Onze Taal. Jaargang 67

[p. 186]

Zoek maar naar Pieter Bruegel
De spelling van eigennamen
Ludo Permentier - taalredacteur De Standaard

De schrijfwijze van eigennamen kan heel wat problemen opleveren. Hoe heet bijvoorbeeld de Libische leider: Gadaffi, Gadafi, Kadaffi of Kadafi? Het Groene Boekje geeft geen antwoord op dit soort vragen. Hoe behandelt de dit najaar te verschijnen Spellingwijzer Onze Taal problematische eigennamen?

Dat iemand joernalist of redakteur schrijft, vergeef ik hem graag. Maar wanneer ik aangeschreven word als Parmentier of Permantier, dan voel ik me gekrenkt. Er is geen reden om slordiger om te springen met eigennamen dan met soortnamen, integendeel. Hoe komt het dan dat er zeker twintig schrijfwijzen voor het Libische staatshoofd Moeammar Al Kadhafi of de gewezen sovjetleider Nikita Chroesjtsjov circuleren? Een betrouwbare spellinggids die hier oog voor heeft, is van harte welkom. In het Groene Boekje staat wel hoe je evenwichtsbemesting spelt, maar niet hoe Coca-Cola moet.

● Verwarring troef

Eindredacteuren van kranten en tijdschriften krijgen er een punthoofd van: er bestaan geen sluitende en algemeen aanvaarde transcriptiesystemen voor de schrijfwijze van namen uit talen met een niet-Latijns alfabet. Zelfs bij courante persoonsnamen is daardoor twijfel gezaaid. De Standaard en de Volkskrant schrijven Stravinsky, de NRC schrijft Strawinski. De raadgeving die je voor Slavische talen gewoonlijk krijgt is: schrijven zoals je het uitspreekt. Maar klinkt een ûi anders dan een ûy? En hoe spreekt een Rus Chroesjtsjov uit?

Voor sommige talen bestaan wel min of meer officiële transcriptiesystemen. Voor het Chinees is dat het pinyin. Het vervangt sinds de jaren tachtig het oude systeem van Wade-Giles. Mao Tse Toeng heet sindsdien Mao Zedong. Maar de hoofdstad van China is haast nergens in de Nederlandstalige pers Beijing. Ook volgens de landenlijst van de Taalunie is het Peking. En Mao's rivaal zie je onder meer als Tjiang Kai-sjek, Tjiang Tjieh-Sje, Chiang Kai-shek en Jiang Jieshi. Wade-Giles is overigens wel nog in gebruik voor andere Oosterse talen.

Hoe schrijf je Salvador Dalí en Gabriel García Márquez? Je ziet deze namen, soms in dezelfde krant, met en zonder accent. Namen in Slavische talen geven nog meer problemen, aangezien wij sommige diakritische tekens, zoals de š, maar met moeite uit onze tekstverwerker krijgen. Maar ook bij courante eigennamen uit Europese talen is verwarring troef. Moet er een streepje tussen Coca en Cola? Een accent op de e van Antoine de Saint-Exupéry? Zelfs de Franse Nationale Bank heeft hier geblunderd op een recent bankbiljet. En een erepenning ter ere van François Mitterrand moest ooit worden hersmolten wegens een r te weinig.

● Gluren naar elkaar

Niet alleen voor schrijvers zijn dit lastige kwesties. Ook wie een eigennaam wil opzoeken, staat soms voor problemen. Zoek Chroesjtsjov eens op in een encyclopedie als zijn levensverhaal zowel bij de Ch-, de Cr-, de Kh- als de Kr- kan staan. Zoek op Internet maar naar Pieter Bruegel, als het ook Breugel, Breughel en Brueghel kan zijn. Ik heb het voor u gedaan: met de zoekmachine Alta Vista leverde Bruegel 2959 resultaten op, Breugel 1582, Brueghel 1808 en Breughel 1195. Een steekproef in de archieven van

