Onze Taal. Jaargang 68

Zelfverbranding
C. Kostelijk-Alkmaar

Eind jaren vijftig stond in een Londense discotheek een 19-jarige secretaresse van het ene op het andere moment letterlijk in vuur en vlam. ‘Flevo-alarm’, het personeelsblad van de brandweer in Lelystad, schrijft er in juni 1991 dít over:

Als aangewakkerd door een blaasbalg in haar binnenste schoten de vlammen uit haar rug en borst. In een oogwenk was ze een menselijke fakkel, en voordat de anderen op de dansvloer ook maar een kans hadden het vuur te blussen, was het meisje dood. Haar vriend zei tijdens het onderzoek naar de doodsoorzaak, met deerlijk verbrande handen: ‘Ik zag niemand in de discotheek roken. Er stonden geen kaarsen op de tafel en ik zag niets waardoor haar kleren vlam gevat konden hebben. Ik weet dat het ongeloofwaardig klinkt, maar het leek op een uitslaande brand die ergens binnen in haar lichaam was ontstaan.’
Andere ooggetuigen bevestigden zijn lezing, en de lijkschouwer, die het verder ook niet wist, vulde uiteindelijk in: ‘Dood door ongeluk, het gevolg van een brand met onbekende oorzaak.’

Dit geval staat niet op zichzelf. Blijkens bijvoorbeeld een documentaire die het tv-station The Discovery Channel in 1997 uitzond, zijn er vooral in Engeland meer voorbeelden bekend van mensen die zonder aanwijsbare oorzaak opeens vlam vatten. Dit gruwelijke verschijnsel wordt ‘spontaneous human combustion’ genoemd.

Levende wezens

Hoe zou dit fenomeen in het Nederlands heten? In de grote Van Dale Engels-Nederlands komt spontaneous human combustion niet voor, wél spontaneous combustion, met als betekenisomschrijving: ‘spontane ontbranding, zelfontbranding’. Dit zelfontbranding blijkt niet te zijn wat we zoeken, want uit de grote Van Dale en het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) valt af te leiden dat die aanduiding betrekking heeft op stoffen, en niet op levende wezens. Zelfontbrandende stoffen zijn volgens de voorbeelden in beide woordenboeken onder meer siliciumwaterstofgas, zinkmethyl, poetskatoen gedrenkt in machineolie, steenkool, aluinleien en nat opgetast hooi.

Als Nederlands equivalent van spontaneous human combustion komt zelfverbranding het meest in aanmerking. Althans: dat zou je zeggen op grond van de vierde tot en met de zevende editie van de grote Van Dale (resp. 1898 en 1950). Daarin staat bij zelfverbranding het volgende: ‘verbranding van een dierlijk lichaam door inwendige oorzaken: de zelfverbranding wordt door sommigen erkend, door anderen geloochend’.

Uit het Engelse tijdschrift Diogenes, 8 januari 1853.

Ommezwaai

De achtste druk van Van Dale (1961) geeft opeens een heel andere betekenisomschrijving van zelfverbranding: ‘het als voedingssubstraat verteren (resp. verteerd-worden) van eigen weefselmateriaal in het menselijk of dierlijk lichaam, nadat door uithongering alle reservestoffen verbruikt zijn’. Naar de redenen voor deze drastische ommezwaai (van ‘ontvlamming’ naar ‘vertering’) kunnen we alleen maar gissen. Erkende Van Dale niet langer het bestaan van zelfverbranding in de betekenis die hij er tot 1961 aan gaf? Als dat zo is, dan is er veel voor te zeggen om daarvan terug te komen. Want in het in 1994 verschenen deel 27 van het WNT staat bij zelfverbranding als eerste betekenis: ‘Verbranding van het lichaam van een levend wezen door inwendige oorzaken.’

Hopelijk kan deze betekenis nog in ere hersteld worden in de nieuwe druk van Van Dale, die dit jaar zal verschijnen. Dan heeft dit gezaghebbende woordenboek tenminste (weer) een goed Nederlands woord voor het afschuwelijke dat de Londense secretaresse veertig jaar geleden in Londen overkwam.