Onze Taal. Jaargang 69

[p. 314]

Verse woorden
Wappen, webben en wobben

Ton den Boon - hoofdredacteur grote Van Dale

Een woordenboek is nooit af. Op het moment dat er een nieuwe editie in de winkel ligt, is die alweer verouderd - de woordenschat verandert immers dagelijks. In de serie ‘Verse woorden’ gaat Van Dale-hoofdredacteur Ton den Boon tweemaandelijks in op de nieuwe woorden die de redactie van Van Dale zoal tegenkomt, en op de overwegingen om ze al dan niet op te nemen in een volgende editie.

Als onze taal weer eens verrijkt wordt met een nieuw woord - en dat gebeurt vrijwel elke dag - dan is het meestal met een zelfstandig naamwoord. Nieuwe bijvoeglijke naamwoorden en werkwoorden zijn veel dunner gezaaid, en als de Nederlandse woordenschat zou worden uitgebreid met een functiewoord (een voornaamwoord, een voegwoord e.d.), dan zou dat welhaast een historische taalkundige gebeurtenis zijn. Deze ongelijke verhouding tussen de verschillende typen nieuwe woorden is niet zo verbazingwekkend. Ze weerspiegelt in feite de verhoudingen in de bestaande woordenschat, want die bevat ook vele malen meer zelfstandige naamwoorden dan werkwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en functiewoorden. Toch wil dat allerminst zeggen dat de uitbreiding van de taal met zelfstandige naamwoorden het opvallendst is. Zo is er de afgelopen tijd een opmerkelijk rijtje werkwoorden in onze taal bij gekomen, waaronder wappen, webben en wobben, al zij daar meteen bij opgemerkt dat het tweede werkwoord in dit rijtje, webben, nog slechts een apocrief leven leidt: het is niet in de krant waargenomen, maar alleen nog maar gehoord: ‘Ik ga vanavond maar weer eens wereldwijd webben.’ Dit rijtje werkwoorden leidt meteen tot de prangende vraag: wat zijn het eigenlijk voor werkwoorden waarmee onze taal expandeert?

Browsen en muizen

Veel nieuwe werkwoorden ontstaan door afleiding. Een oud en vertrouwd type afleiding is het koppelen van een bijwoord of voorzetsel aan een bestaand werkwoord. Zo zijn in het recente verleden werkwoorden als afkaarten, doorexerceren en inbellen ontstaan. Een ander type afleiding gaat uit van zelfstandige naamwoorden. Zet -en achter bijvoorbeeld internet, netwerk en web en u hebt meteen een setje nieuwe werkwoorden tot uw beschikking: internetten, netwerken en webben. In de praktijk is niet altijd goed uit te maken of zo'n werkwoord werkelijk op deze manier in het Nederlands is gevormd. Neem netwerken: dat kan in het Nederlands zijn afgeleid van het zelfstandig naamwoord netwerk, maar het kan evengoed een vertaling zijn van het Engelse networking. Daarin verschilt het overigens van Nederlandse werkwoorden van het type browsen, want dat werkwoord is niet op basis van een vernederlandst zelfstandig naamwoord browser tot stand gekomen - dan zou het waarschijnlijk browseren zijn geworden - maar direct afgeleid van het Engelse werkwoord to browse.

Illustratie: Hein de Kort

Soms is er slechts sprake van een nieuwe betekenis van een bestaand werkwoord. Neem het grondwoord muis, dat al langere tijd is ingeburgerd in de betekenis ‘aan de computer verbonden apparaatje om de cursor te verplaatsen’. Op basis van dat zelfstandig naamwoord in die nog relatief nieuwe betekenis is er recentelijk een corresponderende betekenis van het werkwoord muizen bij gekomen - een handeling die men uit gezondheidsoverwegingen (muisarm) overigens maar beter niet te vaak kan verrichten.

Netdenken en webwinkelen

Een ander type moderne werkwoorden ontstaat door samenstelling. Voorbeelden daarvan uit het recente verleden zijn nachtzweten, pinbetalen en websurfen. Vaak is er in een periode wel een groepje woorden aan te wijzen die populair zijn als onderdeel van samenstellingen. Als eerste deel van samengestelde werkwoorden zijn op dit moment net en vooral web om voor de hand liggende redenen (de internethype) populair, zoals in netdenken, webgokken, webtafelen

[p. 315]

en webwinkelen. Een tweede lid dat de laatste jaren in heel wat samengestelde werkwoorden opduikt, is shoppen. Het meest recente voorbeeld van de populariteit hiervan is boxshoppen, een woord dat oogt als de Engelse benaming voor een of ander Angelsaksisch verschijnsel, maar dat in werkelijkheid verwijst naar het nieuwe Nederlandse belastingsysteem. Het staat voor het gebruikmaken van fiscale mogelijkheden om in een gunstiger belastingbox belasting te betalen.

Ten slotte valt op dat er heel wat moderne werkwoorden worden gemaakt op basis van afkortingen. In het aprilnummer van Onze Taal is het werkwoord wappen al genoemd: ‘informatiediensten raadplegen via mobiele telecommunicatiemiddelen’. Dit werkwoord, dat is afgeleid van de afkorting van wireless application protocol, kan zowel in het Nederlands als in het Engels zijn ontstaan; in dat laatste geval moet het overigens onmiddellijk zijn vernederlandst. Zelfs in de uitspraak - want wappen blijkt te rijmen op zappen, althans als men dat oorspronkelijk Engelse leenwoord zo uitspreekt dat het rijmt op gappen en niet op het Engelse rappen.

Gelukkig zijn het niet alleen maar Engelse afkortingen die onze taal voeden. De Wet Openbaarheid van Bestuur wordt al langere tijd afgekort als WOB. Die afkorting wordt als letterwoord uitgesproken, dus als [wob]. In het verlengde daarvan duikt sinds 1998 het werkwoord wobben af en toe in de krant op, zelfs in vervoegde vorm (‘hij wobt’, ‘wij wobben’). De eerste keer dat je zo'n werkwoord leest, denk je aan een grapje van een journalist. Maar als zo'n werkwoord na twee, drie jaar nog steeds gebruikt blijkt te worden - eerder dit jaar bijvoorbeeld weer in de berichten rond het ‘declaratiegedrag’ van ex-burgemeester Bram Peper - dan wordt het een woord om serieus te nemen. Vandaar dat het onlangs is genoteerd voor het woordenboek.