Geschiedenis op straat
Choorstraat
Riemer Reinsma
Choorstraten komen voor in Den Bosch, Delft, Monster en Utrecht. Een naam met problemen. Om te beginnen uitspraakproblemen: zeg je Goorstraat of Koorstraat? Het probleem doet zich met name voelen in Leiden. De stad heeft weliswaar geen Choorstraat, maar wel een Pieterskerkchoorsteeg en een Choorlammersteeg. De Leidse bevolking spreekt meestal van [goor(lammer)steeg], maar wie enige etymologische kennis heeft, zegt [koor(lammer)steeg].
Het koor is de (vaak halfronde) verhoogde, afgescheiden ruimte achter in een kerk, waar de zetels van de bisschop of de priesters stonden en waar sinds enige eeuwen ook het altaar werd geplaatst. Het woord koor heeft een respectabele ouderdom. Het is via het Latijnse chorus afgeleid van het Griekse choros. De oudste betekenis was, in het antieke Grieks, ‘afgesloten dansruimte’. Daaruit ontwikkelde zich - ook nog in de Griekse oudheid - de betekenis ‘rondedans, begeleid door eenstemmige zang’. Maar in de Middeleeuwen kwam er een nieuwe betekenis, namelijk die van ‘eenof meerstemmige zang’. En daaruit ontstond de betekenis die we nu het best kennen: ‘een groep zangers’. Het koor in de betekenis ‘ruimte’ was de plaats waar gewijde liederen werden gezongen. Het was het prominentste deel van de kerk. Vanouds lag het koor meestal aan de oostkant van de kerk, die op Jeruzalem gericht was.
Plattegrond van de St.-Janskerk (gemaakt door Pieter Jansz. Saenredam, 1632); de halfronde uitstulping bovenaan is het koor.
De Grieken spraken het woord choros uit met een stemloze wrijfklank, die overeenkomt met de ch in lachen. Kortom, die Leidse uitspraak met een harde g is op zichzelf zo gek nog niet. Toch is het juister om [koor] te zeggen. Zo is het in de algemene taal immers al eeuwen gebruikelijk. En ook in andere talen spreekt men een k uit aan het begin van het woord. Overigens wordt de naam van deze straat ook - en zelfs vaker - met een k gespeld. Een Koorstraat treffen we aan in vijf plaatsen: Alkmaar, Boxmeer, Haarlem, Heeswijk-Dinther en Oosterhout.
Het hoogkoor aan de oostzijde van de St.-Janskerk in 's-Hertogenbosch.
Foto: Ernst van Mackelenbergh
Het lijkt wel of de naam Choorstraat om taalproblemen smeekt, en niet alleen in Leiden. Ook in Delft deed zich een complicatie voor, of beter: een merkwaardige samenloop van omstandigheden. In het boek Geschiedenis en verklaring van de straatnamen in Delft deelt P.C.J. van der Krogt mee dat de straat in kwestie hier volgens het oudste archiefstuk (1332) Coestraet heette. Waarschijnlijk omdat de koeien uit het landelijke gebied dat hier vroeger vlakbij lag door deze straat de stad in werden gedreven. Later breidde de stad zich uit en ‘kwam deze straat in het midden van de stad te liggen. Koeien zag men er toen niet meer en de herinnering eraan vervaagde. Omstreeks 1450 schreef men “Koerstraat”, waarbij meer aan het koor van de Oude Kerk gedacht werd dan aan koeien.’ Toevallig lag de straat namelijk vrijwel recht voor het koor van de Oude Kerk. Maar waarom schreef men dan niet ‘Koorstraat’? Welnu, in het Middelnederlands was het heel gebruikelijk om de e als ‘verdubbelingsteken’ te gebruiken: dus ae in plaats van aa, of oe waar wij oo zouden schrijven.
Maar oude gewoonten zijn taai. In 1667 schreef de auteur Van Bleyswijck dat de Choorstraat ‘by misbruyck onder den gemeenen man doorgaens Koestraet werd (= wordt) genoemd’. En ook nu nog, aldus Van der Krogt, hebben de oudere Delftenaren het over de Koestraat als ze de Choorstraat bedoelen.
Auteursrechtelijk beschermd