Onze Taal. Jaargang 67

[p. 224]

Spellinggidsen: wat wil de dicteedeelnemer?
Diederik Van Coillie - leraar Latijn en Grieks, Hechtel-Eksel, en Toon Vandenheede - oud-leraar Nederlands en Duits, Genk

Dicteedeelnemers worden meer dan wie ook gekweld door de spelling. Het gemiddelde dictee bevat een concentratie aan geniepige spellingproblemen die je elders niet zult aantreffen. Kun je je daar met de beschikbare naslagwerken goed op voorbereiden? Twee doorgewinterde dicteedeelnemers (zij waren eerste respectievelijk derde bij het Groot Dictee der Nederlandse Taal en wonnen diverse andere dicteewedstrijden) zochten het uit. Ook gaan zij na wat er in dit opzicht verwacht kan worden van de gids waaraan zij momenteel meewerken: de Spellingwijzer Onze Taal.

Wie aan een dictee wil deelnemen, moet de spellingregels goed onder de knie hebben. Dat lijkt een open deur, maar velen die voor het eerst meedoen, blijken zich nauwelijks te hebben voorbereid. Ze vertrouwen op hun taalgevoel of op hun niet onverdienstelijke dicteeresultaten destijds op school. Dat gold aanvankelijk ook voor ons - dus ook wij hebben leergeld betaald.

We zijn ons grondig gaan verdiepen in de spellingregels. Die bleken goed te leren te zijn. De moeilijkheid is alleen dat veel spellingproblemen niet in regels gevat kunnen worden, en dat er regels zijn met tal van uitzonderingen. We besloten daarom net als veel andere dicteehobbyisten een alfabetische lijst te maken met alle woorden die een of ander spellingprobleem opleveren.

● Doffe ellende

De vraag is natuurlijk waarop je zo'n lijst met probleemgevallen moet baseren. Het meest voor de hand ligt het Groene Boekje, al was het maar omdat deze officiële woordenlijst bij dictees altijd als norm geldt.

Op het oude Groene Boekje viel nogal wat aan te merken, en daarom waren onze verwachtingen hooggespannen toen er in 1995 een nieuwe spellingregeling kwam, en een nieuw Groen Boekje. We zouden onder meer eindelijk verlost zijn van de dubbelspellingen, die voor dicteedeelnemers een bron van verwarring en ergernis waren. Maar al snel bleek dat het verdwijnen van de dubbelspelling zo ongeveer het enige voordeel van de nieuwe spelling was.

Met de nieuwe regels valt nog wel te leven, maar de woordenlijst was een doffe ellende. De lijst staat bol van de tegenstrijdigheden en van de fouten tegen de in de Leidraad geformuleerde regels. Het ergste is misschien nog wel dat je niet altijd kunt weten of je te maken hebt met een zetfout, een bewuste afwijking van een of andere regel of gewoonweg met een domme fout. Intussen zijn er officieel 31 fouten rechtgezet, maar ook nadien zijn er (in de zesde tot en met de tiende druk) steeds weer verbeteringen aangebracht zonder dat je daar als gebruiker iets over verneemt.

● Tijdrovend

Het nieuwe Groene Boekje is door al die fouten en oneffenheden niet erg

•
Er is heel consciëntieus naar gestreefd om álle woorden met een spellingprobleem op te nemen, dus ook die welke in het Groene Hoekje ontbreken.
•

geschikt als uitgangspunt voor het maken van een lijst met problematische dicteewoorden. Maar ook als het Groene Boekje gevrijwaard was gebleven van die uitglijers, zouden dicteedeelnemers er niet heel veel aan hebben. Talloze geniepige woorden waarmee opstellers van dictees graag komen aandragen, staan er immers niet in, simpelweg omdat ze niet vaak genoeg voorkomen. Bovendien zou ook een zorgvuldig samengestelde Woordenlijst heel veel ‘gemakkelijke’ woorden bevatten, en dat is een nadeel voor dicteeliefhebbers. Het elimineren van al die probleemloze woorden is namelijk een enorm tijdrovend karwei, dat nog extra lastig is doordat al die simpele woorden de aandacht afleiden van de ‘moeilijke’. En het levert niet zoveel op. Om een indruk te geven: wij hebben de eerste 1500 woorden van het Groene Boekje bekeken, en na veel vijven en zessen noteerden we nog geen tien echt lastige gevallen, waaronder abactis, abbreviatie, abces en acacia.

