Onze Taal. Jaargang 68

[p. 228]

Neologismen in Vlaanderen [5]

In Vlaanderen ontstaan geregeld nieuwe woorden die halt houden bij de noordelijke rijksgrens. Lexicograaf Herman J. Claeys doet een greep uit de meest in het oog springende Vlaamse nieuwvormingen.
Herman J. Claeys - lexicograaf, Brussel

Wet, decreet, ordonnantie In België kan zowel het federale parlement als de Vlaamse (resp. Waalse) Raad wetten voorstellen en goedkeuren, maar om verwarring te vermijden worden die van de Raden ‘decreten’ genoemd. In tegenstelling tot andere federale landen hebben de Belgische federale ‘wetten’ geen voorrang op de decreten van de deelstaten. Ze zijn gelijkwaardig. Door deze politieke veranderingen is het Nederlands in België verrijkt met enkele samenstellingen en een afleiding: de gemeenschappen zijn ‘decreetgevende’ machten; de uitvoerende macht dient zich te onderwerpen aan de vigerende ‘decreetgeving’; in Vlaanderen zijn bijvoorbeeld welzijn en gezondheidszorg ‘decretaal’ geregeld, dat wil zeggen: bij decreet.

In de nieuwe staatsstructuur vormt het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad een speciaal gewest. Het bestaat uit negentien gemeenten en heet officieel Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De inwoners worden vertegenwoordigd door de Brusselse hoofdstedelijke Raad, die eveneens wetgevende bevoegdheid heeft. Maar haar wetten heten ‘ordonnanties’. Dit al langer bestaande woord, dat ‘verordening, bevel, voorschrift’ betekent, krijgt er aldus een nieuwe betekenis bij, namelijk die van ‘wet’. Aan afleidingen ervan hebben de ambtenaren zich bij mijn weten nog niet gewaagd.

Mobilhome, zwerfwagen en zwerfauto

Een courant woord voor een kampeerauto, motorhome of camper is het pseudo-Engelse mobilhome. Althans in België, waar het zowel tot het plaatselijk gangbare Nederlands als tot het dito Frans behoort. In Frankrijk is het niet bekend, in Nederland ook niet. Het Engelse mobile home, waar het van afgeleid is, betekent echter iets anders: ‘stacaravan’ of ‘wooncaravan’, een verplaatsbaar huis op poten dus. Steeds meer duiken als synoniemen voor kampeerauto ook de woorden zwerfauto en zwerfwagen op. Sinds 1995 kan men het geregeld horen gebruiken in het VRT(ex-BRTN)-programma ‘Vlaanderen Vakantieland’.

Dollekoeienziekte en koedolheid

Een tiental jaren terug werd een in Engeland opgedoken runderziekte gediagnosticeerd als ‘boviene spongieuze encefalopathie’ oftewel BSE. De symptomen zijn vergelijkbaar met die van hondsdolheid. De getroffen runderen vertonen een gestoorde coördinatie van hun bewegingen, hetgeen soms gepaard gaat met agressie. Ze gedragen zich als dol, alsof ze de kolder in de kop hebben. Van meet af aan sprak men in Vlaanderen van ‘dollekoeienziekte’, en dit is daar nog steeds de enige en algemeen gangbare term, ook bij het Instituut voor Veterinaire Keuring. Naar analogie van hondsdolheid komt ook koedolheid voor.

In Nederland heet BSE ‘gekkekoeienziekte’, vermoedelijk als vertaling van mad cow disease. Hierbij zij opgemerkt dat het Engelse cow naast ‘koe’ ook ‘rund’ kan betekenen, zoals in cowhide ‘rundleer’. Een correctere omschrijving voor de neurologische aandoening BSE zou ‘dollerunderziekte’ zijn geweest.

