Onze Taal. Jaargang 69

Virtueel
Een toverwoord voor ingewijden?

Mr. R.W. Asser - Amstelveen

Zo'n twee jaar geleden trof mij het gebruik van het woord virtueel in publicaties over allerhande voortbrengselen van de computer, zoals internet. In zijn Preadvies voor de Nederlandse Juristen-Vereniging uit 1998 legde prof. dr. A.W. Koers, hoogleraar juridische informatica, de werking van internet uit. Virtueel komt er heel veel in voor. Zo las ik: ‘Dat op internet eenzelfde persoon meerdere identiteiten kan aannemen is een vorm van de-materialisering. Als tegenhanger van de fysieke wereld ontstaat zo een virtuele wereld met virtuele personen, virtuele producten en virtuele handelingen. En dus onvermijdelijk ook met virtueel rechtsverkeer. Internet is bij uitstek de belichaming van die virtuele wereld.’

Geleerddoenerij

Over een ‘virtuele wereld’ had ik ook al gelezen in een krantenverslag over een videopresentatie waarbij ‘de echte en de virtuele wereld door elkaar lopen’ (NRC Handelsblad, 30-6-1998). Maar wat betekende virtueel nu toch? Het leek mij dat Koers zich met zijn mooie woorden aan geleerddoenerij overgaf en dat hij niet kon verhullen dat het op internet ook om feiten en de werkelijkheid gaat. Want wie bij virtueel winkelen aan Amazon.com denkt, heeft toch bepaald niet iets imaginairs in gedachte. Mijn conclusie was dat virtueel iets moest betekenen als ‘door of met de computer’ of ‘op internet’.

Als dat klopt, heeft virtueel er een betekenis bij gekregen die een heel eind verwijderd is van de oorspronkelijke in ons taalgebruik.

Mijn kleine Van Dale uit 1996 zegt dat virtueel is: 1 slechts schijnbaar bestaand, betekenisverwantschap met denkbeeldig, tegenovergesteld aan reëel 2 als mogelijkheid of vermogen aanwezig, betekenisverwantschap met potentieel 3 <jur.> uit de aard der zaak, substantieel, tegenovergesteld aan formeel.

Wie gevoelig is voor de invloed van het Engels, raakt zeker in verwarring als hij het virtueel van Van Dale naast de betekenissen van het Engelse virtual legt: ‘feitelijk, in werkelijkheid, eigenlijk’. Wat moeten we dan denken van virtual reality? Is dat niet een beetje dubbelop? Of past het juist goed bij mijn uitleg van virtueel en is het een door de computer geproduceerd beeld van een driedimensionale werkelijkheid?

Toverwoord?

Met virtueel in de betekenis van ‘door of met de computer’ of ‘op internet’ hebben we Van Dale dus ver achter ons gelaten. We kunnen al aardig met de nieuwe betekenis van het woord overweg. Zo is een ‘virtuele tentoonstelling’ (Vitrine, april 2000) een door de computer geproduceerd beeld van schilderijen aan wanden in een interieur, gelijkend op dat van het Kröller-Müller Museum. Als de politie een ‘virtuele winkel op Internet’ vindt waar een oplichter achter zit (in tegenstelling tot Amazon.com dus echt een ‘slechts schijnbaar bestaande’ winkel), noemt NRC Handelsblad dat een ‘fictieve winkel’ (12-8-1998). Deze krant, die ‘stemmen op internet’ bespreekt onder de kop ‘Virtueel stemmen’ (30-5-2000), heeft de nieuwe betekenis van virtueel blijkbaar inmiddels opgepikt. En wat vindt u van een ‘virtueel live concert’ op de website van het Concertgebouw? Moet kunnen! Evenmin zie ik een probleem in ‘virtuele markt voedingssector’ (NRC Handelsblad, 7-7-2000), waarbij het gaat om ‘elektronische handel’ en ‘communiceren op het web’. Maar passen we de nieuwe betekenis van virtueel allemaal even goed toe? Nee, dunkt me. Zo geeft de Consumentengids in mei 2000 in een ‘ABC’ bij een artikel over internet als betekenis voor virtueel ‘niet tastbaar, imaginair’.

Enfin, onze taal ontwikkelt zich langzaam maar onherroepelijk, zeggen onze taalgeleerden. Misschien dat virtueel nu nog een toverwoord voor ingewijden lijkt, maar nog even en iedereen weet dat het niets geheimzinnigs is, en dat zijn geenszins denkbeeldige e-mailtje gewoon bij zijn virtuele wereld hoort, bij de wereld van de computer.