Onze Taal. Jaargang 67

[p. 261]

De spelling van aardrijkskundige namen
Wim Daniëls - publicist, Eindhoven

Met de schrijfwijze van buitenlandse aardrijkskundige namen blijft het schipperen. Sterk vernederlandsen kan ten koste gaan van de ‘identificatiefunctie’, zoals in Fèruwwer (Faeröer). Maar flink aanleunen tegen de oorspronkelijke naam staat weer op gespannen voet met het Nederlands - zie Bayrut in plaats van Beiroet. Hoe behandelt de deze maand te verschijnen Spellingwijzer Onze Taal aardrijkskundige namen?

De tijd dat Joop van Zijl nog Journaallezer was en met zichtbare tegenzin Bayrut op zijn leesscherm zag staan en het ook ongeveer zo - alsof het Brabants dialect was - uitsprak, ligt ver achter ons. In 1987 of 1988 moet het geweest zijn, toen het ANP net een boek had uitgebracht met daarin de schrijfwijze van buitenlandse namen: Bayrut, Iraq, Baghdad, enzovoort. Het streven van het ANP was zo dicht mogelijk aan te sluiten bij de oorspronkelijke naam. In het geval van Iraq bijvoorbeeld was die oorspronkelijke naam: Al-Jumhuriyah al-Iraqiyah ad-Dimuqratiyah ash-Shabiyah, aldus het ANP.

De ANP-schrijfwijze flopte, waarna andere instanties, waaronder de Nederlandse Taalunie, zich aan de taak zetten een lijst samen te stellen met een schrijfwijze die wél op de instemming van de meeste taalgebruikers zou kunnen rekenen. De Taalunielijst verscheen in 1996, onder de titel Buitenlandse aardrijkskundige namen in het Nederlands. Bayrut was daarin weer Beiroet geworden en ook Irak en Bagdad hadden hun vertrouwde vorm terug.

● Praktijk

In de inleiding van haar publicatie gaat de Taalunie in op de discussie tussen voorstanders van buitenlands getinte aardrijkskundige namen - die namen worden ‘endoniemen’ genoemd - en voorstanders van vernederlandste vormen, die met een wat tegendraads klinkend woord ‘exoniemen’ heten. De Taalunie schrijft: ‘Zowel de voorstanders van het gebruik van exoniemen als degenen die vinden dat men zich zoveel mogelijk moet bedienen van endoniemen menen het recht aan hun zijde te hebben, de eersten omdat zij niet inzien waarom het gebruik van het Nederlands bij de landsgrenzen zou moeten ophouden, de laatsten omdat zij van oordeel zijn dat het gebruik van eigen Nederlandse naamvormen de internationale communicatie en dus het functioneren van de namen belemmert.’

•
De Taalunielijst bijvoorbeeld geeft voor de oe-klank een oe-spelling in Oezbekistan maar een u-spelling in Saudi-Arabië, blijkbaar omdat veel kranten het vaak zo doen.
•

De Taalunie geeft vervolgens aan dat ze bij het opstellen van haar lijst in de eerste plaats is uitgegaan van de praktijk. Een toelichting daarbij ontbreekt, maar waarschijnlijk bedoelt de Taalunie dat ze gekozen heeft voor een schrijfwijze van aardrijkskundige namen die in het dagelijkse taalgebruik, vooral van dagbladen, het gangbaarst is. In die dagelijkse (journalistieke) praktijk is er echter lang niet altijd sprake van een consistente en uniforme spelling, simpelweg omdat de voorgeschreven of aanbevolen schrijfwijzen in de naslagwerken niet consistent en uniform zijn. De Taalunielijst zelf bijvoorbeeld geeft voor de oe-klank een oe-spelling in Oezbekistan maar een u-spelling in Saudi-Arabië, blijkbaar omdat veel kranten het vaak zo doen. Maar veel kranten doen het vaak zo omdat ze deze schrijfwijzen in de Taalunielijst vinden, waarin ook nog verschillende schrijfwijzen opgenomen zijn voor Vlamingen (Oeganda en Soedan) en Nederlanders (Uganda en Sudan).

● Uitspraak

In een enkel geval geeft de Taalunie bij een bepaalde schrijfwijze een toelichting, zoals bij Filipijnen: ‘Hoewel de vernederlandste vorm met dubbele -p- ook gangbaar is, is voor de vorm met de enkele -p- gekozen omdat de variant met deze schrijfwijze beter aansluit bij de uitspraak.’