● Quillaja

Van het Groene Boekje moeten dicteedeelnemers het dus niet hebben. Maar waarvan dan wel? Momenteel werken wij mee aan de Spellingwijzer Onze Taal, een gids waarvan de opzet veel weg heeft van de lijst met moeilijke woorden die ons - en veel andere dicteedeelnemers - uiteindelijk voor ogen staat. De nieuwe gids, die dit najaar verschijnt, bevat namelijk alleen díé woorden die op een of andere manier een spellingprobleem

[p. 225]

hebben. De inmiddels befaamd geworden zeventig samenstellingen met moslim- uit het Groene Boekje zult u er dus niet in aantreffen; één zo'n samenstelling is genoeg. Die ‘verdichting’ zal leiden tot zo'n 35.000 trefwoorden; ter vergelijking: het Groene Boekje geeft er 110.000. Maar tegelijk biedt de Spellingwijzer Onze Taal ook meer dan het Groene Boekje: er is heel consciëntieus naar gestreefd om álle woorden met een spellingprobleem op te nemen, dus ook die welke in het Groene Boekje ontbreken omdat ze niet frequent genoeg zijn. Dat is handig voor wie wil weten wat de spelling is van bijvoorbeeld bactericide, cachexie, chihuahua, erinyen, fylliet, ossobuco, quillaja of zoab, woorden die niet in het Groene Boekje te vinden zijn.

Voor alle duidelijkheid: de Spellingwijzer Onze Taal biedt geen nieuwe spelling; er wordt uitgegaan van de regels die twee jaar geleden van kracht werden. Wélke regel precies is gevolgd in de verschillende gevallen, is heel makkelijk na te gaan. Achter ieder woord wordt verwezen naar een of meer van de 124 regels vóór in het boek, waarin de spelling overzichtelijk wordt uiteengezet. Achter stradivarius bijvoorbeeld staat een getal dat de lezer leidt naar de spellingregel waarin van alles staat over ‘persoonsnamen die als soortnaam worden gebruikt’. Dat maakt het boek bijzonder: redactioneel verstoppertje spelen kon niet, want er moest over élk woord nagedacht worden - in alle gevallen moest er duidelijkheid komen.

Is de Spellingwijzer Onze Taal hiermee de gedroomde ideale lijst voor dicteedeelnemers? Nee, natuurlijk niet. De gids is nadrukkelijk bedoeld voor álle taalgebruikers, en daarom staan er ook woorden in die voor de gemiddelde dicteeliefhebber gesneden koek zullen zijn. Maar als basis voor een lijst met moeilijke dicteewoorden is de spellingwijzer heel geschikt: woorden die geen probleem opleveren zijn achterwege gelaten, en allerlei overbodigheden uit het Groene Boekje werden geëlimineerd (zoals die 69 moslim-woorden). En wat belangrijker is: ze werden vervangen door woorden met een écht spellingprobleem.

Spellingproblemen

Met welke problemen wordt een dicteedeelnemer zoal geconfronteerd? In de Spellingwijzer Onze Taal wordt in 124 spellingregels onder meer het volgende behandeld: de verschillen tussen letters en klanken, afleidingen, samenstellingen en woordgroepen, eigennamen en soortnamen; de grondregels van de Nederlandse spelling: de beginselen van de standaarduitspraak (liniaal, peloton), van de etymologie (althans, nochtans, in 't gevlij komen, wauw, apotheek) en de vormovereenkomst (stationsstraat, leidraad); de schrijfwijze van Nederlandse en Vlaamse aardrijkskundige namen (Hoogeveen, Eeklo); de spelling van de ee-klank (Balinese, Guineese) en de lange ie (karmelietes, perspectivisch); het al dan niet verdubbelen van de medeklinker (maffia, muezzin, impresario, acuut, carrousel), de k- en de s-klank (accu, cheque, reçu, ecstasy), Franse uitspraaktekens (dédain, crème, enquête); het gebruik van het trema of deelteken (reëel, financiële, georiënteerd), de apostrof of het weglatingsteken (salto-mortale's, baby'tje, A4'tje); hoofdletters (een Rubens, rembrandtesk, het Indo-europees, de Hervorming, een Z-ijzer); het aaneenschrijven van woorden (minimuminkomen, Heilig Hartinstituut, parttime, fair play, heteluchtkachel, pianospelen, ertussenuit knijpen, drievierde, autoalarm); het liggend steepje (pull-over, gala-uniform, oud-leerling, prins-bisschop, nek-aan-nekrace, on-lineverbinding); de tussenklank [e] (stateloos, krokodillentranen, sirenenzang, ereprijs, lindelaan, klassespeler, huilebalk, zonnecrème, reuzegroot, paardekastanje); de tussen-s (stadsschouwburg); afkortingen (fr., pc, CAO); de vervoeging van de werkwoorden (ik race, hij racet, racete, geracet), de gebiedende wijs (wend u tot de secretaris); oude naamvalsvormen (in u aller belang); verkleinwoorden (souveniertje, biscuitje, rendez-voustje); trappen van vergelijking (chic, chiquer, chicst, frist, meest logisch); stoffelijke bijvoeglijke naamwoorden (pluchen kussens, een aluminium pan); en duidelijke regels voor het afbreken van woorden (voort-aan, winterkonin-kje, na-ief, inte-ressant, machien-tje, biscuit-tje).