Onze Taal. Jaargang 69

[p. 151]

Reacties

Autochtoon en allochtoon
Lau Kanen - Veldhoven

Gé Raijmakers stelt in de rubriek ‘Taalergernissen’ van het januarinummer voor om de woorden autochtoon en allochtoon in te ruilen voor inboorling en uitboorling.

Ik ben het met Raijmakers eens dat autochtoon en allochtoon lelijke en voor de gemiddelde Nederlander onbegrijpelijke woorden zijn, maar er kleven enkele bezwaren aan zijn voorstel. Raijmakers schreef zelf al dat inboorling aanvankelijk onwennig zal klinken. Een tweede nadeel is mijns inziens de gevoelswaarde ‘laag ontwikkeld, primitief’, waardoor Nederlanders zichzelf niet zo snel inboorlingen zullen noemen.

Ik denk dat er een kansrijker alternatief is. We kennen het Nederlandse woord ingezetene. Naar analogie daarvan pleit ik voor ingeborene en voor zijn pendant uitgeborene, of eventueel: hiergeborene en eldersgeborene. Deze woorden zijn onmiddellijk te begrijpen en gemakkelijk uit te spreken.

Congo of Kongo?
Frans Debrabandere - Voorzitter Vereniging Algemeen Nederlands, Brugge

De Taaladviesdienst schrijft in een artikel over fouten in het Groene Boekje (Onze Taal januari) dat de spelling ‘Kongolees’ fout is; het zou ‘Congolees’ moeten zijn. De dienst baseert zich daarbij op Buitenlandse aardrijkskundige namen in het Nederlands, een publicatie van de Nederlandse Taalunie. In de rubriek ‘Reacties’ van het aprilnummer verdedigt Jef Boden echter de spelling ‘Kongo’, en terecht. Een eerste reden om die spelling te gebruiken vinden we in de officiële Woordenlijst (in het Groene Boekje), waarin alleen Kongolees is opgenomen. Ten tweede: een argument voor ‘Congo’ was de voorkeur voor de endonymische, zeg maar ‘inheemse’ spelling van buitenlandse aardrijkskundige namen. Nu pleit dat argument juist voor ‘Kongo’. ‘Congo’ is niet endonymisch, maar Frans. De Bantoetalen hebben geen c, maar enkel een k, zoals in Kikongo, Kinshasa, Katanga, Kikwit, Kongolo, enzovoort. De nu in de media gehanteerde spelling ‘Congo’ berust op een verkeerde beslissing, zoals ook te lezen is in twee artikelen in het septembernummer uit 1997 van Nederlands van Nu.

Euromunten: (g)een symbool van eenheid
Tom Verbreyt - Kessel-Lo, België

Hoe moeten we de nieuwe euromunten gaan noemen? Deze vraag stelde Jan van der Pol in het novembernummer en hij deed alvast enkele voorstellen. In de rubriek ‘Reacties’ in het januarinummer kwamen drie schrijvers weer met andere suggesties. Uiteraard vind ik het erg sympathiek dat Nederlanders zo spontaan aan deze gewichtige taak beginnen. Alleen voelde ik me enigszins in mijn kruis gegrepen toen ik zag dat de voorgestelde nieuwe namen zowat allemaal gebaseerd waren op aanduidingen die vandaag de dag, naar ik aanneem, gebruikelijk zijn in Nederland. In België zijn, om maar iets te noemen, de ‘boven elke discussie verheven’ namen stuiver en dubbeltje niet echt in zwang.

De invoering van de euro lijkt me een niet onbelangrijke symbolische waarde te bevatten, een symboliek waarin het begrip ‘eenheid’ een belangrijke plaats inneemt. Als vanzelf schieten de taalverschillen tussen België en Nederland me te binnen. Misschien is die euro wel een mooie gelegenheid om ook op dát gebied een zekere eenheid te symboliseren? Helaas, de ingeslagen weg blijkt al meteen een foute. Gelukkig hebben we nog een kleine twee jaar de tijd. Over het zeer twijfelachtige nut van de genoemde koosnaampjes zal ik hier overigens niet uitweiden.

