Onze Taal. Jaargang 68

[p. 104]

Inzicht
Raymond Noë

InZicht licht u in over nieuwe boeken, congressen en lezingen in taalkundig Nederland. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten.
Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

Ontstaan van spraak

Waarom is de mens gaan spreken? Volgens een gangbare antropologische theorie is de jagende mannetjesmens als eerste spraak gaan gebruiken, om de jacht te kunnen coördineren. Maar de Engelse psycholoog Robin Dunbar stelt in Vlooien, roddelen en de ontwikkeling van taal (uit 1997) dat spraak het eerst gebruikt moet zijn door vrouwen, als middel om de sociaal-emotionele verhoudingen binnen ‘de groep’ te versterken. De spraak nam daarmee de plaats in van het vlooien - zoals apen dat nog doen - dat dezelfde functie vervulde. Deze hypothese wordt uitgewerkt door uitgebreid het sociale gedrag van apen te analyseren en het te vergelijken met dat van de mens, waarbij het zwaartepunt ligt op de rol van informele communicatie (de koetjes en de kalfjes) en sociale netwerken. Dunbar onderbouwt en illustreert zijn betoog met theorieën en onderzoeksresultaten uit de fysiologie, evolutieleer, antropologie, sociologie, psychologie, filosofie en linguïstiek, wat het boek een zekere levendigheid geeft.

Vlooien, roddelen en de ontwikkeling van taal van Robin Dunbar is een uitgave van Ambo en kost f 39,90. (248 blz.)
ISBN 90 263 1471 X

Nieuwe woorden

Na zijn lijvige Woordenboek van populaire uitdrukkingen, clichés, kreten en slogans, uit 1998, heeft Marc De Coster nu een minstens zo volumineus Woordenboek van neologismen samengesteld. De Coster heeft er een groot deel van de nieuwe woorden in samengebracht die zich de laatste 25 jaar een plaats in het Nederlands hebben verworven. Daaronder veel Engelse leenwoorden (hit-list, payola, girlpower, enz.) maar ook nieuwvormingen als broodpoot, wensmoedere en Poldernederlands. Elk lemma vermeldt achtereenvolgens de betekenis, een etymologische en/of encyclopedische verklaring en een of meer citaten waarin het nieuwe woord gebruikt wordt.

Woordenboek van neologismen. 25 jaar taalaanwinsten van Marc De Coster is een uitgave van Contact en kost f 95,-. (726 blz.)
ISBN 90 254 2270 5

Chansons en cabaretliederen

De laatste jaren zijn met zekere regelmaat bloemlezingen van Nederlandse liedteksten verschenen. De meeste van deze bundels zijn samengesteld door Vic van de Reijt of Jacques Klöters. Dit tweetal vormt nu samen met Kick van der Veer de redactie van een nieuwe reeks die onder de naam ‘Pluche’ een bibliotheek van Nederlandse chansons en cabaretliederen moet gaan vormen. Voor het eerste boek uit deze reeks (met, inderdaad, een roodpluchen rug) heeft Ivo de Wijs een zeer ruime selectie gemaakt uit het omvangrijke oeuvre van Drs. P. De liedteksten zijn aangevuld met een bibliografie en een discografie, en bovendien is een cd toegevoegd, waarop twee elpees met live-opnames (uit 1977) van de doctorandus zijn samengebracht.

De bibliotheek zal de komende jaren worden uitgebreid met delen over Guus Vleugel, Wim Sonneveld, Ivo de Wijs, Jules de Corte, Toon Hermans, Jean-Louis Pisuisse, Lennaert Nijgh, Eli Asser, J.H. Speenhoff, Wim Kan en Jan Boerstoel.

