Onze Taal. Jaargang 69

[p. 316]

Taalergernissen
Genootschap, doe er wat aan!

Snelwegrijm
Aad van de Wetering - Driebruggen

Langs de snelweg staan borden met de tekst: ‘Weinig afstand, erg riskant’. Als men erg uitspreekt als ‘errug’ blijkt hoe lelijk dit rijm is. Het is wanrijm! Waarschijnlijk zijn er een aantal commissies bezig geweest om deze slogan tot de beste te verklaren, maar ik hoop dat dit rijm snel weg is.

Zeg maar
Ger de Graaff - Alphen aan den Rijn

De laatste jaren komt in de gesproken taal het stopwoord zeg maar voor in een mate die pijn aan de oren doet: ‘Het is vandaag, zeg maar, prachtig weer.’ ‘De temperatuur is, zeg maar, niet te hoog en niet te laag.’ ‘De wind is, zeg maar, matig, en de luchtvochtigheid komt, zeg maar, niet uit boven, zeg maar, normale waarden.’

Het verbaast mij dat het gebruik van dit stopwoord zo weinig mensen opvalt. Gebruikers en niet-gebruikers kijken verbaasd op als ik het fenomeen ter sprake breng. Ik zou weleens, zeg maar, willen weten hoe dat, zeg maar, komt.

Overigens lijken in die zin en in de zin van het broertje en zusje van zeg maar te worden.

Een doelpunt scoren
Hans Timp - Delft

Zodra Koning Voetbal weer even regeert, hoor je overal om je heen de uitdrukking een doelpunt scoren. Niet alleen verslaggevers, die berucht zijn om hun overtredingen op taalgebied, maken zich er schuldig aan - het lijkt wel of iedereen het zegt. Scoren betekent ‘een doelpunt maken’ (of ‘een doelpunt zetten’, maar dat hoor je bijna niet meer). ‘Een doelpunt scoren’ is dus dubbelop. Kan dit uit het Nederlands verdwijnen, s.v.p.?

Doorgeschoten pleonasme
Fred Goetze - Zutphen

Op de chloorloze variant van het schoonmaakmiddel Glorix staat onder andere de tekst: ‘Reinigt hygiënisch schoon.’ Dit lijkt mij een doorgeschoten pleonasme: er wordt maar liefst drie keer hetzelfde gezegd. Bestaat hier een specifieke naam voor? Zo niet, mag ik dan ‘tripleonasme’ voorstellen?

Handleidingen
Dr. Jo Daan - Barchem

Vlak na elkaar kwamen mij twee gebruiksaanwijzingen onder ogen - een van een gehoorapparaat en een van een invalidenscooter - waarin fouten tegen het Nederlands voorkwamen. De gebruiksaanwijzing van de scooter wemelde zelfs van de fouten.

De meeste fouten zijn ontstaan doordat woorden die in het Nederlands een samenstelling vormen, los van elkaar geschreven zijn, zoals in het Engels gebruikelijk is. Een voorbeeld: richting aanwijzer. Ik heb er meer dan negentig voorbeelden van geteld. Deze fouten veroorzaken geen misverstand, net zomin als onafiiankelijk voor onafhankelijk. Misleidend zijn echter zinnen als: ‘Ga met schuin een helling groter dan 10° af’, waar niet in plaats van met had moeten staan.

Een loopje nemen met gebruiksaanwijzingen kan grenzen aan misdadigheid. In het geval van de invalidenscooter zou één stapje verder de verkeersveiligheid in het gedrang brengen.

Meenemen en meebrengen
G.F. Kooijman - Apeldoorn

De slagzin ‘Neem vaker een bloemetje mee!’ bewijst duidelijk dat de meeste mensen zich niet (meer) bewust zijn van het verschil tussen meenemen en meebrengen. Iets of iemand ‘meenemen’ doe je vanaf de plaats waar je bent, als je ergens anders naartoe gaat. ‘Meebrengen’ is het resultaat van het ‘meenemen’: op de plaats van bestemming aangekomen heb je iets of iemand ‘meegebracht’.

In België wordt dit verschil doorgaans nog wél gevoeld: bij het televisieprogramma ‘10 voor taal’ valt het mij altijd op dat de Nederlandse aanvoerder vertelt welke teamgenoten hij of zij heeft ‘meegenomen’, terwijl de Vlaamse teamleider vertelt wie hij of zij heeft ‘meegebracht’.

Werther's Original
A. Lam - Alkmaar

In een reclamefilmpje op de televisie vertelt een opa, met veel meer warmte in zijn stem dan ik op papier kan overbrengen: ‘Ik weet nog goed hoe ik als klein kind voor het eerst van míjn opa een snoepje kreeg. Dat was een heel bijzondere gebeurtenis, en mijn opa had goed begrepen dat dat maar één snoepje kon zijn: Werther's Original. Nu heb ik zelf kleinkinderen, en omdat zij voor mij heel bijzonder zijn, krijgen zij van mij ook Werther's Original.’

