Onze Taal. Jaargang 69

Taalevangelisatie
Impressies van een congresganger

Dick Smakman - Katholieke Universiteit Nijmegen

Op 6 november bezocht ik het Onze Taal-congres in Rotterdam. Voor de ingang van De Doelen werd ik opgewacht door enkele mensen die papiertjes uitdeelden met een tekst waarboven in dikgedrukte en onderstreepte hoofdletters ‘Taalverdediging’ stond. Het was onduidelijk in hoeverre ze bij het congres hoorden; het leek erop dat ze niet uitgenodigd waren om daar te posten, maar eerder getolereerd werden. Het eerste wat opviel aan de flyer waren de taalkundige en typografische slordigheden die het minder leesbaar maakten. En dat terwijl dit papiertje schijnbaar bedoeld was om de Nederlandse taal in z'n puurste vorm te beschermen.

Actiegroep

Het foldertje was specifiek bedoeld om te ageren tegen de ‘verengelsing van Onze Taal’. Normaal gesproken lees ik dit soort dingen niet, want eigenlijk stoor ik me - als taalkundige en als weldenkend mens - aan taalpurisme. Het met twee hoofdletters geschreven ‘Onze Taal’ (niet een verwijzing naar het genootschap, maar naar de Nederlandse taal zelf) deed mij echter verder lezen. Tezamen met de naam van de groep, de ‘Actiegroep Taalverdediging’, gaf dit het foldertje een bijna militant nationalistisch tintje. Vooral de teksten op de ‘slagzin-plakkaten’ die ik volgens de actiegroep voor mijn raam moet hangen, waren opvallend. Ik noem er enkele (inclusief interpunctie-eigenaardigheden): ‘U klinkt beter in 't Nederlands’, ‘'t is verstandiger in 't Nederlands’, ‘Oer Nederlands is Onze Taal’, ‘Spreek je moer's taal’, ‘Schaam je niet voor het Nederlands’, ‘Geen Taal - en Cultuur - verloedering’.

In de pauzes van het congres waren er zeepkistdiscussies, waarin fel werd gedebatteerd, onder meer over de stelling ‘Doordat het Nederlands te gastvrij is voor andere talen verliest het zijn eigen karakter.’
Foto: Bart Versteeg

De lezingen heb ik beluisterd met de tekst van dit foldertje in gedachten, en hierdoor kreeg het congres een bepaalde kleur. De inhoud van de lezingen stelde me echter gerust: invloeden van buitenaf kunnen - in het beste geval - een verrijking van het Nederlands betekenen, of - in het slechtste geval - een gemiste kans voor de creatie van een nieuw Nederlands woord.

[p. 47]

Enige weemoed ontstond weer toen de mevrouw van de Stichting Let Op Uw Taal (LOUT) naar voren stapte. Ze wees herhaaldelijk op het bestaan van Nederlandse ‘pendants’ voor leenwoorden, hetgeen erg curieus overkwam. Hier klonk afkeer van taalinvloeden uit een bepaalde hoek, in plaats van een beschouwing van taalinvloeden van buitenaf in het algemeen, zoals op de rest van het congres. Hoewel ik de Stichting LOUT niet direct zou willen vergelijken met de actiegroep, kon ik op dat moment niet anders dan enige overeenkomst zien.

Frans wel, Engels niet

Een selectieve houding tegenover invloed uit andere talen op basis van niet-taalkundige zaken roept bij mij allerlei ongewenste beelden op. Het Genootschap Onze Taal zet zich gelukkig niet meer af tegen taalinvloeden uit een specifieke hoek, zoals het in de jaren dertig en even daarna wél deed. De tijden zijn immers veranderd. Niet alleen is de dreiging uit het oosten verdwenen, maar, belangrijker nog, het wordt tegenwoordig minder acceptabel gevonden via de taal een heel volk over één kam te scheren. Het argument dat de desbetreffende taal van nature lelijk is, is gelukkig ook achterhaald.

Alleen in sommige brieven in Onze Taal sijpelt nog weleens afkeer van bepaalde invloeden door. Als ik om me heen kijk en luister, merk ik vaak hetzelfde. Woorden met een duidelijk Franse oorsprong zijn min of meer acceptabel en hebben zelfs enige status, het Engels mag weer niet. Indische woorden hebben vooral positieve en romantische connotaties en kunnen derhalve vrijuit gebruikt worden. De ene taal mag dus wel en de andere niet.

Ook ik waardeer het woord flyer anders dan het woord pendant. Engelse leenwoorden vind ik over het algemeen minder mooi dan Franse. Indische woorden vind ik geweldig, ondanks het feit dat ik in veel gevallen om een vertaling moet vragen. Maar mijn negatieve reactie op een groot deel van de onze taal binnenkomende Engelse woorden wordt getemperd door mijn besef dat mijn esthetische waardering voor een groot deel bepaald wordt door niet-taalkundige zaken, zoals allerlei associaties die woorden en constructies oproepen. Ook weet ik dat sprekers uiteindelijk wennen aan taalveranderingen en er op den duur een eigen wending aan geven. Daarom probeer ik een neutrale houding aan te nemen tegenover buitenlandse taalinvloeden. In veel gevallen merk ik dan dat deze invloeden iets toe kunnen voegen, getuige de pakkende constructies Ik ga ervoor! en Het is not done om... Wie weet is de uitdrukking Het is niet gedaan om... over een tijdje een autochtone Nederlandse uiting, en je kunt je afvragen of we dan taalschade hebben opgelopen. Taalinvloeden kun je dus principieel weren, maar het heeft zin ze van geval tot geval te bekijken. En dan valt het allemaal nogal mee.

Boekenverkoop op de drukbezochte informatiemarkt.
Foto: Bart Versteeg

Doemdenkerij

Breder bezien heb ik moeite met mensen die anderen de vrijheid proberen te ontnemen met taal te experimenteren. In plaats van te kijken naar de inhoud die iemand probeert over te brengen, wordt er hoofdzakelijk gelet op taaldingetjes op microniveau. Interpunctie, voorzetsels, spelling, uitspraak, noem maar op. En in dit geval dus het gebruik van buitenlandse woorden. De inhoud die de spreker probeert over te brengen, wordt dan ineens secundair.

Mijn ervaring is dat mensen die zich eenmaal op het pad van het taalpurisme begeven, zich in toenemende mate gaan storen aan steeds kleinere dingen, dit zorgvuldig cultiveren en zich specialiseren in het opsporen van pietluttigheden. Vervolgens gaan ze dit taalevangelie aan anderen opdringen. En dan verwordt een praktisch communicatiemiddel tot een middel waarmee een groep met zijn doemdenkerij over vermeende verloedering de straat op kan.

De Taalverdediging-mensen riepen dit beeld van doorgeschoten puristen bij me op en ik vond het storend ze tegen te komen voordat het congres begon. Ik lees met plezier Onze Taal, en ik ga graag naar congressen van het genootschap, maar ik vind het vermoeiend dat ik op congressen en via het blad steeds weer mensen aan moet horen die na jaren nog steeds dezelfde ongenuanceerde boodschap vertolken, zonder ook maar iets op te pikken van wat taalkundigen hun steeds proberen duidelijk te maken.