spelling. Persoonlijk ben ik niet erg gelukkig met die spellingveranderingen. Als ik oud-minister Marchant tegenkom, zal ik hem nog eens vragen naar zijn opinie ter zake. In mijn tijd schreven we overigens bewust weinig in Onze Taal over spelling: wij wisten ons beter tot de hoofdzaak in taal te bepalen, als ik zo vrij mag zijn.’

Illustratie: Jaap Vegter

‘Ook valt me op dat er zo veel foto's en illustraties in staan, en grappig bedoelde tekeningen. Dat zal wel tegemoetkomen aan de huidige wens tot verstrooiing, maar voor mij hoeft dat in een taalblad niet per se. Er is voorts niet alleen sprake van een zekere professionalisering in vormgeving, maar ook zijn de artikelen vaker door deskundigen geschreven, terwijl er nochtans talrijke lezersbijdragen en brieven te vinden zijn. De discussie is gelukkig nog even levendig als vroeger. En dan is er nu ook een website, pardon een webstek. Dat moet u me een volgende keer nog maar eens uitleggen.’

‘Wel mis ik soms een meer literair-satirische stijl in het blad. Men wake voor een te vlakke, verstandige, saaie toon in een tijdschrift dat een breed publiek wenst aan te spreken. En als de redactie mij nog een aanmerking vergunt, u zou er veel eer mee kunnen inleggen door de politieke sprekers van vandaag beter te volgen: hun wonderlijke taalgebruik en oratorische verrichtingen. Ik heb mezelf destijds nogal vermaakt met het beschrijven van de Haagse vormen van welsprekendheid, de sofismen, paradoxen en andere stijlfiguren, en ik meen dat daarvoor ook nu nog belangstelling gewekt kan worden, ook al kan men thans dankzij radio en televisie veel meer volgen van wat er in de beide Kamers in 's lands belang besloten wordt. Voorts is het prudent dat Onze Taal zich niet als taalpolitie gedraagt. Mogen pietlutten en pietluttigheden uit de kolommen geweerd blijven!’

Hoorndol

Wilt u ook de Taaladviesdienst op de bovenste verdieping bezoeken?

‘Gaarne. Het pand waarin het genootschap nu gehuisvest is, oogt ruim en bevat een prachtige verzameling naslagwerken. Zelfben ik tijdens de oorlog door plotselinge evacuatie verstoken geweest van al mijn boeken, een huiveringwekkende tijd. De telefoon lijkt hier bij de Taaladviesdienst nooit stil te staan; ik zou er hoorndol van worden. En wat meer is: wat werken er nu jonge medewerkers. In de begintijd waren het vooral mannen op leeftijd die zich met blad en genootschap bezighielden. Smits handelskantoor te Amsterdam vormde het administratieve en redactionele centrum van Onze Taal. Smit deed bijna alles zelf: artikelen schrijven, taalvragen beantwoorden, eindredactie: alles behalve het drukken. Om onnodige kosten te besparen bezorgde Smit zelfs zo veel mogelijk brieven zelf. Doet de huidige directeur dat ook? Smits onmisbare secretaresse mejuffrouw G. ter Huppe stond hem bij door talloze brieven te beantwoorden.’

‘Het genootschap heeft na de dood van Smit en na een paar moeilijke jaren met veel wisselingen uiteindelijk veel geluk gekend in het kiezen van kundige en trouwe redacteuren: eerst Jan Veering, die zo'n 25 jaar het blad vakkundig en tot mijn genoegen niet zonder humor heeft volgeschreven. Daarna kwam Jan Renkema, die, meen ik, 10 jaar redacteur was en daarna nog geruime tijd in het bestuur heeft gezeten. Is hij tegenwoordig zelfs niet bijzonder hoogleraar Taalverzorging namens het genootschap? Nu is er een heel redactieteam verantwoordelijk voor het samenstellen van het blad. Maar die Peter Smulders maakt daar ook alweer 19 jaar deel van uit. Hij kan Veering nog weleens naar de kroon gaan steken.’

‘Wat betreft de jaarvergaderingen: het is me als erelid niet ontgaan dat momenteel weinig leden door hun komst van hun bijzondere belangstelling blijk geven. Nu was dat in mijn tijd soms ook al een select gezelschap, maar toch: het totale ledenaantal is intussen wel heel wat toegenomen. Wel doet het deugd te horen dat zovelen op de congresdagen verschijnen. 1500 zegt u? Bijna beangstigend.’

‘Ten slotte stemt het mij tot grote dankbaarheid dat na de koninklijke goedkeuring, die we terstond op 11 december 1931 voor f 51,50 hebben verworven, koningin Juliana in 1966 beschermvrouwe van het genootschap heeft willen worden. En dat zij het blijkbaar bovendien op prijs stelde na haar aftreden als vorstin toch beschermvrouwe te blijven, nu bij elkaar al 36 jaar lang.’

‘Maar komaan, ik moet er weer eens vandoor. Ik wens u alle soorten van kracht bij uw belangrijke werk voor blad en genootschap. En hoed u voor het paard van Troje, zij het van Duitse of Engelse herkomst. Weg met de schwalbe, leve de fopduik!’

De bronnen waarvan voor dit interview gebruik is gemaakt, zijn te vinden op www.onzetaal.nl/2002/9/elout.html.