Onze Taal. Jaargang 67

Etymofilie
Godverdegodver
Ewoud Sanders

Het is niet erg aannemelijk dat Kees van Kooten en Wim de Bie de bedenkers zijn van de vloek godverdegodver. Sinds Adam en Eva uit het paradijs zijn verbannen, is Godsnaam op talloze manieren misbruikt en verbasterd. Of godverdegodver al vóór 1979 gangbaar was, is moeilijk hard te maken. Voor dat soort informatie zijn we vooral aangewezen op oude woordenboeken, en die zijn juist altijd erg terughoudend geweest in het opnemen van vloeken, scheldwoorden en andere onkuise taal.

Feit is dat godverdegodver voorkomt op een lijstje uit 1988 met ‘Woorden van Van Kooten en De Bie’. Dat lijstje is indertijd door Kees van Kooten zelf opgesteld, voor een jubileumartikel in de VPRO-gids. Hij zal het erop hebben gezet omdat godverdegodver het stopwoord was van de Haagse vrije jongen Tedje van Es, een typetje van Wim de Bie. In vrijwel iedere sketch liep Van Es te godverren, bijvoorbeeld omdat hij in z'n eentje opdraaide voor het winterklaar maken van de tuin van een oude dame, terwijl zijn collega F. Jacobse lekker binnen aan de koffie zat. Soms godverdegodverde Jacobse met hem mee, zoals die keer dat ze werden bedonderd door een cocaïnehandelaar.

● Populariteit

Door de enorme populariteit van Jacobse en Van Es, die in 1979 debuteerden, zal godverdegodver snel bij een groter publiek bekend en geliefd zijn geworden. De redactie van de VPRO-gids speelde daar op 21 juni 1980 op in door op het omslag alleen Godverdegodver! te zetten. In sierlijke cursiefletters, dat wel.

Vóór Jacobse en Van Es is godverdegodver niet in de woordenboeken aangetroffen, maar sinds 1992 staat het woord in Koenen, samen met onder anderepotdomme, potjandosie, gatverdarrie en snotverdomme - allemaal verzachtende verbasteringen van godverdomme. Deandere grote woordenboeken hebben godverdegodver tot nu toe over het hoofd gezien, hoewel de vloek sinds Jacobse en Van Es regelmatig inde dag- en weekbladen opduikt. Zo schreef Rik Smits onlangs in de Wetenschapsbijlage van NRC Handelsblad:

Je hoeft geen psycholoog te zijn om te zien dat computers bij mensen emoties teweeg kunnen brengen. Het luide ‘godverdegodver’ dat door de kantoortuin schalt, wanneer er iets grondig mis lijkt te gaan, toont dat wel aan.

De vloek is met terugwerkende kracht toegevoegd aan het werk van de Griekse toneelschrijver Euripides. Dat wil zeggen: van Toneelgroep Amsterdam kreeg Oscar van Woensel (1970) opdracht om Herkules ook voor jongeren aantrekkelijk te maken. Begin 1998 was het resultaat te zien. Anders dan bij Euripides zegt een van de hoofdpersonen nu: ‘Godverdegodver. KankerEurystheus, KankerZeus, KankerHera, Kuttenkoppen, Klotegoden.’

● Cruijff

Verder komen we godverdegodver opvallend vaak tegen in sportberichten en in verhalen die in Amsterdam spelen. Een combinatie van deze twee vinden we in een artikel uit 1997, waarin Rolf Grootenboer, de oudste en beste vriend van Johan Cruijff, jeugdherinneringen ophaalt aan de beroemde Amsterdamse voetballer. Volgens Grootenboer heeft Cruijff nooit tegen zijn verlies gekund. Dat was in de speeltuin al zo. Als hij achter stond, pakte hij de bal op en rende hij naar huis. Grootenboer:

Op weg naar huis kwam-ie dan langs de groentenzaak van z'n vader. ‘Wat is er nou weer!’ riep z'n vader dan. Zeiden de anderen: ‘Ja, hij stond weer achter.’ Riep z'n vader: ‘Godverdegodver!’ Hij achter Johan aan, kwam-ie met de bal terug, mochten wij verder voetballen, had Johan straf, moest-ie op z'n kamer blijven.

Johan Cruijff is van 1947, dus als zijn vader correct wordt geciteerd, toont dit meteen aan dat Van Kooten en De Bie onmogelijk de bedenkers van godverdegodver kunnen zijn geweest. Maar dat zij een belangrijke rol hebben gespeeld bij de verbreiding van deze vloek, is wel erg aannemelijk.