SIS-kaart

Iedere sociaal verzekerde inwoner van België - vrijwel iedereen dus - heeft een ‘SIS-kaart’ gekregen. Het is een soort beroepskaart, een chipcard voor het aflezen van individuele sociale gegevens. Een sociale identiteitskaart, zeg maar. Zij vervangt onder meer de traditionele ziekenfondskaart en vanaf midden 1999 is het gebruik ervan verplicht in alle sectoren van de sociale verzekering en de arbeidsbemiddeling. De smartcard wordt elektronisch afgelezen door een ‘kaartlezer’, bijvoorbeeld in ziekenhuizen, bij apothekers en bij sociale diensten. SIS is de afkorting van ‘Sociaal Informatie Systeem’, maar ook van ‘Système d'information sociale’ en van ‘Soziales Informationssystem’. De Belgische federale overheids- en privé-instellingen scheppen vaak een taalneutrale afkorting of term die bruikbaar is in het Nederlands én in het Frans, en als het even kan ook in het Duits ten behoeve van de oostkantons. In dit opzicht is SIS een typisch ‘unitarisme’ (zie hiervoor ook het artikel ‘Taalneutraal België’, Onze Taal december 1997).

Fietspaal en fietsboom

Sinds de eenvoudige gleuven in stoeptegels zijn de parkeervoorzieningen voor fietsen geëvolueerd naar hoogtechnologische systemen met elektronische betaalkaarten. De Belgische Spoorwegen (NMBS) plaatsen sinds kort op hun stations of emplacementen honderden kniehoge paaltjes waar een fiets aan vastgemaakt kan worden. De voorste schuine buis van het frame wordt boven aan de paal in een gleuf geklikt met een slot dat enkel met een chipkaart gesloten of geopend kan worden. Dit heet ‘park and locking system’, kortweg PLS. De Nederlandse Spoorwegen hebben al interesse getoond voor deze ‘fietspalen’.

Ook op het Gentse hoofdstation komt er een PLS-ruimte. Overigens staat ook de gemeente Gent bekend om haar fietsvriendelijk beleid. Na het inrichten van ‘fietssluizen’ en het invoeren van de beroemde ‘fietstaxi's’ worden er nu op drukke pleinen ‘fietsbomen’ neergepoot. Dit zijn vijf meter hoge paddestoelvormige gevaarten waarin fietsen hangen te bengelen buiten het bereik van dieven en vandalen. Met behulp van een smartcard identificeert een lift-mechanisme zowel eigenaar als fiets om vervolgens deze laatste met een haak tot onder ‘de hoed’ te hijsen of hem daarvandaan te laten zakken. Deze

[p. 229]

overkapping kan voor elke ‘fietsboom’ zo worden uitgevoerd dat hij in harmonie is met de stedenbouwkundige omgeving.

Vallei

In het overwegend vlakke Vlaanderen ontstaan sinds kort ‘valleien’. De eerste was ‘Flanders language valley’ (FLV), een West-Vlaams industriegebied waar spraaktechnologische bedrijven met internationale uitstraling gevestigd zijn, zoals Lernout & Hauspie. Het werd zo genoemd naar analogie van Silicon Valley in de VS. Nu vindt men in Vlaanderen ook een ‘biotechvallei’ rond de Gentse bedrijven Innogenetics en Plant Genetic Systems, een ‘telecomvallei’ met Telenet Vlaanderen in Antwerpen, en een ‘grafische vallei’ met bedrijven als Xeikon, Artwork Systems en Barco Graphics. In de provincie Vlaams-Brabant blijkt er nu een ‘mediavallei’ te ontstaan, met als kern de Vlaamse Televisie Maatschappij (VTM). Het predikaat vallei staat dus voor ‘hightechzone’. Het ziet ernaar uit dat het Nederlandse woord vallei een term met een officiële status wordt, nu de Vlaamse overheid gunstmaatregelen overweegt ter promotie van deze gebieden (in het buitenland), zoals uitzonderingen op de regulering van mobiliteit en ruimtelijke ordening, en de structurering ervan met een ‘valleihoofdstad’.