Onze Taal. Jaargang 67

Jan Ullrich ontbindt zijn duivels!
Over nieuwe wielertaal
Henk Tetteroo - Delft

Wielrenners ‘zitten in een trein’, ‘herpakken zich’ en als ze niet oppassen ‘krijgen ze een patat’. Wielertaal lijkt snel te veranderen.

Afgelopen zomer heb ik via tv (NOS, BRTN) en krant (Trouw, Haagsche Courant) de Tour de France gevolgd met pen en papier in de aanslag, met de bedoeling nieuwe wielertaal op te tekenen. Maar wat is nieuw? Om dat te bepalen heb ik mij gericht op de gedegen verzameling wielertermen (circa 1150 lemma's) in het Woordenboek van jargon en slang van Marc De Coster (1992). Toen Jan Ullrich in Parijs gewonnen had en de journalisten uitgepraat en -geschreven waren, bleek ik, tot mijn verrassing, ruim honderd aanvullingen op deze verzameling te hebben genoteerd. Daaronder waren reeds bestaande woorden, die De Coster destijds gemist had (vluchtpoging, het wiel niet kunnen houden, klassementsrenner, rittenkoers, drinkbus), en ook een aantal Vlaamse woorden en uitdrukkingen, zoals een wedstrijd, uitdoen, zich herpakken, een vogel voor de kat (gezegd van een renner wiens ontsnappingspoging gaat mislukken, die weer in de greep van de groep komt) en het schitterende hij ging tekeer als een duivel in een wijwatervat

Uit het Woordenboek van jargon en slang van Marc De Coster:

•	accordeon: gezegd van het steeds in en uit elkaar schuiven van het peloton
•	dood zitten: volledig uitgeput zijn
•	flanellen benen hebben: zich slap in de benen voelen
•	in de boter trappen: zeer soepel fietsen
•	drogkikker: renner die stimulerende middelen gebruikt (ook: pakhaas)
•	in een fauteuil naar de finish rijden: gemakkelijk naar de zege fietsen
•	gaspijpenfiets: zware, logge fiets
•	kissmiss: zij huldigt de winnaar
•	wegkletsen: demarreren
•	als een strijkbout rijden: erg moeizaam fietsen

[p. 185]

Nog meer nieuwe wielerwoorden:

•	neerstrijken op: gezegd van het peloton wanneer het een ontsnapte renner of kopgroep inhaalt
•	de turbo erop gooien: versnellen
•	hij is blij dat hij het leven heeft: dat hij het nog (net) kan bijbenen
•	moeten passen (bij een demarrage): niet met de tempoversnelling meekunnen
•	brengen (in bijvoorbeeld ‘de knechten brengen Blijlevens’): gezegd wanneer de knechten een ploeggenoot die goed kan sprinten vlak voor de finish in een gunstige positie manoeuvreren
•	counteren: reageren op een demarrage
•	erdoor komen: een inzinking te boven komen
•	springplank: een ontsnapte renner aan wie andere renners zich kunnen optrekken (ook: mikpunt)
•	kop over kop: gezegd als renners vlot het kopwerk van elkaar overnemen
•	het kraakt bij...: gezegd van een renner die de tempoversnelling niet meer kan volgen
•	het vuur aan de lont steken: een ontsnapping op touw zetten
•	zijn eigen bord laten leegeten: gezegd bij een ontsnapping van een mindere coureur, van wie verwacht wordt dat hij toch weer teruggehaald wordt
•	terugwaaien: weer ingehaald worden door het peloton
•	goed kunnen aankomen: goed kunnen sprinten
•	verbrokkeld: in groepjes uiteengevallen
•	trainingsdier: renner die bijzonder veel traint
•	spervuur van demarrages: heel veel ontsnappingspogingen
•	zit (in bijvoorbeeld ‘een mooie zit hebben’): de (zit)houding van de renner op zijn fiets
•	rittenwedstrijd: etappekoers

(over een renner die hemel en aarde beweegt, maar toch kansloos is). In Vlaanderen zijn dit gangbare uitdrukkingen (waarschijnlijk de reden waarom De Coster ze niet heeft opgenomen), maar in Nederland behoren ze wel degelijk tot het (sterk op het Vlaams georiënteerde) wielerjargon.

● Hongerklop

De nieuwe woorden die ik genoteerd heb, laten zich verder maar moeilijk rubriceren. Een klein aantal heeft betrekking op recente ontwikkelingen in de (wieler)sport: hoogtestage (trainingskamp in de bergen), gezondheidscontrole (een bepaalde dopingcontrole), UCI-ranking (wereldranglijst van de internationale wielerbond) en elites zonder contract (een bepaalde categorie wielrenners). Maar het grootste deel van de woorden is waarschijnlijk ontstaan als gevolg van de ‘taalvernieuwingsdrang’ van renners en journalisten. Wielertaal heeft een slangkarakter, en slang kenmerkt zich, volgens De Coster, door een ‘zucht naar originaliteit’ - zoals mag blijken uit het volgende ‘wedstrijdverslag’. Bijna alle daarin opgenomen termen zijn nieuw.

Het gebeurt regelmatig dat een renner uit het peloton vertrekt (uit het peloton wegspringt). Maar als hij last krijgt van hongerklop (geeuwhonger) zal hij snel worden teruggehaald. Wanneer zich vervolgens een trein (groep renners uit één ploeg die, achter elkaar, hard op kop rijden) aan de kop van het peloton nestelt, bestaat de kans dat onze renner een patat krijgt (een zware inzinking) en al snel heeft hij dan een minuut aan zijn broek (een minuut achterstand). Maar misschien blijft hij rijdend op zijn wenkbrauwen (zeer vermoeid en met uiterste krachtsinspanning) aan het elastiek zitten (gezegd van een renner die steeds gelost wordt en weer terugkomt).

Jan Ullrich trapt in boter.
Foto: ANP

Wielertaal kan soms curieus klinken: hij laat het lopen slaat niet op incontinentie van de coureur in kwestie maar op een renner die niet langer zijn best doet. De uitdrukking mag niet verward worden met leuteren (fietsend urineren, een al langer bestaand woord). En doortrekken wordt weer gezegd van een renner die flink aan de kop sleurt van het peloton of van een kopgroep. Vierkant rijden betekent ‘slecht rijden’, terwijl rond rijden weer betrekking heeft op renners van een kopgroep die goed samenwerken. Werken slaat alleen op knechten die veel zwaar kopwerk verrichten in dienst van hun kopman, en dat is weer het tegenovergestelde van wandelen, dat al jaren wordt gebruikt als de renners maar zo'n 25 km/u rijden.

Tot slot moet ik u nog uitleggen wat Jan Ullrich en zijn duivels in de titel van dit stuk doen. Welnu, een renner die zijn duivels ontbindt, laat zijn ware kracht zien.