Onze Taal. Jaargang 69

[p. 93]

Vraag en antwoord

Taaladviesdienst

Dubbelgeklikt/gedubbelklikt

? Wat is het voltooid deelwoord van het werkwoord dubbelklikken (‘twee keer achter elkaar met de muis klikken’): dubbelgeklikt of gedubbelklikt?

! Gedubbelklikt; de verleden tijd van dubbelklikken luidt dubbelklikte(n) (Van Dale 1999, Koenen 1999), niet klikte(n) dubbel.

Dubbelklikken is een zogenoemd onscheidbaar samengesteld werkwoord. Dit betekent dat de delen van het werkwoord - dubbel en (een vervoeging van) klikken - niet van elkaar gescheiden kunnen worden. In plaats van:

-	Ik klik dubbel op dat icoontje.
-	Je hoeft op dat pictogram niet dubbel te klikken.

zijn dus juist:

-	Ik dubbelklik op dat icoontje.
-	Je hoeft op dat pictogram niet te dubbelklikken.

Andere samengestelde werkwoorden met dubbel- zijn wel scheidbaar: dubbelvouwen - vouwde dubbel - dubbelgevouwen (niet: gedubbelvouwd; ‘Ik vouw het A4'tje dubbel tot A5-formaat’) en dubbelslaan - sloeg dubbel - dubbelgeslagen (niet: gedubbelslaagd; ‘Ik heb mijn pannenkoek dubbelgeslagen’). Maar in deze werkwoorden heeft dubbel- de betekenis ‘in tweeën’, terwijl het in dubbelklikken ‘twee keer achter elkaar’ betekent. Dubbelklikken is wat dat betreft dus niet te vergelijken met dubbelvouwen en dubbelslaan. Qua betekenisopbouw is dubbelklikken beter vergelijkbaar met onscheidbare werkwoorden als roerbakken of zweefvliegen: in alle drie de werkwoorden beschrijft het eerste lid de manier waarop de handeling uit het tweede lid uitgevoerd wordt.

Gedestilleerd/gedistilleerd

? Volgens de woordenboeken zijn destilleren en distilleren synoniemen. Betekent dat dat ik in plaats van gedistilleerd (‘sterkedrank’) net zo goed gedestilleerd kan gebruiken?

! Sterkedrank mág gedestilleerd genoemd worden, maar gedistilleerd komt veel vaker voor en heeft dan ook de voorkeur.

Het Groene Boekje (1995), Van Dale (1999), Koenen (1999) en Verschueren (1996) vermelden uitsluitend de ingang gedistilleerd, terwijl Kramers (1996) en De grote Prisma Nederlands (1997) zowel gedistilleerd als gedestilleerd opgenomen hebben.

De werkwoorden distilleren en destilleren zijn wel volledige synoniemen van elkaar; ze betekenen ‘door verdamping en daaropvolgende condensatie zuiveren, in het bijzonder sterkedrank stoken’. Dis-/destilleren is via het Franse distiller uit het Latijn gekomen. In het Latijn bestonden er al twee vormen, namelijk distillare en destillare. Deze werkwoorden zijn opgebouwd uit de- (‘neer’) + stillare (‘druppelen, doen druppelen’). Vreemd genoeg komt in het Frans (het ‘tussenstation’) alleen de vorm met di(s)- voor, terwijl in het Nederlands ook de vorm met de(s)- is terechtgekomen. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (deel III, ii, 1916) vermeldt beide werkwoorden al; ze bestaan tot op heden naast elkaar.

Dat het Frans uitsluitend de vorm distiller kent, lijkt op het eerste gezicht een goede verklaring voor het feit dat in het Nederlands gedistilleerd veel vaker voorkomt dan gedestilleerd.

Deze redenering hoeft echter niet juist te zijn: in het Frans is het voltooid deelwoord distillé niet als zelfstandig naamwoord ‘sterkedrank’ gaan betekenen. Dit proces heeft zich in het Nederlands voltrokken, en de vorm met di(s)- heeft het gewonnen.

Kwalitatieve producten?

? Veel bedrijven prijzen tegenwoordig hun ‘kwalitatieve producten’ aan. Die vorm is toch niet juist?

! Inderdaad, kwalitatieve producten is een vreemde combinatie. Kwalitatief betekent ‘de kwaliteit betreffend’. Kwalitatieve producten zijn dus letterlijk ‘producten die de kwaliteit betreffen’, en daaraan is geen zinnige betekenis toe te kennen.

Kwalitatief kan als bijvoeglijk naamwoord of als bijwoord optreden. Voorbeelden van het bijvoeglijk gebruik zijn een kwalitatief verschil en kwalitatieve analyse. Dit kwalitatief wordt veelal gebruikt om het contrast met kwantitatief (‘volgens de hoeveelheid of grootte’) aan te geven.

Kwalitatief kan ook als bijwoord bij een bijvoeglijk naamwoord fungeren. We kunnen bijvoorbeeld spreken van kwalitatief inferieur werk, waarin kwalitatief het erop volgende bijvoeglijk naamwoord nader bepaalt. Kwalitatief inferieur werk is dus ‘werk dat de kwaliteit betreffend inferieur is’ oftewel ‘werk van inferieure kwaliteit’. Op dezelfde manier kunnen ‘producten van hoogwaardige (of: goede) kwaliteit’ kwalitatief hoogwaardige (of: goede) producten genoemd worden, en dat is dan ook het juiste alternatief voor kwalitatieve producten.

Waarom zijn sommige taalgebruikers dan geneigd hoogwaardige (of: goede) weg te laten en kwalitatief als bijvoeglijk naamwoord te gebruiken? Omdat voor hun gevoel het ‘hoogwaardige aspect’ al in kwalitatief besloten ligt. En dat is goed voorstelbaar, als we een vergelijking maken met het zelfstandig naamwoord kwaliteit. Kwaliteit heeft, net als kwalitatief, een neutrale betekenis: een product kan van goede, maar ook van slechte kwaliteit zijn. Maar in samenstellingen als kwaliteitsproduct en kwaliteitsprogramma krijgt kwaliteits- automatisch de betekenis ‘van hoogwaardige/goede kwaliteit’. Diezelfde positieve betekenis voelen sommigen blijkbaar ook bij kwalitatief. Voorlopig is het echter alleen juist om te spreken van kwalitatief hoogwaardige producten of kwalitatief goede producten.