Onze Taal. Jaargang 67

[p. 158]

Harry Cohen - lid redactieteam Spellingwijzer Onze Taal
De ene spellinggids is de andere niet

Dit najaar verschijnt de Spellingwijzer Onze Taal, die een heel andere opzet heeft dan het Groene Boekje. Een overzicht van de belangrijkste verschillen tussen beide spellinggidsen.

Over de nieuwe spelling hoor je nog altijd klachten. Onlangs liet zelfs de vorige minister van OCW - een van de vaders van het Groene Boekje dus - weten dat hij er niet gelukkig mee is. Toch vond hij dat er in de komende twintig à dertig jaar niets aan veranderd moet worden. We kunnen ons hoofd dus beter laten waar we het al gelegd hadden: in de schoot.

● Officieel besluit

Deze berusting geldt voor de spellingregels in het Groene Boekje (bladzijde 10-46), maar niet voor de woordenlijst (vanaf bladzijde 57). Van die lijst valt maar een deel (rond 15%) onder het officiële Spellingbesluit. Het is dus in beginsel mogelijk om binnen het kader van de nieuwe regeling een andere lijst op te stellen. Deze gedachte was voor een groepje teleurgestelde lezers twee jaar geleden aanleiding om eens na te gaan hoe een gebruikersvriendelijke spellinggids er eigenlijk uit moet zien. Het overleg leidde tot de samenstelling van de Spellingwijzer Onze Taal, die over enkele maanden zal verschijnen. Hieronder enkele punten waarop deze nieuwe gids verschilt van het Groene Boekje.

De woordenlijst in het Groene Boekje zou je een product van de moderne elektronica kunnen noemen. Uit een reusachtig computerbestand (meer dan 80 miljoen losse woorden, ontleend aan een aantal bronnen uit de periode 1950-1995) zijn de woorden gesorteerd die in meer dan één bron voorkomen. Deze zijn, afgezien van enkele correcties, allemaal als trefwoord opgenomen. Aan naamwoorden en werkwoorden is grammaticale informatie toegevoegd: bij een zelfstandig naamwoord onder meer de meervoudsvorm(en) en het verkleinwoord, bij een werkwoord twee vervoegde vormen. Deze bijzonderheden zijn echter alleen vermeld als ze in het computerbestand daadwerkelijk zijn aangetroffen. Het ontbreken van enige meervoudsvorm bij een zelfstandig naamwoord, zoals bij wasteil, betekent dus niet per se dat dat woord geen meervoud heeft, maar alleen dat er in het computerbestand geen voorbeeld van gevonden is.

● Probleemwoorden

De Spellingwijzer Onze Taal is op een heel andere manier samengesteld. Eerst is nagegaan met welke problemen spellers in Nederland en Vlaanderen zoal worstelen. Aan de hand van deze inventaris zijn uit vooraanstaande woordenboeken en -lijsten de woorden bijeengezocht waar zo'n

•
Waarom wel blousetje, maar niet bloesje? Wat is het voltooid deelwoord van restylen? Wordt tenslotte altijd aaneengeschreven? En bestaat er heus geen verkleinwoord van weesgegroet?
•

spellingprobleem aan vastzit. Alleen deze ‘probleemwoorden’ zijn in de Spellingwijzer opgenomen; dus niet woorden als het, soms, fakkel of knikkeren. Verder is van elke reeks samenstellingen die het eerste woorddeel gemeen hebben, zoals kippenboer, kippenborst, kippenvoer,... kippenenzovoort, doorgaans maar één voorbeeld vermeld.

De grammaticale informatie in de Spellingwijzer is ontleend aan dezelfde bronnen als de trefwoorden zelf. Het ontbreken van een meervoudsvorm bij een woord als tarwe weerspiegelt hier dus de opvatting van gezaghebbende naslagwerken. Daarnaast biedt deze gids ook spellinginformatie. Bij elk trefwoord wordt verwezen naar de spellingproblemen die aan de orde zijn (dikwijls is het er maar één). Deze problemen worden - in de vorm van een overzichtelijk regelsysteem - beschreven in de Inleiding. Ook dit deel van de Spellingwijzer - dat een breder terrein bestrijkt dan de Leidraad van het Groene Boekje - bevat geen elementen die in strijd zijn met het Spellingbesluit.

