Onze Taal. Jaargang 67

[p. 160]

De taal van Amoras
Drie versies van een stripverhaal
Jac Aarts - redacteur/documentalist, Arnhem

De allereerste Suske en Wiske-verhalen zijn zeer Vlaams: ze ademen een Antwerpse atmosfeer, om precies te zijn. Toen de verhalen ook meer op de Nederlandse markt werden gericht, verminderde dit Vlaamse karakter sterk. In het taalgebruik wordt deze ontwikkeling zichtbaar door originele Vlaamse en ‘hertaalde’ versies naast elkaar te leggen. Wat was er te Vlaams en wat niet, en hoe is er aangepast?

In 1947 publiceerde de Vlaamse striptekenaar Willy Vandersteen zijn eerste en misschien wel beste Suske en Wiske-stripverhaal: Op het eiland Amoras. Wiske en tante Sidonie (zoals ze toen nog heette) traden weliswaar al op in een eerder Vandersteen-album, De avonturen van Rikki en Wiske, maar in Op het eiland Amoras worden twee nieuwe belangrijke personages opgevoerd: Barabas en Suske. Daardoor is Op het eiland Amoras te beschouwen als het eerste echte Suske en Wiske-album.

Barabas is nog lang niet de wereldberoemde hoogleraar van jaren later. Hij slaapwandelt, hij stottert, is niet méér dan een beginnend uitvinder, en zijn teletijdmachine is nog in ontwikkeling: van tijdreizen is nog geen sprake.

Suske duikt pas later in het verhaal op, en wel op het eiland Amoras, waar hij ‘de enige overlevende afstammeling’ blijkt te zijn van Sus Antigoon, de scheepskapitein die dit paradijselijke eiland in de zestiende eeuw ontdekt heeft.

Door een toeval vindt Wiske een oud document dat haar en tante Sidonie naar dit eiland brengt. Met steun van het lappenpop je Schalulleke en een spook, de geest van Sus Antigoon, brengen onze vier helden na een verwoede strijd weer rust en vrede op Amoras, dat reeds lang geteisterd werd door armoede en onderdrukking.

● Sappig Vlaams

Op het eiland Amoras is een goed opgebouwd verhaal; het is geestig getekend en de tekst zit boordevol sociale en politieke toespelingen. Willy Vandersteen was nog volledig op de Vlaamse markt gericht en leefde zich uit in goedgeschreven volzinnen in sappig Vlaams. Het verhaal verscheen in 1945-1946 in afleveringen in de Vlaamse krant De Nieuwe Standaard; toen het in 1947 als album werd gepubliceerd, werd het een groot succes. ‘De eerste druk’, zo lezen we in

•
Het taalgebruik is vanaf 1963 keurig, vlak, netjes, maar ook saai.
•

het naslagwerk Suske en Wiske 50 jaar, ‘was in een mum van tijd uitverkocht, ondanks de destijds forse prijs van 36 frank.’ Al in 1948 werd Op het eiland Amoras herdrukt.

Vanaf 1963 verschenen alle Suske en Wiske-albums in het standaard-Nederlands. Enige druk vanuit de onderwijssector zal hier zeker debet aan zijn geweest: ‘Schalulleke, dat kan toch niet’. In het album De nerveuze Nerviërs gaat tante Sidonie om. Bij een gezellige picknick kondigt ze aan dat ze voortaan ‘beschaafd Nederlands’ zullen spreken.

Uit: De nerveuze Nerviërs (1963)

Later werd van ‘Amoras’ - en van alle andere albums van vóór 1963 - een aangepaste versie gemaakt die ook voor de noorderburen geschikt moest zijn. De plaatjes werden gestileerd, de kleuren bijgewerkt en het taalgebruik werd aangepast aan de standaardtaal. Van het zo kleurrijke Vlaams blijft vrijwel niets over. Het taalgebruik is vanaf nu keurig, vlak, netjes, maar ook saai. Behalve de taal is ook de couleur locale aangepast: wat eerst typisch Antwerps was, is nu onherkenbaar of Amsterdams. De Grote Markt in Brussel is vervangen door Luchthaven Schiphol en alle zinspelingen op situaties van toen zijn verdwenen.

De aangepaste, ‘Nederlandse’ heruitgave van Het eiland Amoras - het woordje op is uit de titel verdwenen - verscheen in 1967.

● Aangepast Vlaams

Onlangs kreeg ik een derde versie van het verhaal onder ogen. Het betreft een heruitgave van de oorspronkelijke versie, waarvan alleen de teksten zijn aangepast. De samenstellers van het Familiestripboek 50 jaar Suske en Wiske spreken van ‘aanpassing en hertaling’. Standaard Uitgeverij wilde iedereen de kans geven kennis te maken met de grafisch oudste versie

[p. 161]

van het eerste Suske en Wiske-album. Men vond het taalgebruik van de Vlaamse oerversie echter niet toegankelijk genoeg voor een breed publiek en koos ervoor de taalkloof te overbruggen. Bijgewerkt Vlaams dus, en als zodanig een ‘tussenfase’ tussen het echte Vlaams en het saaie Nederlands. Taalkundig gezien is dat natuurlijk een goudmijntje, want nu kun je drie vormen van taalgebruik op een rijtje zetten: Vlaams anno 1947, aangepast Vlaams uit 1995 en standaard-Nederlands uit 1967. Uit - de tabel hieronder kunt u zelf uw conclusies trekken. U ziet in de linkerkolom een aantal Vlaamse woorden en zinnen uit 1947, in het midden de aangepaste Vlaamse variant (1995) en in de rechterkolom de versies uit de Nederlandse editie.