Dat het aangeprezen snoepje heel bijzonder is, daar wil ik nog wel in meegaan. En dat dat snoepje zo bijzonder is dankzij het originele recept uit die goeie ouwe tijd, ook daar heb ik geen problemen mee. Maar in mijn tijd (en ik ben echt stukken jonger dan deze opa) heette het snoepje ‘Werther's Echte’, en níét ‘Werther's Original’. Is de Werther's Dinges nog wel wat hij vroeger was?

[p. 317]

Starten
J. van Genabeth - Gouda

Tot mijn verdriet zie ik nu ook al in Onze Taal vaak het werkwoord starten als bedoeld wordt ‘beginnen’. Naar mijn gevoel heeft starten te maken met het laten beginnen van een wedstrijd of het in werking stellen van een motor. Dat het onjuiste gebruik van starten in de spreektaal gretig wordt overgenomen uit de media, was te verwachten, maar zelfs in vakbladen kom je het tegenwoordig tegen. In medische tijdschriften wordt bijvoorbeeld gesproken van ‘een nieuw onderzoek starten’.

Het zal moeilijk worden om in dergelijke gevallen terug te keren naar het gebruik van beginnen. Ik doe in ieder geval niet mee aan dat nieuwe gebruik van starten.

‘We gaan naar Duitsland toe’
A.A. Langbroek - Winschoten

Verbazing en ergernis zijn mijn deel bij zinnen als ‘De depressie trekt over ons land heen’ en ‘We gaan zeker dit jaar met vakantie naar Duitsland toe.’ Waarom toch dat heen en toe? En hoe zou dat overbodige gebruik van bijwoorden ontstaan zijn? Als het je eenmaal opvalt, kom je tot de ontdekking dat dit verschijnsel zich talloze malen voordoet. Moeten we deze overbodigheden gewoon accepteren en als normaal gaan beschouwen?

Reeds
Rob Hofmeester - Goirle

Het woord al krijgt steeds vaker de voorkeur boven reeds. Reeds lijkt in de ban te gaan; ik vrees dat het woordje zal verdwijnen. Als liefhebber van Wim T. Schippers, de creatiefste persoon op taalgebied, doet mij dit groot verdriet. Wie herinnert zich niet het legendarische ‘reeds’ van Sjef van Oekel? Er werd destijds zelfs een quiz aan dit woordje gewijd. Reeds is niet ouderwets, maar behoort ook nu nog tot de zogenoemde moderne kletspraat. Beste leden van het genootschap, reeds moet blijven. Zorg er alstublieft voor dat het niet verdwijnt!

Illustratie: Jaap Vegter

Wat in plaats van dat
J. Dries - Haaksbergen

Op radio en tv hoor je de laatste tijd hoe langer hoe meer het betrekkelijk voornaamwoord wat in plaats van dat. Enkele voorbeelden, die met talloze andere aangevuld zouden kunnen worden:

-	‘het kostenplaatje wat ons voor ogen staat’ (een Kamerlid)
-	‘het landsbelang, wat daarmee allerminst gediend zou worden’ (premier Kok)
-	‘het onthaastingsproces, wat door velen als aangenaam wordt ervaren’ (een tv-commentator)

Ik betrap me er zelfs op dat ik ook aan de ‘wat-ziekte’ ga lijden. Dit taalmisbruik neemt zulke grote vormen aan dat iedereen het gewoon is gaan vinden en dapper meedoet. Politici en tv-persoonlijkheden van naam - zoals Hans van Mierlo, die toch om zijn goede taalgebruik bekendstaat - bezondigen zich er ook al aan. Gaat het betrekkelijk voornaamwoord dat verdwijnen, of is het inmiddels al grotendeels uit het Nederlandse vocabulaire geschrapt?

(Mega)spektakel
Jan Bruens - Rosmalen

Wat er niet allemaal wordt opgediend als spektakel! Meestal gaat het om gebeurtenissen, evenementen en verschijnselen waaraan weinig spectaculairs te ontdekken valt. Zo noteerde ik onder meer dansspektakel, kermisspektakel, circusspektakel, rashondenspektakel, vuurwerkspektakel, modespektakel, paardenspektakel en kijkspektakel.

Sommigen maken er echt een potje van, zoals de recensent die schreef over een ‘meer dan driehonderd pagina's tellend bont en supermelig leesspektakel’. Ook niet mis: kerstspektakelspel. Misschien nog mooier is de vondst van een lokaal nieuwsblad. Dat noemde het doorknippen van een lint ter opening van een winkel een openingsspektakel. Heeft iemand daarvan terug?

Wie iets veel groter wil laten lijken dan het in werkelijkheid is, kan ook grijpen naar het zeer populaire voorvoegsel mega-, tegenwoordig vaak gebruikt als adjectief. Een kleine greep uit mijn collectie: mega snuffelmarkt, mega sale, mega maatregel tegen griep, megaschoolreis, megahit, megatent, Mega top-100 en - niet te vergeten - megaspektakel.