Distilleren/destilleren
J. Berends - Wilnis

De Taaladviesdienst stelt in het aprilnummer van Onze Taal dat de werkwoorden distilleren en destilleren volledige synoniemen van elkaar zijn. Ook schrijft de dienst: ‘de vorm met di(s)- heeft het gewonnen’. Daar ben ik het niet helemaal mee eens.

Wanneer het om de ruime betekenis van het begrip ‘destillatie’ gaat (het fysisch-chemische scheidingsproces van vluchtige stoffen), wordt uitsluitend de vorm met des- gebruikt. Zo wordt aardolie aan destillatie onderworpen, waarbij een destillaat verkregen wordt dat benzine bevat. Een ander voorbeeld is gedestilleerd water. Wanneer men zich niet aan de spelling met des- houdt, begaat men - in de ogen van een chemicus althans - een fout.

De vorm met dis- is alleen op zijn plaats in de beperkte context van alcoholische drank (met name in het zelfstandig naamwoord gedistilleerd) en in de overdrachtelijke betekenis, zoals in ‘Uit iemands woorden een bedoeling distilleren’, een voorbeeldzin uit Van Dale. In de figuurlijke betekenis heeft, voorzover ik kan nagaan, de vorm met di(s)- inderdaad gewonnen. De andere gegeven voorbeelden in Van Dale bij de vorm met di(s)- zijn overigens, voorzover ze betrekking hebben op de letterlijke (fysisch-chemische) betekenis, in mijn ogen (en die van andere chemici) onjuist.

Er is bij het verschijnen van de 13de druk van Van Dale geklaagd over het feit dat er een overdaad aan exotische chemische nomenclatuur in opgenomen is, kennelijk als gevolg van de medewerking van de KNCV (Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging). Het lijkt erop dat de daarbij betrokken chemici bij een zeer alledaags woord als dis-/destilleren - dat toch uit hun eigen wereld stamt - even niet hebben opgelet.

[p. 152]

Spreektempo
Tina Cambier-Langeveld - Leiden

In Onze Taal van april werd mijn proefschrift behandeld in de rubriek ‘Het proefschrift van...’ Hoewel ik dat erg leuk vond, moet ik helaas opmerken dat een deel van mijn resultaten verkeerd zijn weergegeven.

In mijn proefschrift heb ik onder andere onderzoek gedaan naar het gebruik van vertragingen om grenzen tussen woorden en woordgroepen aan te geven, en naar vertragingen onder invloed van zinsaccent. In de bespreking door Marc van Oostendorp worden drie voorbeeldzinnen gegeven die ik gebruikt heb in mijn onderzoek:

1	Piet wil die rare rododendron, plantengek als hij is.
2	Piet wil die rare rododendron planten, gek als hij is.
3	Piet wil die rare rododendronplanten, gek als hij is.

In zin 1 wordt het doelwoord rododendron gevolgd door een woordgroepgrens (aangegeven door een komma), in zin 2 door een woordgrens, en in zin 3 vormt het het eerste deel van een samengesteld woord. Deze grenzen worden gemarkeerd door verschillende maten van vertraging: sprekers spreken rododendron het langzaamst uit in zin 1 en het snelst in zin 3.

Hierover wordt verder gezegd dat de grenzen tussen woorden voor het sterkste effect zorgden. Dit is echter niet waar: het zijn juist de grenzen tussen woordgróépen die het sterkste effect hebben. Het verschil tussen zin 1 en zin 2 is dus veel groter dan dat tussen zin 2 en zin 3. Even verderop wordt een gerelateerde fout gemaakt: het is het verschil tussen zin 1 en 2 dat een stuk makkelijker te horen is dan dat tussen 2 en 3. Probeer het overigens zelf maar eens, door deze zinnen hard- op voor te lezen. U zult zien (of eigenlijk horen) dat zin 1 duidelijk verschilt van zin 2 en 3.

