Onze Taal. Jaargang 69

[p. 238]

Woordenboek van de poëzie
Kerstmisschuddeding

Guus Middag

Ep zaterdag 1 juli jl. was de ArenA in Amsterdam voor één nacht omgebouwd tot de grootste discotheek ter wereld. Het voetbalstadion met het openschuifbare dak en de kwetsbare grasmat was het toneel voor ‘Sensation’, een mega-party voor zo'n 30.000 bezoekers. Er was muziek, uit enorme boxen. Er was een lasershow, met rondzwaaiende laserstralen. Er was een superdiscobol, van drie meter doorsnee, en een opblaasbare Sjiva, van twintig meter hoog. Aan de voeten van deze Sjiva, hindoe-god van de dans en de energie, golfde ‘een zee van duizenden dansende, fluitende en stuiterende feestgangers’, zo meldde de verslaggever van NRC Handelsblad. Het dak bleef dicht.

Het hoogtepunt deed zich voor rond drie uur 's nachts, tijdens de set van DJ Tiësto. Opeens kwamen er duizenden reepjes zilverpapier naar beneden gedwarreld, waardoor de ArenA werd omgetoverd tot ‘een gigantisch sneeuwhuisje, waar heftig aan is geschud’, zoals de Volkskrant, ook aanwezig, het uitdrukte. Een mooi beeld, maar bij nadere beschouwing toch ook wel wat merkwaardig. Er is nauwelijks een grotere tegenstelling denkbaar dan die tussen een sneeuwhuisje met zijn kalm dwarrelende sneeuwvlokken, rustig neerdalend op tijdloze winterdecors, en een krioelende mensenmassa op een warme zomernacht in een megadiscotheek waarin volgens de correspondenten ‘alles davert en dendert zoals het hoort’.

Sneeuwdingen

Mijn oog bleef om nog een andere reden aan dit woord haken. Sneeuwhuisje? Het kwam me niet bekend voor. Hoe noem je zo'n ding dat je moet schudden om het erin te laten sneeuwen? Zou het niet eerder iets zijn met bol, zoals in een gedicht van Willem van Toorn, die zich herinnert hoe vroeger, bij oma, op de kast, in de mooie kamer, tussen de blauwe vazen, zo' n ding stond: een ‘bol’, waarin een landschap met een berg en twee wolken, een dorp, een barokke kerk en huizen onder wit dons. Voor Van Toorn vormt dit ‘verbazend secuur decor’, dit ‘ronde glazen heelal hier voor mijn oog’ een wereld op zich, klein en bevattelijk, een ideale plek om zijn geliefde in onder te brengen. Of heet zo' n ding een stolp, zoals in het gedicht ‘Sneeuwboekhouding’ van Peter Ghyssaert? Daarin komt zo'n zelfde glazen sneeuwding voor, in dit geval afkomstig uit het bedevaartsoord Lourdes, ‘dit Lourdes onder een stolp’. Of is het iets met een doosje, zoals in de essaybundel Sneeuwdoosjes van Stefan Hertmans?

Het lijkt me niet toevallig dat deze sneeuwdingen met enige regelmaat opduiken in de literatuur. Sneeuw, wit, stilte, een kleine overzichtelijke wereld, sfeervol, intiem: dat is wat sommige dichters ook in hun gedichten proberen te vinden, of te hervinden. Het prettige idee dat er niets in en niets uit kan: de stolp als tegenhanger van de eigen vergankelijkheid. De dichter is dan de god die deze wereld in de hand houdt en naar believen schudt: de almachtsfantasie van iedere schrijvende schepper.