Tante Constance en Tante Mathilde. Liedteksten van Drs. P wordt uitgegeven door Nijgh & Van Ditmar en kost f 49.50. (376 blz.)
ISBN 90 388 1388 0

Taaladviezen op cd-rom

De Nederlandse Taalunie heeft onder de titel Taaladviesbank een cd-rom met 500 adviezen over taalkwesties uitgebracht. Het is de bedoeling dat deze verzameling in vier stappen wordt uitgebreid tot 1500 taaladviezen. De Taaladviesbank behandelt dezelfde onderwerpen als andere taaladviespublicaties, maar de adviezen zijn wel getoetst en goedgekeurd door een forum van Nederlandse en Belgische taalkundigen. Het gevolg daarvan is een vrij wetenschappelijke aanpak - hetgeen voor de ene gebruiker een bezwaar zal zijn en voor de andere juist niet. Hoe dan ook, men mag verwachten dat de voltooide taaldatabank een vrij uitgebreid en nuttig naslagwerk zal zijn. De Taaladviesbank is voorzien van elektronische zoekfuncties en is geschikt voor Windows 3.1 en hoger.

Taaladviesbank. De elektronische standaard voor taaladvies is een uitgave van Sdu/Standaard en kost f 59,- (voor de eerste uitgave) of f 295,- (eerste uitgave plus vier aanvullingen).
ISBN 90 75566 89 1

Spreekwoorden over vrouwen

Het project ‘Spreekwoorden over vrouwen wereldwijd’ dat Mineke Schipper uitvoert onder bescherming van UNESCO's Internationale Fonds ter Bevordering van Cultuur, heeft inmiddels een vijfde verzameling spreekwoorden en zegswijzen opgeleverd. Na de Europese, Afrikaanse, Aziatische en joodse spreekwoorden worden nu die van Zuid- en Midden-Amerika en het Caribisch gebied onder de loep genomen. De meer dan 1100 spreekwoorden zijn ingedeeld in twee categorieën: ‘levensfasen’ (van ‘meisje’ tot ‘oude vrouw’) en ‘lusten en lasten’ (van ‘schoonheid’ naar ‘macht’). Hoewel de spreekwoorden vrouwen tot onderwerp hebben, geven ze, naast elkaar gezet, ook een beeld van de mannen door wie ze gebruikt worden. Dit aspect wordt toegelicht in twee ruime inleidingen - een over spreekwoorden en een over machismo ofwel hanig gedrag.

En de boom blijft maar geven. Caribische en Latijns-Amerikoanse spreekwoorden en zegswijzen over vrouwen van Mineke Schipper en Angélica Dorfman is een uitgave van Ambo en kost f 29,90. (176 blz.)
ISBN 90 263 1557 0

[p. 105]

Etymologie

Al sinds de allereerste Onze Taal Taalkalender verzorgt Marlies Philippa op dinsdag de etymologiedag. Haar bijdragen aan vijf jaar Taalkalender zijn nu samengebracht in het tweede deeltje uit de reeks ‘Onze Taal Taalcahiers’. De stukjes beschrijven in kort bestek de etymologie van Nederlandse woorden en zijn voor de gelegenheid thematisch gerangschikt rond onderwerpen als ‘feest en vrije tijd’, ‘maanden en dagen’ en ‘getallen’. De behandelde woorden zijn terug te vinden via een register.

Etymologie van Marlies Philippa wordt uitgegeven door Sdu/Standaard en kost f 24,90. (120 blz.)
ISBN 90 75566 94 8

Poldernederlands

Voor wie het nog niet wist: Poldernederlands is het soort Nederlands dat veelal gesproken wordt door jonge, goed opgeleide succesvolle vrouwen; het voornaamste kenmerk ervan is de uitspraak van de ei en de ij (als [aai]) en die van de ui (als [au]). Volgens taalkundige Jan Stroop maakt het snel furore. Stroop signaleerde en analyseerde het verschijnsel als eerste en schreef er een boek over: Poldernederlands. Hierin beschrijft hij het fenomeen en licht hij toe hoe sociologische, culturele en taalkundige factoren het ontstaan en het succes ervan beïnvloed hebben. Ten slotte gaat hij in op de vraag of het Poldernederlands het ABN als ‘algemeen beschaafde’ omgangstaal zal (kunnen) verdringen.