Aangetroffen spellingwijzen van Kadhafi
Engels:	Duits:
Gadafy	Ghaddafi
Gaddafi	Ghadhafi
Gadhafi
Khadafy	Nederlands:
Quaddafi	Gadaffi
Quadhafi	Gadafi
	Kadaffi
Frans:	Kadafi
Kaddafi	Kadhafi
Khaddafi	Kadhafy
Khedafi	Khadaffi
	Khaddaffi
	Quadaffi

(Uit het knipselarchief van De Standaard)

[p. 187]

Aangetroffen spellingwijzen van Chroesjtsjov

Engels:

Khrushchev

Duits:

Chruschtschew

Chruschtschow

Frans:

Khrouchtchev

Nederlands:

Chroesjtsjev

Chroesjtsjof

Chroesjtsjov

Chroestjow

Chroestsjev

Chroestsjov

Chroestsjow

Croestjow

Kroesjef

Kroesjtsjev

Kroesjtsjof

Kroesjtsjov

Kroestsjev

Kroestsjof

(Uit het knipselarchief van De Standaard)

De Standaard leerde me dat er systeem zit in de slordige manier waarop geschreven media met eigennamen omspringen. Vooreerst is er de invloed van vreemde bemiddelaars, voornamelijk Engelstalige persagentschappen. Schrijft Reuters in 1972 Gaddafi, dan zie je die spelling nog tot in de jaren negentig opdoemen. In de hoofden van de redacteuren buitenland van onze kwaliteitskranten zit een mechaniekje dat de Engelse transcriptie omzet in een Nederlandse. Maar het werkt niet feilloos. Je ziet achteraf in de archieven dat een vaste schrijfwijze met vallen en opstaan tot stand komt, waarbij redacties zelden overleg plegen met elkaar, maar wel vanuit de ooghoeken naar elkaar gluren.

Dat is niet alleen een Nederlandstalige gewoonte. De tabel Kadhafi, samengesprokkeld uit knipsels van de jaren zeventig, leert dat de spellingverwarring in de Europese pers algemeen was. Vergelijk de tabel met Chroesjtsjov. De Rus was toentertijd al langer in het internationale nieuws en de schrijfwijze van zijn naam was reeds gestabiliseerd in andere talen, maar nog lang niet in het Nederlands. Een mogelijke verklaring is het ontbreken van internationale persagentschappen in ons taalgebied, waardoor de standaardisering trager zou verlopen.

● Grootste gemene deler

Natuurlijk kan ook een andere bron als referentie dienen. Maar dan moet haar gezag algemeen aanvaard worden, en ze moet kort op de bal kunnen spelen, omdat er elke dag nieuwe namen opduiken in het nieuws. De Winkler Prins en het encyclopedisch woordenboek Verschueren komen wel in aanmerking voor de eerste voorwaarde, maar reageren te traag voor de tweede. Daarbij heeft natuurlijk niet iedereen een encylopedie in huis.

De Spellingwijzer Onze Taal, die in het najaar verschijnt, neemt een tussenpositie in. De gebruiker vindt er ongeveer tweeduizend eigennamen van personen en instellingen in, die geselecteerd werden volgens twee criteria. Vooreerst kregen woorden die een gemiddelde taalgebruiker weleens wil schrijven, voorrang. Dus wel: Fjodor Dostojevski, Pieter Bruegel, Johannes Paulus II, Harry Mulisch, Vroom & Dreesmann, de Eiffeltoren en het Eifelgebergte; niet: Frederik hertog de Beaufort Spontin of Mihály Munkácsy. Ten tweede gaat het om woorden met een duidelijk spellingprobleem. Dus niet om Hugo Claus of Fred Emmer. Die keuze is uiteraard subjectief. U kunt alleen rekenen op de ervaring van de equipe die de Spellingwijzer Onze Taal heeft samengesteld.

Wat de concrete spelling voor al die eigennamen betreft, liet de redactie zich leiden door twee principes. Ten eerste: de schrijfwijze die de persoon of instelling zelf hanteert of hanteerde, wordt indien mogelijk overgenomen. En voorts is gezocht naar de grootste gemene deler tussen naslagwerken en kwaliteitskranten.