Onze Taal. Jaargang 69

[p. 9]

Vraag en antwoord

Taaladviesdienst

Arbo(-)/arbo

? Het Groene Boekje geeft Arbo-dienst, maar Van Dale (1999) vermeldt arbodienst.

Wat is juist? En waarom geeft de redactie van Van Dale niet aan dat zij afwijkt van het Groene Boekje?

! De spelwijzen Arbo-dienst, Arbodienst en arbodienst zijn alle te verdedigen. Het hangt ervan af of Arbo als afkorting wordt gezien (dan volgt er een streepje), als (onderdeel van een) eigennaam (dan is de hoofdletter op z'n plaats) of als een zo ingeburgerd letterwoord dat het als ‘gewoon’ woord dienstdoet (dan is noch de hoofdletter, noch het streepje nodig). In de woordenboeken treffen we de volgende samenstellingen met arbo-/Arbo- aan: arbobeleid, Arbodienst/arbodienst, Arbowet en arbozorg. De meeste woordenboeken spellen alleen Arbowet met een hoofdletter; Verschueren (1996) en de Spellingwijzer Onze Taal (1998) vermelden alleen Arbowet en Arbodienst, met hoofdletters.

Het Groene Boekje staat dus alleen met het schrijven van een streepje na Arbo, net als bij het streepje na onder andere nazi (nazi-misdadiger) en aids (aids-virus). Alleen de Spellingwijzer Onze Taal geeft aan dat er bij Arbodienst, aidsvirus en nazimisdadiger afgeweken wordt van het Groene Boekje; de overige naslagwerken hebben zo'n verwijzing niet opgenomen. Het al dan niet schrijven van hoofdletters, spaties en streepjes is vaak een interpretatiekwestie (bijvoorbeeld over de mate van inburgering van afkortingen of letterwoorden). De keuze van de redactie van het Groene Boekje voor Arbo-dienst, nazi-misdadiger en aids-virus beschouwen de woordenboekredacties kennelijk slechts als een niet-bindend voorstel.

Dit is allemaal behoorlijk verwarrend voor de taalgebruiker: die treft het liefst één spelling aan in woordenlijsten en woordenboeken. De Taaladviesdienst wordt vaak gevraagd te bemiddelen in verhitte discussies over de schrijfwijze van bijvoorbeeld terzake en voorzover, woorden die in het Groene Boekje aaneen voorkomen en in Van Dale met spatie. Wie eraan hecht de schrijfwijze in het Groene Boekje altijd te volgen (dit is immers door de taalgemeenschap algemeen geaccepteerd als ‘de officiële woordenlijst’), kan dat uiteraard doen. En wie om wat voor reden dan ook bezwaar heeft tegen Arbo-dienst, voorzover, enz., kan de spelling in Van Dale e.a. als aanwijzing zien dat er ook een andere ingeburgerde schrijfwijze is, die moeilijk als ‘fout’ kan worden aangemerkt.

Wat nu te doen met Arbo-/arbo-? Zelf houden we het op Arbodienst, Arboraad (namen van instellingen) en Arbowet (naam van een wet). Bij andere samenstellingen met arbo- volgen we de gedachtegang van Van Dale en Koenen: arbobeleid, arbomedewerker, arbozorg, enz. krijgen een kleine letter omdat arbo hierin niet meer als letterwoord/afkorting wordt gezien.

Vergezeld van/door

? Kun je zeggen: ‘Wilt u doorgeven of u op de open dag vergezeld gaat van een introducé?’

! Nee. Vergezeld gaan van heeft de betekenis ‘gepaard gaan met, samengaan met’. Onweer kan gepaard gaan met noodweer en een ruzie met harde woorden. Maar een persoon kan niet ‘gepaard gaan met’ een andere persoon. Juist is: ‘Wilt u doorgeven of u op de open dag vergezeld wordt door een introducé?’ Vergezeld worden door betekent hier ‘begeleid worden door’, en dat is bedoeld.

De iemand

? Is de iemand juist in ‘Wil de iemand die deze rommel hier heeft neergezet deze misschien ook weer opruimen?’

! Velen zullen de iemand hier op z'n minst niet fraai vinden. U kunt deze zin dan ook het best herschrijven tot ‘Wil degene die deze rommel hier heeft neergezet deze misschien ook weer opruimen?’

Iemand is geen zelfstandig naamwoord, maar een onbepaald voornaamwoord. Dit voornaamwoord komt weliswaar ook voor als zelfstandig naamwoord, maar volgens de naslagwerken niet in combinatie met het bepaald lidwoord de. De Algemene Nederlandse Spraakkunst vermeldt: ‘Soms wordt iemand als substantief gebruikt, altijd met een, bijv.: een keurig iemand, een zeker iemand.’ Van Dale vermeldt bij het als zelfstandig naamwoord gebruikte iemand: ‘een persoon met de eigenschappen die in het bijvoeglijk naamwoord zijn uitgedrukt: een sympathiek iemand; hij is een belangrijk iemand in de omroepwereld’. We troffen in geen enkel naslagwerk de iemand, of een voorbeeld daarmee, aan.

Serven/Serviërs

? In de media wordt zowel van Serven als van Serviërs gesproken. Welke benaming is de beste?

! Beide vormen zijn juist, maar Serviërs is gebruikelijker. Van Dale (1999), Verschueren (1996), Koenen (1999) en Kramers (1996) vermelden alle vier zowel Serviër-Serviërs als Serf-Serven; Kramers waarschuwt dat het enkelvoud Serf niet vaak voorkomt. De Algemene Nederlandse Spraakkunst (1997) geeft ‘Serviër, ook Serf’, wat betekent dat Serf volgens de ANS-redactie een minder gebruikelijke nevenvorm is. Het Groene Boekje en de Spellingwijzer Onze Taal (1998) vermelden alleen Serviër(s).

Van Dale neemt Serviër voor het eerst op in de zevende druk (1950); pas in de twaalfde druk (1992) komt Serf-Serven erbij. Ook uit andere naslagwerken blijkt dat Serviër de oudste rechten heeft in het Nederlands. Wellicht is Serf-Serven in opkomst gekomen door invloed van het Engels Serb(s).