Onze Taal. Jaargang 68

[p. 118]

Oubotaal
Turbotaal met een kamferluchtje
Jan Kuitenbrouwer

Eind jaren tachtig, twee of drie jaar nadat ik een boek schreef over turbotaal, woonde ik bij de AVRO-televisie in Hilversum een brainstorm bij. Een van de aanwezigen was een man van een jaar of 55, schat ik. Hij droeg een blauwe blazer met zilveren knopen, met daaronder een ‘buttoned down’ shirt zonder das en een donkergrijze flanellen broek. Zijn sluike, ooit blonde maar nu iets verschoten haar hing over zijn boord, en ook droeg hij een fikse snor die als ik me goed herinner zelfs opgekrulde uiteinden had. Hij kettingrookte Caballero. De manier waarop hij binnenliep, zich voorstelde en zich neerliet in een van de stoelen, maakte een huisdierachtige indruk. De trage, routineuze motoriek van een bouvier op leeftijd. Welnu, deze man zei op een bepaald moment, toen het over presentatoren ging: ‘... en dat geldt voor Cees van Drongelen idem dito met een sterretje’.

Ik dacht: hé, oubollige turbotaal. Oubo-taal. Sindsdien let ik erop.

-	Dat lukt je van ze lang zal ze leven niet
-	Daar zakt m'n broek van af.
-	Boekhouding, administratie en andere takken van sport.
-	Achtenzeventig kilo, schoon aan de haak.

Té leukig

Mijn eerste definitie van oubotaal was: turbotaal met een kamferluchtje. Die definitie werkt alleen als je weet wat turbotaal is, dus misschien moet ik dat begrip voor de duidelijkheid ook nog even definiëren. Turbotaal is alle taal waarmee mensen in groepen aanzien proberen te verwerven. Taal die je turbokracht geeft bij je klim naar de top, de top van de pikorde. Overdreven medisch Latijn onder jonge arts-assistenten is ook turbo, maar het bekendst zijn de meer modieuze vormen, gebruikt om duidelijk te maken dat je hip, modern en helemaal ‘with it’ bent.

Taal die onthult dat de spreker dénkt dat hij hip, modern en helemaal ‘with it’ is, terwijl dat helaas (net) niet (meer) het geval is, dat is oubotaal. Taal die ooit de lachspieren activeerde, maar nu vooral de teenspieren. Er zijn mensen die beweren dat ook een gloednieuwe vondst oubo kan zijn. Volgens mij zit dat zo: met turbovondsten kunnen drie dingen gebeuren: of ze verdwijnen gewoon weer (wie zegt er nog ‘retestrak’?), ze blijven en worden Hedenlands (depri bijvoorbeeld, of mega) of ze blijven en verwerven het patina van de oubolligheid (zie boven). Het verschil tussen die twee laatste mogelijkheden zit hem onder andere in de kwaliteit van de vondst: ‘idem dito met een sterretje’ is té gezocht, té leukig en té barok om Hedenlands te worden, en belandt als het blijft dus automatisch in de categorie oubo. Zo wekken nieuwe taalvondsten met een iets te gezocht, iets te leukig karakter ook al direct een oubo-associatie.

‘Goeiesmorgens’

Een briefschrijver noemt het ‘byebye, zwaai-zwaai’ van een TROS-presentator in de jaren tachtig: dat was op dat moment nieuw en toch direct oubo. Ook het ‘goeiesmorgens’ van Jiskefet valt volgens deze briefschrijver in die categorie. Misschien dat hier ook de functionaliteit meespeelt. Huisvlijt is leuk, maar het product moet wel enig nut hebben. Ook originaliteit is een factor: de constructie kan op zichzelf wel nieuw zijn, maar als het procédé te bekend is, is het resultaat toch oubollig. Is er een situatie denkbaar waarin deze poging tot leuk tot kromme tenen leidt? - dat is eigenlijk het criterium. Met een vriend en collega-schrijver die in een andere stad woont, bespreek ik vaak telefonisch de dingen van de week, vooral wat we zoal gelezen hebben.

‘Maar, er is meer’, zeg ik dan op een gegeven moment.

‘Paradoxaal genoeg’, vult hij aan.

‘De oplettende lezer zal zich nu wellicht afvragen...’

‘Bepalen wij ons echter tot de kernvraag...’

En zo werken we dan even ons lijstje van opiniepaginaclichés bij. Stoplappen die velen niet eens zullen opvallen, maar die wij, als beroepsschrijvers, oubollig vinden.

Dat maakt oubotaal zo fascinerend: iedereen heeft zo zijn eigen codes en gevoeligheden. Mijn vader zei vaak ‘merci’, gewoon, in de omgang, tegen winkeliers en zo, en zonder de geringste argwaan heb ik dat overgenomen. Verder nooit bij nagedacht - tot iemand me naar aanleiding van een Volkskrant-column een brief stuurt met een serie rake voorbeelden, afgesloten met de woorden: ‘maar het aller-aller-ergste zijn natuurlijk mensen die “merci” zeggen!’ Als ze het hoort, moet ze zich inhouden ‘om niet te gaan slaan!’ Zo zie je maar.

‘Idem dito met een sterretje’ is té gezocht, té leukig en té barok om Hedenlands te worden, en belandt als het blijft dus automatisch in de categorie oubo.

Oproep: verzamel oubotaal

Mijn inventaris tot nu toe heeft verschillende subcategorieën opgeleverd: de sanitaire annonce (‘even een bruine trui breien’), het koddig synoniem (‘scalphark’ voor kam), de lollige groet (‘auf Wiener Schnitzel’), middenstands-oubo (‘bewijs van goed gedrag’ voor een kassabonnetje), de geinige beeldspraak (‘te diep in het glaasje gekeken’), de afmaker (‘maakt kein flaus aus’) en de perongeluk-expresse verhaspeling (‘met verkrachte eenden’).
Verwaarloosd zijn seks, dood en sport.
Misschien zijn er nog andere soorten en sferen die ten onrechte buiten beschouwing zijn gebleven? Ik wil ze verzamelen in een boekje, dit najaar te publiceren. Hebt u nog suggesties? Die kunt u via de redactie aan mij toesturen. Bij voorbaat mijn dank.