Onze Taal. Jaargang 68

Woorden met een verhaal
Waldorfsalade
Ewoud Sanders

Het is curieus hoe lang woorden soms door woordenboekmakers over het hoofd worden gezien. Zo ontbreekt waldorfsalade nog altijd in de grote Van Dale. Het staat ook niet in Van Dale Hedendaags Nederlands. En dat terwijl die salade toch al zeker een halve eeuw in Nederland wordt bereid en gegeten. Aanvankelijk overigens met enige schroom. Zo schreef dra. Schenk in 1951 in de Encyclopaedie voor de vrouw, bij het recept voor een waldorfsalade: ‘Een rechtgeaarde Nederlander zal misschien griezelen als hij denkt aan de combinatie mayonnaise en dadels, appels en selderij, maar de Amerikaan eet als het op slaatjes aankomt, zoet, zuur en zout door elkaar. Hij noemt bijvoorbeeld ook een slaatje: een gelatine vruchtenpudding op een paar blaadjes sla en mayonnaise over de pudding. Hij heeft grote fantasie op het gebied van slaatjes, wat ons betreft misschien wat al te groot.’

De uitvinder van de waldorfsalade is Oscar Michel Tschirky (1866-1950). Tschirky was maître d'hôtel van het Waldorf-Astoria Hotel in New York. Hij bedacht de nieuwe salade omstreeks 1911.

Het Waldorf-Astoria Hotel is in 1897 ontstaan uit de samensmelting van twee - naast elkaar gelegen - hotels: het Waldorf Hotel, in 1893 gebouwd door William Waldorf Astor, en het Astor Hotel, gebouwd door zijn neef John Jacob Astor. De salade heet dus eigenlijk zo naar Williams tweede voornaam. William dankte die naam aan de grondlegger van de Amerikaanse Astor-dynastie, de vindingrijke bonthandelaar John Jacob Astor. Die was namelijk in Waldorf in Duitsland geboren. Deze pater familias was in zijn tijd de rijkste man van de Verenigde Staten en liet twintig miljoen dollar na.

Je zou dus kunnen zeggen dat de salade op een plaatsnaam teruggaat. Maar dan via een persoon en via de naam van een hotel. Het Waldorf-Astoria Hotel was het sjiekste hotel van de Verenigde Staten en een belangrijke trendsetter op culinair gebied. Toch was Tschirky niet zo'n inventieve opperkok. Volgens de studie Eating in America (1976) van W. Root en R. de Richemont was hij vooral een snob en was de waldorfsalade het enige gerecht dat hij uitvond. Hij schreef wel een kookboek, Oscar of the Waldorf's Cookbook.

William Waldorf Astor staat te boek als een excentrieke, onaangename man. Toen hij begin vijftig was, kreeg hij een steeds grotere hekel aan Amerika. Hij verhuisde naar Londen, kocht daar een kast van een huis en enkele dagbladen, en gaf zo veel steun aan de conservatieven dat hij uiteindelijk een adellijke titel kreeg. Ook hij stierf steenrijk, en liet tachtig miljoen dollar na.

Niet álle woordenboeken hebben waldorfsalade overigens over het hoofd gezien, want Kramers kent het sinds 1990, en Koenen sinds 1999. Woordenboekmakers zien vreemde dingen over het hoofd, maar ze houden elkaar ook goed in de gaten. De kans lijkt me dus groot dat de salade een plaatsje zal krijgen in de dertiende druk van Van Dale. Eind september zullen we het weten.

Met ingang van dit nummer heeft de serie ‘Etymofilie’ een nieuwe naam: ‘Woorden met een verhaal’. Aan de serie zelf is niets veranderd; zoals voorheen gaat Ewoud Sanders telkens in op alledaagse woorden met een onbekende en boeiende achtergrond: woorden met een verhaal dus.