Onze Taal. Jaargang 69

In het oktobernummer van Onze Taal besprak de indoloog Frits van Oosten onder de noemer ‘Witte plekken in de etymologie’ de woorden doerak en kras (als in ‘een krasse bewering’). Volgens hem komen die twee woorden uit het Maleis, en niet - zoals de meeste naslagwerken vermelden - uit het Latijn (kras) of het Russisch (doerak). Martin 't Hart, die lange tijd Nederlands doceerde in Maleisië, reageerde op het stuk van Van Oosten en besprak zelf de woorden amper, snoeshaan en de winkel van Sinkel.

Wij ontvingen veel reacties op deze artikelen, vooral over de vermeende Maleise herkomst van de winkel van Sinkel. Voor de etymologie van deze uitdrukking bestaat namelijk een algemeen aanvaarde verklaring, die ook wij - spijtig genoeg - over het hoofd hebben gezien. Daarom nogmaals aandacht voor twee van de ‘witte plekken’ uit oktober.

Witte plekken in de etymologie? [1]
De winkel van Sinkel

Ewoud Sanders

In het oktobernummer van Onze Taal spreekt Martin 't Hart, ex-docent Nederlands in Maleisië, zonder enige vorm van documentatie het vermoeden uit dat Sinkel in de verbinding winkel van Sinkel teruggaat ‘op het begrip singkè (ook wel gespeld singkeh), waarmee in Nederlands-Indië een pas gearriveerde Chinese immigrant werd aangeduid’. Die Chinezen probeerden vaak hun bestaan op te bouwen als kleine handelaar, aldus 't Hart, en wie in Zuidoost-Azië weleens zo'n Chinees winkeltje heeft gezien, ‘weet dat niets de essentie van de uitdrukking winkel van Sinkel beter raakt’.

De winkels van A. Sinkel, Nieuwendijk 175-177 in Amsterdam. Aquarel uit 1911 van Hermanus M.J. Misset.
Foto: Gemeentearchief Amsterdam

Komt winkel van Sinkel dus uit Nederlands-Indië en uiteindelijk van het Chinese xin ‘nieuwe gast’, een ideetje waarmee Martin 't Hart een ‘witte plek in de etymologie’ probeert te vullen? Welnee, de uitdrukking winkel van Sinkel is helemaal geen ‘witte plek’ en Martin 't Hart maakt het veel te ingewikkeld. De winkel van Sinkel is precies wat het zegt te zijn: de winkel van Sinkel. Dat Sinkel met een hoofdletter wordt geschreven had hem - en de redactie van Onze Taal - er al op kunnen wijzen dat het hier om een eigennaam gaat. De eerste winkel van Sinkel werd in 1822 geopend door Michael Anton Sinkel aan de Nieuwendijk 175-177 in Amsterdam. Sinkel was kramer geweest en introduceerde een nieuwe winkelformule. De koopwaar lag uitgestald in kasten met spiegelruiten, waardoor de klanten de handelswaar van buiten konden zien. Alle artikelen hadden een vaste prijs; het was dus niet mogelijk om af te dingen. De winkel was zo groot dat er vijftig mensen tegelijk geholpen konden worden, voor die dagen een enorm aantal.

In 1824 opende Sinkel een filiaal op de Oudegracht, later volgden er vestigingen in Utrecht, Leiden, Leeuwarden en Rotterdam. De winkels stonden bekend om hun enorme assortiment. Men kon er

[p. 331]

onder meer kleding, behang, gordijnen, reisartikelen en meubels kopen. Kinderen bespotten dit ongebruikelijk grote aanbod in een liedje, waarvan de oudst overgeleverde versie luidt:

In de winkel van Sinkel is alles te koop
Daar kan men krijgen, mandjes met vijgen
doosjes pommade, flesjes orgeade,
hoeden en petten en dameskorsetten
drop om te snoepen en pillen om te poepen.

In gewijzigde bewoordingen werd dit liedje in Antwerpen gebruikt als springversje:

In de winkel van Sinkel is alles te koop
Pottekes plammade [‘pommade’]
Fleskes sukade

Zeep om te wassen
Vodden om te plassen
Zjap [‘drop’] om te lakken [‘likken’]
En pillekes om te kakken!

In 1912 werd de laatste winkel van Sinkel gesloten, volgens sommigen omdat de Sinkeldynastie toen was uitgestorven. De Rotterdamse schrijver Willem van Iependaal memoreerde het spotliedje, dat de overdrachtelijke betekenis ‘winkel waar alles te koop is’ in het leven heeft geroepen, in 1934 in een gedicht getiteld ‘Winkel van Sinkel’:

Al worden we ouder in zorg en verdriet,
De liedjes van moeder vergeten we niet.
Ze zong, als ze breide of hechtte een knoop:
In den winkel van Sinkel is alles te koop!