VLAAMS (1947)	AANGEPAST VLAAMS (1995)	NEDERLANDS (1967)
plezant	leuk	leuk
van gedacht veranderd	van gedachte veranderd	van gedachte veranderd
buffet	buffet	dressoir
doddelen	stotteren	beven
rapper	gemakkelijker	vlugger
zo ik aan dezen hefboom trek	als ik aan deze hendel trek	als ik aan deze hefboom trek
iets aangevangen	iets gedaan	iets gedaan
alzo	en dus	en zo
een ticket	een kaartje	-
reeds	al snel	reeds
u (tegen pop)	je	-
lorrejas	lorrebaal	dat ondier
gelijk mijn geld op de Bank	zoals mijn geld op de bank	-
heeft een kwetsuur opgelopen	heeft zich bezeerd	-
we zijn er weeral mee weg	we stappen weereens op	we gaan er alweer vandoor
't moet weer eens lukken	het is weer eens zover	daar heb je 't al weer
ik zal hem best op het droge brengen	ik kan hem beter op het droge brengen	ik kan hem beter op 't droge brengen
die moedwillige dikzak neemt ons voor een kegelkraam	die kwade dikkerd denkt dat 't een kegelbaan is	die humeurige dikzak houdt ons voor een kegelspel
niet wenen	niet huilen	niet huilen
dreigend toelopen alras	dreigend aan gelopen	dreigend aangelopen
alras	snel	spoedig
verroer niet	verroer je niet	verroer je niet
die fles is weeral vol	die fles is alweer vol	die fles is alweer vol
flauwe plezante	flauwe grappenmaker	flauwerik
een pittig baaske	een flink ventje	een pittig baasje
in voeling komen	in aanraking komen	in contact komen
met zijn botten buiten ligt	voor Jef Blaaskop is afgezet	-
dikzakskens	dikkerdjes	dikzakjes
honger, dorst en vaak	honger, dorst en slaap	honger, dorst en slaap
onderduims gekonkel	onderlinge vechtpartijen	gekonkel
flink gesproken	moedig gesproken	flink gesproken
voor wie neemt ge mij	wie denk je dat ik ben	-
ge zijt weer erg	je bent weer erg	je hebt weer lef
zaagt maar niet	zeur maar niet	zeur maar niet
ik zal hem ook iets lappen	ik zal hem ook iets lappen	ik zal hem ook iets leveren
we gaan hier nog lachen	we gaan hier nog lachen	we zullen hier nog lachen
gaat ge mij laten slapen	laat mij eens lekker slapen	laat me slapen
vooruit, volle gas	volle gas	vol gas
hewel, komt ge niet even binnen	hela, kom je niet even binnen	welnu, kom je niet even binnen
onnozel de doos in en 't scheel erop - nu zijn we geschoren!	domweg de koffer in en het deksel erop - nu zitten we in de penarie	poppetje gezien kastje dicht - nu hebben ze ons lelijk te pakken
op ronde gaan	op zoek gaan naar	op zoek moeten gaan
de opstand is nakend	de opstand is nabij	de opstand is nabij
ge moogt een laatsten wens doen	je mag nog één laatste wens doen	je mag een laatste wens doen
geen morzel	niets meer	geen splinter
zo niet geraken we omsingeld	anders worden we omsingeld	anders worden we omsingeld
het gelukt hem erin te ontkomen	het lukt hem om te ontkomen	hij slaagt erin te ontkomen
zijn schrobber	zijn hoofd	zijn bol
ik heb veel eten bij	ik heb veel eten bij me	ik heb veel eten bij me
de straat kasseien	werken aan de straat	de straat plaveien
stekjes	lucifers	lucifers
trekt de wacht op	staat op wacht	staat op wacht
slimmeke	slimmerik	slimmerd
alarm geven	alarm slaan	alarm slaan
daar, die heeft zijn bekomst	daar, die heeft genoeg	die heeft zijn bekomst
ik ga het schip doen springen	ik ga het schip opblazen	ik laat het schip springen
gevankelijk weggevoerd	geboeid weggebracht	gevankelijk weggevoerd
Syndicaat der Spoken	Syndicaat van de Spoken	Vakvereniging der Spoken
gij moogt niet Vet zijn	jij mag niet Vet zijn	jij mag niet vet zijn
tandentrekker	tandentrekker	tandarts

[p. 162]

Drie keer de opening van (Op) Het eiland Amoras, uit achtereenvolgens de eerste, Vlaamse editie (1947), de versie met ‘aangepast Vlaams’ (1995) en de ‘Nederlandse’ heruitgave (1967).

Waarschijnlijk zijn er ook veel woorden aangepast of zelfs geheel vervangen om andere redenen dan puur talige. Zo verwijzen bepaalde woorden in de uitgave van 1947 naar omstandigheden die inmiddels niet meer actueel zijn en worden er woorden gebruikt die nu verdwenen zijn, zoals eierpoeder. Ook zijn er zaken die nu blijkbaar gevoeliger liggen dan toen. Zo is bombarderen vervangen door beschietingen en wordt het woord uitroeien niet meer gebruikt. Het sterkste voorbeeld is de term concentratiekampen, die in het album van 1947 nog wel gebruikt wordt. In de uitgave uit 1967 is het woord geheel weggelaten en in de aangepaste uitgave is het vervangen door het wat neutralere gevangenenkampen. Concentratiekampen had toen waarschijnlijk niet de gevoelswaarde die het nu heeft.