Onze Taal. Jaargang 67

[p. 338]

woordenboek van de poëzie
Meticuleus
Guus Middag

Altijd als ik, in het echt of op tv, golfers op een golfbaan zie golfen, denk ik: meticuleus. Wat het betekent weet ik niet precies, maar dat hoort er voor mijn gevoel ook wel bij, bij die vreemde sport die in vreemde bochtige parken tussen vlaggenstokken wordt beoefend. Een sport met veel vreemde termen ook. Golf is iets met bogeys en birdies, onder of boven par, putten in holes, en dat dan weer met clubs, op de fairways en de greens van de course, of de links. Het is allemaal wel te leren, maar dat is er nooit van gekomen, zodat voor mijn gevoel het wezen van de golfsport nog steeds heel goed uitgedrukt kan worden door dat ene woord: meticuleus. Het heeft iets uitheems en welgestelds, het suggereert precisie en verfijning, met een zweem van nuffigheid. Het zou ook heel goed een namaakwoord kunnen zijn, ontstaan uit de kunstmatige kruising van bijvoorbeeld precieus, minuscuul en minutieus. Ik las het woord voor het eerst (en ook meteen voor het laatst) in ‘Dutch Open Golf Championship’, een golfgedicht van Willem Jan Otten, te vinden in zijn bundel Ik zoek het hier (1980):

In dit gemillimeterd doolhof
speelt geen ironie. Correct,
in avondkleding, lopen we
een denkbeeld na. Elke curve
is perfect, want wat we volgen
is voor onze blik te minuscuul
en gaat in struikgewas verloren.
Vinden laten we aan slaafjes over.
Ons gaat alleen de aandacht aan,
de zwaai meticuleus, de afgemeten
tik die pas seconden later
verre oren raakt, figuren
eindeloos gebogen over gras,
onkreukbaar als een lineaal
de pantalons... Demp uw applaus!
Opluchting is hier vruchteloos,
het gat waar alles zich op richt
is schijn, het wordt geleegd, direct,
verdwijnen kan nooit einde zijn,
we jagen wat we zelf bewegen na,
en eindigen bij onze eerste slag.

Wat Otten hier beschrijft, lijkt meer op een beschaafd hofritueel, een jachtpartij zonder wild op een gladgeschoren gazon, dan op een golfkampioenschap. De stemming is serieus, de sfeer gewijd, de geest onthecht. Het woord bal komt in het hele gedicht niet voor. Een bal is te banaal voor de vergeestelijkte blik van deze spelers - en trouwens ook te klein. Het ding verdwijnt eenvoudigweg uit zicht. Of het belandt in het struikgewas, waar het door slaafjes opgespoord moet worden. En als het al eens in het daarvoor bestemde gat verdwijnt, dan wordt het er onmiddellijk weer uit gehaald. In dit spel gaat het om ‘denkbeelden’ en ‘aandacht’ - niet om de score, gejuich, gevoelens van opluchting of andere lage driften die ten onrechte de indruk van sport zouden kunnen wekken. Men wijdt zich hier aan een edel tijdverdrijf, een oefening in hooggestemde zinledigheid. Deze tocht door een gemillimeterd doolhof leidt niet naar een uitgang of een uitslag en aan het eind is men weer even ver als aan het begin.

● Hofcultuur

De dichter doet zo te zien niet veel meer dan dit curieuze gedrag beschrijven. Wie wil kan er dan ook van alles in lezen: een les in onthechting bijvoorbeeld, een snerend beeld van de feodale hofcultuur die in golf bewaard is gebleven, of een hilarische schets van wereldvreemdheid.

Het mag de deelnemers dan aan ironie ontbreken, zoals Otten in zijn eerste zin zegt - die ironie zit voor mijn gevoel wel in zijn portret van hen verborgen. Alleen al in de woordkeus: ‘correct’, ‘curve’, ‘perfect’, ‘minuscuul’, ‘seconden’, ‘lineaal’ (sic), ‘pantalons’ - het zijn chique woorden die het verfijnde en gekunstelde karakter van deze elegante concentratiesport accentueren. Het zijn bovendien allemaal woorden van Franse of Latijnse herkomst, die ons haast zouden doen vergeten dat het hier om een uit Engeland overgenomen sport gaat. Het hoogtepunt van deze verfransing en verfijning lijkt mij het gebruik van het nauwelijks bekende woord meticuleus, hier nog eens extra verfranst door de gesoigneerde plaatsing áchter het zelfstandig naamwoord: ‘Ons gaat alleen de aandacht aan, / de zwaai meticuleus’.

Wat zou meticuleus betekenen? Het staat vreemd genoeg niet in het WNT, wat erop zou kunnen wijzen dat het voor 1920 niet of nauwelijks gebruikt werd. In Van Dale is het pas na de oorlog opgenomen: afgeleid van het Franse méticuleus, betekenis ‘zeer nauwgezet’, synoniem ‘precies’. Dat is in onze gemillimeterde, correcte, afgemeten en onkreukbare context geen verrassing, maar toch heb ik de indruk dat met deze zakelijke omschrijving een bijbetekenis gemist wordt.

● Angstig

Zou het Nederlands het woord meticuleus inderdaad uit het Frans hebben overgenomen? Het zou kunnen, maar bij Otten ligt de invloed van het Engels meer voor de hand. Het Engelse meticulous heeft volgens het woordenboek net die negatieve connotatie die hier voor mijn gevoel meespeelt: ‘overdreven nauwgezet, pietepeuterig, overscrupuleus’. Er zit in dat woord een angstig, ziekelijk, smetvrezig element, dat door de Latijnse herkomst bevestigd lijkt te worden. Meticulosus is afgeleid van metus (‘vrees, bezorgdheid’) en -osus (‘vol van’). Meticulosus betekende ‘vreesachtig’ of ‘vrees aanjagend’. Natuurlijk bewijst etymologie niets, maar misschien kan zij hier mijn vermoeden iets aannemelijker maken. De meticuleuze zwaai van Ottens golfers lijkt mij niet een ‘zeer nauwgezette’ zwaai, maar eerder een ‘akelig nauwgezette’ zwaai; en het synoniem ervan lijkt mij niet zozeer ‘precies’ als wel ‘angstvallig precies’.

Noteren wij dus voorlopig in het woordenboek van de poëzie: ‘meticu-

[p. 339]

leus, angstvallig nauwkeurig, akelig precies, gezegd van bijvoorbeeld de zwaai van golfers die omstreeks 1980 blijkbaar iets te vrezen hadden.’

Voor de volledigheid kan daar nog aan toegevoegd worden: ‘wat ook daadwerkelijk het geval bleek te zijn: vanaf ongeveer 1980 werd golf van een elitesport een volkssport, met een zeker verlies van het oorspronkelijke decorum; vgl. basketballer Michael Jordan: “golf is cool”’.