Onze Taal. Jaargang 67

Geschiedenis op straat
Duinrell
Riemer Reinsma

Een rel is een waterloop of geul. De rel der rellen heeft ooit gestroomd in het landgoed (thans pretpark) Duinrell in Wassenaar. Eens stond hier de boerderij Oudt Duynrel, vlak bij de waterloop die, niet ver van de boerderij, in de duinen ontsprong. De naam van de boerderij ging later over op het landgoed dat hier in de zeventiende eeuw werd aangelegd en in de jaren zestig werd herschapen in een recreatiepark.

Dé Duinrel is dus verdwenen, maar elders ontstaan er momenteel weer nieuwe. In 1995 maakte het blad Noord-Hollands Landschap melding van een fonkelnieuwe rel, die zijn aanzijn dankt aan zogenoemde ‘natuurontwikkeling’. ‘Sinds enige jaren stroomt er weer schoon en helder water vanuit de duinen bij Sint Maartenszee naar de polder’, schreef het blad blij. Een heel oude rel daarentegen kunnen we aantreffen in Leyduin, het landgoed bij Heemstede. De uiterst gezapige stroomsnelheid van de beek ligt ruimschoots onder die van een slenterende voetganger.

Die dubbele l van Duinrell maakt een Engelse indruk. En inderdaad heeft het Engels een woord dat erop lijkt en dezelfde betekenis heeft: rill. Toch is -rell in oorsprong puur Nederlands, en de Engelse variant is hooguit te beschouwen als een broertje in de Germaanse taalfamilie. Rel(l) is een bijvorm van het zelfstandig naamwoord ril. Men neemt aan dat dit een verkleinvorm op -l is van het Oudnederlandse woord rith (de th werd op z'n Engels uitgesproken), dat ‘stortvloed’ betekende. Verwant met dit woord was het Middelnederduitse woord rid (uitspraak ‘ried’), en het vermoeden bestaat dat er ook een Middelnederlands woord rid (uitspraak ‘rit’) heeft bestaan. Verkleinvormen op -l waren vroeger heel gewoon. Denk maar aan eikel, dat oorspronkelijk ‘eikje’ betekende. Het komt er allemaal op neer dat er een - niet in de bronnen aangetroffen - vorm ridel heeft bestaan, waaruit door samentrekking ril is ontstaan: net zoals bijvoorbeeld boel is samengetrokken uit boedel en weer uit weder.

Van stortvloed naar duinbeek - is dat geen al te gewaagde veronderstelling? Zo'n beekje zal, net als het futloze beekje in Leyduin, vriendelijk door zijn beddinkje gekabbeld hebben en weinig weg hebben gehad van een woeste bergbeek. Toch kan de verklaring heel goed kloppen. We gebruiken immers ook het woord berg voor heuvels die soms maar enkele meters hoog zijn; denk maar aan de ‘berg’ in Nederhorst den Berg, die slechts 5,5 meter boven de omgeving uitsteekt. Onze bergen zijn Madurodambergen, en onze bergbeken ook.

Duinrell in de jaren twintig
Met dank aan Carla de Glopper-Zuijderland, Oud-Archief Wassenaar

Behalve in de naam Duinrell leeft het woord rel ook nog voort in de Relweg (in Wijk aan Zee) en, in het verlengde daarvan, de Heemskerkse Relweg. Maar de riviertjes zijn nergens meer te bekennen, en zelfs als je weet dat ze hier gestroomd hebben, valt nauwelijks te zien hoe de bedding gelopen heeft. Het is zelfs onduidelijk in welke richting deze rel gestroomd heeft. In het boek Beverwijkse straatnamen - dat óók over Wijk aan Zee gaat - maakt J.Th. Leeuw melding van een oude legende. Lang geleden lag er in het gebied achter de duinen van Wijk aan Zee een moeras. Onbruikbaar land dus, helaas. Maar de heilige Odulf greep in. Met zijn staf maakte hij een opening in de duinen, zodat er een stroompje - rel - ontstond tussen het moeras en de zee, en het moeras droogviel. Als we even afzien van de vraag of Odulf dit inderdaad met een handomdraai heeft kunnen doen, zouden we hieruit moeten concluderen dat deze rel oorspronkelijk naar het gebied achter de duinen heeft gestroomd, en pas veel later naar zee. Dat laatste feit schijnt wel vast te staan, als we mogen afgaan op het boek Groeten van elders van Rob Rentenaar. De vraag is dan alleen of het aan Odulf te danken was.