Poldernederlands. Waardoor het ABN verdwijnt van Jan Stroop wordt uitgegeven door Bert Bakker en kost f 24,90.
(120 blz.)
ISBN 90 351 2033 7

Argumentatieleer als schoolvak

De Nederlandse overheid heeft besloten in de examenprogramma's Nederlands voor de havo en het vwo een grote plaats in te ruimen voor argumentatieve vaardigheden. Voor velen was dat een verrassing - niet het minst voor de leraren Nederlands, die zich nu immers voor taak gesteld zien zich te verdiepen in een relatief onbekend vakgebied. Antoine Braet, hoofddocent taalbeheersing aan de Universiteit Leiden, signaleerde dit probleem en schreef een handleiding die enerzijds suggesties geeft voor het onderwijzen en toetsen van argumentatieve vaardigheden, en anderzijds de lezer een inleiding geeft in de argumentatieleer. Het boek bestaat uit twee gedeelten. Het eerste bespreekt waarom argumentatieleer een plaats heeft gekregen in het onderwijs, wat de eindtermen voor het examen inhouden en tot welke didactische uitgangspunten die leiden. Het tweede deel bestaat uit blauwdrukken voor drie lessenseries en examenopdrachten. Ten slotte is een woordenlijst opgenomen waarin een aantal vaktermen een vrij uitgebreide toelichting krijgen.

Argumentatieve vaardigheden. Een praktische didactiek voor havo en vwo, met een inleiding in de argumentatieleer van Antoine Braet is verschenen bij Coutinho en kost f 20,-. (144 blz.)
ISBN 90 6283 139 71

Tijdschrift
Tekst[blad]

Tekst[blad] is geen taaltijdschrift - het is een vakblad voor tekstschrijvers. Maar tekstschrijvers werken toch met taal? Jawel, maar waar het hun vooral om gaat is communicatie, het zo helder mogelijk aan de lezer overbrengen van een boodschap - en daar draait het in Tekst[blad] dan ook om. Volgens het redactioneel van het jongste nummer is het ‘een blad dat een brug slaat tussen tekstonderzoeken aan de universiteiten en tekstschrijvers in de praktijk’. Natuurlijk wordt er ook over puur talige onderwerpen geschreven, maar die gaan dan over ‘praktijkproblemen’ als samentrekkingen of kommagebruik. Typerender zijn artikelen over het gebruik van stapsgewijze instructies in gebruiksaanwijzingen, of over zin en nut van bronvermeldingen in populair-wetenschappelijke teksten.

Het voorgaande doet misschien vermoeden dat Tekst[blad] een beetje een saai, specialistisch blad voor vakidioten is, maar zo is het niet. De inhoud is gevarieerd en veel artikelen zijn ook voor leken interessant. De auteurs krijgen de ruimte - artikelen van vijf of zes pagina's zijn geen uitzondering - en belangrijke onderwerpen worden vaak vanuit verschillende invalshoeken belicht. Onderwerpen die in de laatste jaargang meer dan eens aan bod kwamen, zijn tekststructuur, schrijven voor internet en cd-rom en het zogenoemde ‘pretesten’, het vooraf testen van de effectiviteit van teksten. En omdat het visuele element in bedrijfs- en overheidsdrukwerk een steeds belangrijker rol krijgt, wordt er ook veel aandacht geschonken aan typografie en vormgeving.

Tekst[blad] verschijnt in een karakteristiek vierkant formaat. Het omslag is wat saai, maar het binnenwerk is overzichtelijk, eigentijds en evenwichtig geïllustreerd.

Tekst[blad] staat onder redactie van Felix van de Laar, Nicole Ummelen en Judith Mulder. Een jaarabonnement (vier nummers van 72 pagina's) kost de particulier f 92,50/ Bfr. 2150. Bedrijven betalen f 107,50/Bfr. 2250. Abonnementen Nederland: Klantenservice Bohn Stafleu Van Loghum, Postbus 246, 3990 GA Houten. Tel.: [phone]; fax: [phone]; e-mail: [e-mail]. Abonnementen België: Kluwer Editorial, Kouterveld 2, 1831 Diegem.
Tel. [phone].