Naschrift Marc van Oostendorp

Mevrouw Cambier-Langeveld heeft gelijk. Door een misverstand is er een fout in mijn bespreking van haar proefschrift geslopen; met haar reactie - en mijn excuses voor de verwarring - is een en ander hopelijk rechtgezet.

Engelse termen
Wim Looyestijn - Den Hoorn

In de rubriek ‘Ander woord voor...’ worden op gezette tijden Nederlandse woorden voorgesteld die Engelse termen kunnen vervangen. In de doorgaans onderhoudende discussies die daarmee gepaard gaan, mis ik vaak een belangrijk element.

Veelvuldig wordt een Nederlands woord afgewezen omdat het niet geheel de lading dekt. Echter, het Engelse woord dat vervangen moet worden, heeft in het Engels vaak ook een veel algemenere betekenis. Wij gebruiken dat Engelse leenwoord in een enge betekenis zonder ons te realiseren wat de oorspronkelijke, ruime betekenis is. Blijkbaar geven we een Nederlandstalig alternatief niet graag de kans zich te ontwikkelen tot een woord met een engere betekenis. Volgens mij moeten we algemenere Nederlandse woorden durven kiezen, en na verloop van tijd blijft het best geslaagde woord wel hangen in de taal.

Overigens vind ik (naar aanleiding van de januari-aflevering van ‘Ander woord voor...’) snuffelen ook wel een goede vertaling van to browse.

De Nederlander minacht zijn taal
Karim Beroud - Amsterdam

De Nederlander minacht zijn taal. In het aprilnummer van Onze Taal wordt in het kader van de serie ‘Taalmythen’ uiteengezet dat deze stelling een misvatting is. Ik ben het hier volstrekt mee oneens en vind dat deze conclusie niet gebaseerd kan worden op het aangehaalde onderzoek. Allereerst worden er in het onderzoek alleen anderstaligen ondervraagd die al Nederlands spreken. Hierdoor ontstaat een onjuist beeld van de mening van álle anderstaligen in Nederland. Ten tweede toont het onderzoek ons de houding van Nederlanders ten opzichte van de eigen taal. Op basis van die resultaten kunnen de schrijvers van het artikel geen minachting voor de eigen taal ontdekken. Maar zeggen en doen zijn twee. In de Amsterdamse binnenstad bijvoorbeeld staat bijna alles in het Engels en soms niet eens in het Nederlands (dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld Brussel, waar wel alles ook in het Nederlands te lezen is). Reclameborden en -spotjes verschijnen in het Engels, hoewel ze voor Nederlandstaligen zijn bestemd. Woorden als fulltime, skate en het al langer ingeburgerde weekend hebben de Nederlandse tegenhangers (bijna) geheel verdrongen en dat terwijl er geen enkel voordeel aan deze anglicismen zit. Er is dus geen sprake van een verrijking, maar van een negatieve houding van Nederlanders (of Nederlandstaligen?) jegens hun moedertaal. En wetenschappelijk onderzoek kan dit in alle toonaarden ontkennen, de praktijk wijst anders uit.

Naschrift auteurs

In ons artikel wordt de stelling dat de Nederlander zijn taal minacht alleen besproken vanuit de mening van de Nederlanders zelf. De anderstaligen die ook Nederlands spreken, vormen een uitbreiding naar andere sprekers van het Nederlands. Wij hebben al aangegeven dat het onderzoek nog verder zou kunnen worden uitgebreid (naar Nederlanders in het buitenland, en inderdaad ook anderstaligen die geen Nederlands spreken). Maar dan gaat het niet meer om de vraag of de Nederlander zijn taal minacht. Ook over de kwestie of Engelse woorden Nederlandse tegenhangers verdringen zijn andere artikelen te schrijven. Als dit al zo zou zijn, dan ligt dat in elk geval niet aan de houding van de sprekers van het Nederlands tegenover hun taal. De reactie van Karim Beroud onderstreept dat.