Door dit verschil in aanpak zien de twee spellinggidsen er heel verschillend uit. Het Groene Boekje bevat rond 110.000 trefwoorden, de Spellingwijzer ongeveer 35.000. Wie de uitgebreidste inventaris van het Nederlands in de tweede helft van de twintigste eeuw wil bezitten, is met het Groene Boekje dus beter af. Aan de andere kant laat dit menige redelijke vraag onbeantwoord: hoe schrijf je sjasliek? Wat is het meervoud van stilte? Waarom wel blousetje, maar niet bloesje? Wat is het voltooid deelwoord van restylen? Wordt tenslotte altijd aaneengeschreven? En bestaat er heus geen verkleinwoord van weesgegroet? De Spellingwijzer lost bij elk

[p. 159]

trefwoord de daarmee samenhangende spellingproblemen op en hakt in twijfelgevallen de knoop door.

Voorbeeld van een trefwoord in de Spellingwijzer Onze Taal

schaap het (schapen)

schaapachtig 106

schaapherder, schaapscheerder 69, 10;

schaaps...: schaapskleren, enz. 106

schapegras 104

schapen...: schapenboter, enz. 100

(De getallen achter een woord verwijzen naar de plaatsen in de Inleiding waar uitleg over de spelling van dat woord te vinden is.)

● Drugsjunks

Een voorbeeld. U wilt een opvangcentrum voor drugsconsumenten stichten en zoekt naar een geschikte naam. Junkenhuis lijkt u wel wat. Of moet dat junkehuis zijn? Het eerste lijkt correct; in het Groene Boekje staat immers een trefwoord straatjunkenproject. Maar volgens de spellingregels kunnen samenstellingen met junk- alleen maar een tussen-n krijgen als er een meervoudsvorm junken bestaat. En het Groene Boekje kent geen junken, alleen junks. Foutje? Welnee, men laat hier gewoon zien wat de computer in het bestand is tegengekomen en daar was junken niet bij en dat project wel. Er valt niemand iets te verwijten - maar u zit evengoed vast. De Spellingwijzer kent dergelijke tegenstrijdigheden niet. Bij junk staan daar twee meervouden, junks en junken. Het wordt dus junkenhuis, mét een tussen-n. Die drugsconsumenten leveren nog een tweede voorbeeld op. Hoort die tussen-s wel in dat woord? Omdat de officiële spellingregels hier ‘slechts in een beperkt aantal gevallen’ uitsluitsel geven (bladzijde 26), wilt u zich door deskundigen laten leiden. Het Groene Boekje schrijft 4 trefwoorden met drug-, 28 met drugs- en 31 met beide. Ongetwijfeld is ook dit weer een trouwe weergave van de situatie die in het computerbestand is aangetroffen, maar als richtsnoer voor de spelling van nieuwe drug(i)-woorden hebt u er niet veel aan. De Spellingwijzer geeft in zo'n geval een ondubbelzinnig advies. Bij drug wordt aanbevolen om alle samenstellingen met een tussen-s te schrijven, behalve drugstore. Daarmee is uw probleem opgelost.

● Voors en tegens

•	Het uitgangspunt van de Spellingwijzer is dat de gebruikers bij elk trefwoord een afdoend antwoord op hun spellingvragen moeten kunnen vinden. Dit antwoord is afgeleid uit de officiële spellingregels en uit algemeen aanvaarde afspraken. Geven deze geen uitsluitsel, dan bevat de Spellingwijzer een (beredeneerd) advies.
•	Daarnaast geeft de Spellingwijzer inzicht in de toegepaste regels en afspraken. Wie meer over het waarom van de spelling van een bepaald woord wil weten, wordt door een of meer verwijzingen naar de relevante achtergrondinformatie geleid.
•	Een derde eigenheid van de Spellingwijzer is het gebruik van modeltrefwoorden. Een woordenlijst is nooit compleet, zeker niet voor een taal als het Nederlands, waarin elke dag tientallen nieuwe samenstellingen opkomen (waaronder veel eendagsvliegen). Dat is ook niet nodig, want wie weet hoe je boerenkaas schrijft, zal met boerenworst ook geen moeite hebben. Eén model per samenstelling is genoeg en daar laat deze gids het doorgaans dan ook bij. Gevallen die van het model afwijken, worden apart vermeld en vallen daardoor goed op.
•	Een nevenvoordeel van dit systeem is dat het boek dunner en goedkoper wordt. Maar nogmaals, wie een echt uitvoerige woordenlijst zoekt, compleet met dolfijnvriendelijk, aardappelzetmeelconcern en meer dan honderd sovjet-woorden, is met het Groene Boekje beter af.