Ingrediënten

Maar wat is nu de gangbare benaming voor dit onder dichters zo populaire ding? Een sneeuwhuis of -huisje kent Van Dale niet. Wel een sneeuwhut, maar dat is een hut van sneeuw, een iglo. Een sneeuwstolp kent het woordenboek ook niet. Wel een sneeuwbol, en dat is wat we zoeken - maar toch geeft Van Dale de voorkeur aan een andere benaming. Bij sneeuwbol wordt verwezen naar schudbol. Een schudbol is een ‘stilleventje met (dwarrelende) sneeuwvlokjes in een glazen bol’. Niet te verwarren met een schuddebol, want dat is weer iemand, inzonderheid een bejaarde, die voortdurend met zijn hoofd schudt. Intussen lees ik in NRC Handelsblad wel gewoon over een tentoonstelling van schuddebollen en schuddebolletjes, en daar zijn dan geen knikkebollende grijsaards te zien, maar de kleine glazen bollen die wij van Van Dale ‘schudbollen’ moeten noemen. Remco de Swart, verzamelaar van zulke glazen stolpjes, noemt op zijn schudbollenhomepage (http://home.planet.nl/~rrswart/home.html) ook namen als sneeuwbal, schudbal en waterbal (maar weer niet schudbol en sneeuwbol). Hij meldt dat zijn Duitse en Engelse collega-verzamelaars spreken van Schneekugel, snowglobes, snow domes en snowstorms. Zelf heeft hij het liever over sneeuwstormen, als hij over zijn collectie (in totaal nu al 350 stuks) spreekt.

We bevinden ons hier in de taalkundig bezien toch wat merkwaardige situatie dat we allemaal weten wat we bedoelen en het ding in kwestie ook voor ons zien, maar er geen naam voor hebben - of liever: verschillende namen, die verschillende aspecten benoemen. Schudden, sneeuw en bol lijken de belangrijkste betekeniselementen te zijn, met als verbijzonderingen ook wel storm, winter, stolp, bergen, wintersport, dorp, glas, huisje en Lourdes, dennenboom, kerk, nacht en Kerstmis. Dat is zo ongeveer de verzameling semantische ingrediënten waarmee men het ding kan beschrijven. Zeg ‘sneeuwnachthuisje’ of ‘winterstormstolp’ of ‘bergdorpdennenbosglas’ en iedereen weet dat je het ding bedoelt dat door Van Dale ‘schudbol’ wordt genoemd.

In het begin van zijn gedicht ‘Een omhelzing zonder arm’ beschrijft Willem Jan Otten een man die laat op de avond zijn kamer in komt. Op het kussen van zijn bed ziet hij vlokken neerdalen, sneeuwvlokken, of zoals de dichter hem laat denken: ‘de vlokken van een sneeuw’, naar J.H. Leopold, die ooit beschreef hoe een kind voor het eerst versgevallen sneeuw zag en die bevreemding ving in het lidwoord een in ‘een sneeuw’. Hier heerst eenzelfde sfeer van maagde-

[p. 239]

lijkheid en lichte vervreemding. De vlokken dalen ‘aquarisch’ neer, als in een aquarium (vergelijk vissenvoer dat rustig zwenkend zijn weg naar beneden zoekt) en ‘half dronken’ (lichtjes zwaaiend en tollend op hun denkbeeldige benen). Het lijkt wel alsof hij zich in zo'n glazen geval bevindt - hoe heette het ook alweer - en op dat moment van aarzeling zien we de dichter in dezelfde bak met sneeuwstorm-ingrediënten grabbelen en weer boven komen met ‘kerstmis’, ‘schudden’ en ‘ding’:

Eens kwam hij laat de kamer in en op zijn kussen daalden neer de vlokken van een sneeuw. Aquarisch en half dronken daalden zij heen, het blauwe in van een kerstmisschuddeding.

Noteren wij in het Woordenboek van de Poëzie: ‘Kerstmisschuddeding, stilleventje met (dwarrelende) sneeuwvlokjes in een glazen bol; synoniemen: sneeuwhuisje, schudbol (soms ook schuddebol), schudbal, stolp, sneeuwstorm, snowglobe, snowdome, snowstorm, Schneekugel, waterbal en sneeuwbal, in de funtoolgroothandel ook wel “sneeuwbol” geheten.’