‘Wat nu?’, zei Pichegru
Martin Gommer en Robert Geertsma - Utrecht
Waar komt de veelgebruikte uitdrukking ‘“Wat nu?”, zei Pichegru’ (of de variant ‘“Wat nu?”, zei Pietje Cru’) nu eigenlijk vandaan? Om daarachter te komen deden wij een klein onderzoekje. We vroegen 22 personen of ze de uitdrukking kenden. Tien van hen antwoordden bevestigend, maar bijna niemand kon antwoord geven op de vraag waar de uitdrukking vandaan komt; de meesten dachten dat het een echte familieuitdrukking was. Er bleken ook verschillende toevoegingen in omloop te zijn, zoals: ‘... en hij vond een vliegje in zijn jus’; ‘... en hij plaste in de jus’; ‘... en hij roerde met zijn vingers in de kippenjus’.
Opvallend is dat de uitdrukking voornamelijk in protestantse kring bekend lijkt te zijn. Negen van de personen die er bekend mee waren, zijn van protestantse komaf, en een van katholieke. Van degenen die de uitdrukking niet kenden, zijn er tien van katholieken huize en hadden er twee geen religieuze achtergrond.
Charles Pichegru (1761-1804), bevelhebber van het Franse Noorderleger
In de naslagwerken konden we er niet veel over vinden. De uitdrukking wordt genoemd in Geen flauwe kul Etymologie van uitdrukkingen en gezegden van Hans Kreuzen, en in De Brabantse spreekwoorden. Uitdrukkingen in Brabant gebruikt en opgetekend van drs. H. Mandos en M. Mandos-van de Pol. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT, deel XXIV, 1989) vermeldt bij het lemma wat: ‘(Zeispreuk) Wat nu? zei Pichegru, en varianten (...). Wat nú? zei Pichegru en hij zat met zijn beentjes in de kippenjus.’
Het Woordenboek van populaire uitdrukkingen, clichés, kreten en slogans (1997) van Marc De Coster geeft meer informatie:
Pichegru: wat nu zei -, (soms met de rijmende toevoeging en hij danste met zijn spillebeentjes in de kippenjus): schertsend gezegd wanneer men in een bepaalde situatie niet weet wat aan te vangen. Verwijst naar de Franse bevelhebber van l'Armée du Nord, Charles Pichegru (1761-1804). Hij viel met zijn leger in de winter van 1794 - na de Franse revolutie - de Republiek der Verenigde Nederlanden binnen. Hierdoor kwam Nederland onder Frans bewind. In 1797 werd hij gearresteerd en gedeporteerd naar Cayenne, waar hij ontsnapte in 1798. In 1803 leidde hij de royalistische opstand, maar een jaar later werd hij opnieuw gevangengezet. Een maand later vond men hem dood in zijn cel. Het valt niet met zekerheid te zeggen of hij zelfmoord pleegde of gedood werd. Het Nederlands dankt aan hem een gevleugelde uitdr.
Hiermee is een aantal belangrijke vragen nog niet beantwoord. Want wat is nu precies het verband tussen de uitspraak ‘“Wat nu?”, zei Pichegru’ en de wederwaardigheden van de Franse bevelhebber? En waarom wordt de uitdrukking voornamelijk door het protestantse deel van de Nederlandse bevolking gebezigd? Weten lezers van Onze Taal meer?
Auteursrechtelijk beschermd