Opvallend is dat in het recent verschenen Groot lexicon van eigennamen van Kramers - met daarin vooral aardrijkskundige namen en persoonsnamen - staat dat de schrijfwijze Filippijnen (met dubbele -p-) de voorkeur verdient, omdat Filipijnen (met enkele -p-) een verkeerde uitspraak in de hand werkt.

De redactie van het eigennamenlexicon van Kramers schrijft dat ze een keuze heeft gemaakt voor exo-

[p. 262]

niemen:Oeganda, Boerkina Faso, Saoedie-Arabië, Soedan, Koerdistan, Beloetsjistan, enzovoort. Toch geeft ze oe-klanken van sommige namen ook met een u weer, zoals in Surabaya (Taalunie: Soerabaja), Kuala Lumpur, Bophuthatswana, Bhutan en Banja Luka. Daarnaast neemt ze ook dubbelvormen op, zoals Sunda-eilanden/ Soenda-eilanden en Kumamoto/Koemamoto.

● Schipperen

Voor aardrijkskundige aanduidingen in het Arabische taalgebied kiest Kramers echter voor ‘een wijze van transcriptie zoals gebruikelijk in het betreffende land’. Maar ze doet dat weer niet, zoals ze schrijft, ‘in gevallen van exonymie’. In feite zegt Kramers hiermee: we doen het zus, behalve wanneer we het zo doen. En zo is ook de werkwijze van de Taalunie geweest.

Dat klinkt alsof het een verwerpelijke werkwijze zou zijn, maar dat is het niet. Met de schrijfwijze van aardrijkskundige namen blijft het altijd schipperen. De poging van het ANP destijds heeft aangetoond dat een sterke verbuitenlandsing van aardrijkskundige namen op te gespannen voet staat met het Nederlands. Een radicale vernederlandsing van eigennamen kan ook niet, omdat de namen dan gemakkelijk hun identificatiefunctie verliezen: Bon (Bonn), Fèruwwer (Faeröer), Belies (Belize).

Voor het overgrote deel van de namen is er geen keuzeprobleem (Kroatië, Taiwan, Tbilisi, enzovoort), maar voor een klein deel valt er vrijwel altijd iets te zeggen voor minimaal twee schrijfwijzen, bijvoorbeeld Jogjakarta (Taalunie) en Jogyakarta (Kramers), en misschien ook wel Yogyakarta (Taalunie en Kramers) of zelfs Djokjakarta (Kramers).

● Gebruikersgemak

De redactie van de deze maand te verschijnen Spellingwijzer Onze Taal heeft voor dezelfde problemen gestaan als die waarvoor elke redactie staat die een lijst met aardrijkskundige namen wil samenstellen.

Natuurlijk heeft de redactie van de Spellingwijzer zich allereerst de vraag gesteld of in een spellinglijst wel aardrijkskundige namen thuishoren; het Groene Boekje geeft ze bijvoorbeeld niet. Maar de keuze om aardrijkskundige namen wél op te nemen was met het oog op het gebruikersgemak snel gemaakt. Martinique, Mississippi en Tsjechië hebben net zozeer een spellingprobleem als gynaecoloog, tseetseevlieg en tsjilpen. Maar aardrijkskundige namen opnemen betekent dus bij een aantal van die namen noodzakelijkerwijs dubben over een u of een oe, een c of een k, Beijing of Peking, enzovoort.

● Echte spellingproblemen

Uiteraard zijn in de spellinglijst niet alle aardrijkskundige namen opgenomen. Gekozen is voor veelvoorkomende aardrijkskundige namen die een echt spellingprobleem hebben en hun afleidingen. Dat zijn veel landnamen, de daarvan afgeleide bijvoeglijke naamwoorden en de bijbehorende inwonernamen. Verder staan er hoofdsteden in, met daarbij in een enkel geval de inwonernaam, zoals Parisienne en Moskoviet. Daarnaast een groot aantal kleinere plaatsen waarvan de naam een spellingprobleem heeft, bijvoorbeeld Het Bildt en De Bilt, Sint Anthonis en Sint-Job-in-'t-Goor. Verder provincienamen (Drenthe), streeknamen (Haspengouw, Ard`eche) en nieuwe staten (Tadzjikistan, Bosnië-Herzegovina) en namen van rivieren, kanalen en bergen (Douw, Maas-Waalkanaal, Mount Everest).

De definitieve oplossing voor de schrijfwijze van aardrijkskundige namen biedt de Spellingwijzer Onze Taal niet. Maar zo'n oplossing is gezien de materie ook niet mogelijk. Een redelijke consistentie is al veel waard, terwijl de grootste winst is dat problematische aardrijkskundige namen nu überhaupt in een spellinglijst te vinden zijn.