Onze Taal. Jaargang 69

De ‘taalliefhebber’ en het leesplezier van Onze Taal

Jan Seitz - Amsterdam

Waarom ik mijn lidmaatschap van het genootschap beëindigd heb? Aan het beleid van het genootschap ligt het zeker niet. Over het redactiebeleid van het tijdschrift valt al heel wat meer te zeggen. Maar ook dit valt eigenlijk in het niet als ik naar mijn voornaamste drijfveer kijk. Ik wenste gewoon niet langer vereenzelvigd te worden met een deel van het lezerspubliek van Onze Taal. Ik kan me uiteraard niet over de grote meerderheid van álle abonnees uitspreken, maar alleen over leden die iets in het blad gepubliceerd hebben. Zij zijn het die het beeld bepalen. Ik heb geenszins problemen met de beroemde ‘geïnteresseerde leek’; daartoe reken ik mezelf ook. Grote problemen echter krijg ik bij de zelfbenaming ‘taalliefhebber’. Dit woord roept bij mij onmiddellijk associaties op met de niet minder beruchte kinderliefhebber. Die doet immers ook het tegenovergestelde van wat het woord doet vermoeden.

Pure emotie

Sta me toe om taal met economie en in het bijzonder met de beurs te vergelijken. Er zijn veel overeenkomsten. Ten eerste zijn er regels om het geheel niet in een absolute chaos te laten verlopen. Maar deze regels kunnen het geheel alleen inkaderen. Wat zich binnen het kader afspeelt, is tamelijk vrij.

Een verdere overeenkomst is dat we ná een verandering meestal exact kunnen verklaren wat er gebeurd is en waarom. Er zijn grotere en kleinere factoren die een rol spelen, maar er is er één die altijd weer roet in het eten kan gooien: de grote anonieme massa van individuele beleggers (de taalgebruikers). En hiermee komen we tot de kern van de vergelijking: zowel de beurs als de taal wordt bepaald door pure emotie.

Allen staat één groot doel voor ogen: het draaiend houden van de economie (de taalcultuur). En draaiend houden is iets anders dan beschermen. Dit laatste gaat over het algemeen niet lang goed. Een gezond evenwicht is alleen in een open, dynamische situatie te bereiken. In mijn vergelijking: als bepaalde dingen door concurren-

[p. 235]

tiedruk gestroomlijnd worden, effectiever worden, als onnodige, belemmerende regels overboord worden gezet, dan zie ik dit als winst voor de individuele taalgebruiker. Zijn leven wordt erdoor vergemakkelijkt.

Overnames

Op de taalbeurs hebben we te maken met overnames, soms door binnen-, soms door buitenlandse elementen. Maar ook hier is het de meerderheid die beslist. Met een woord als afzeggen bijvoorbeeld is niets mis. Het doet niet ouderwets aan en het heeft geen rare spelling. Toch vindt het in een bepaalde context geen aftrek meer en wordt daardoor afgeschreven; het gaat failliet. De klant gaat nu liever naar McLanguage en koopt er het woord cancelen. Dat is niet duidelijker of exacter en voegt ook geen nieuw betekenisaspect toe. Het is gewoon hipper - men wil het. Cancelen is door niemand opgedrongen; het werd uit vrije keus omarmd. Het kan weer verbeurd worden verklaard als de mode verandert. Daar is niets mis mee en het zij zo.

Gebruikmaken van de uitdrukkingsmogelijkheden van een andere taal (als het ware een fusie met een buitenlandse notering) geeft synergievoordelen: het verrijkt alleen maar de morfologische mogelijkheden in eigen taal. Dit leidt niet tot verloedering, maar is een fantastisch mechanisme!

Ledenvergadering

Met het beleid van het genootschap is het mijns inziens in principe goed gesteld. Hoewel het genootschap ooit om tamelijk onzinnige redenen is opgericht (als bolwerk tegen germanismen), heeft men toch al gauw geprobeerd een wetenschappelijk neutrale, objectieve koers te varen. Dit is volgens mij gelukt. Ik kreeg dan ook binnenpretjes bij het lezen van het jaarverslag van de vorige ledenvergadering, waarin meerdere leden van het bestuur zich heel beleefd en met zoveel woorden verweerden tegen het verwijt dat het genootschap te weinig deed voor de bescherming van het Nederlands. Ik meende tussen de regels de gedachten van de sprekers bijna te kunnen horen: ‘Meneer, dit is noch ons beleid noch onze taak, noch zien we er enig nut in. Begrijp dit eindelijk!’ En heel zachtjes: ‘Gvd’.

Op het ogenblik lijkt het er een beetje op dat het genootschap weer afglijdt naar de bovengenoemde onzinnige beginselen, deze keer als bolwerk tegen anglicismen. Er is echter één groot verschil - en daarom ben ik minder bezorgd: in de jaren dertig waren het vooral de deskundigen die een irrationele vrees koesterden, nu is het een forse moot van het lezende lekenpubliek. Geen reden dus om echt ongerust te worden. Alleen is het leesplezier daardoor wel voor een belangrijk deel naar de knoppen gegaan.