Onze Taal. Jaargang 67

Reacties

■ Bijtschaap
Kees de Heer - leraar Nederlands, Haarlem

In zijn artikel ‘Schelden doet (geen) pijn’ (Onze Taal april) schrijft Vincent van der Linden: ‘De eerste keer dat ik met literair schelden werd geconfronteerd, was op de middelbare school, toen de leraar Nederlands met lof sprak over Lodewijk van Deyssel, die in een beschouwing in plaats van bisschop het woord bijtschaap had gebruikt, een vondst die blijkbaar letterkundige waardering verdiende.’

Het is misschien aardig om te weten dat bijtschapen voor bisschoppen al veel eerder geïntroduceerd is: in 1569, door Filips van Marnix van St. Aldegonde in zijn Biencorf der H. Roomsche Kerke, III. Kapittel: ‘Van den aert ende verscheydene soorten der bien’. Hij schrijft daar:

De tweede specie oft soorte is den wespen, horselen ende bremmen seer gelijk. Sy maken so vele honichs niet als de yerste, om dat sy so goeden aert niet en zijn. (...) Sy zijn byna van aert ende natuere den peertsvliegen ende bremmen gelijk, behalven dat sy niet so seer op de peerden ende koeyen, als op de schapen geerne vliegen: waer in sy contrarie aert hebben van de gemeyne honichbien, welke de schapen seer vermijden, van vreese dat sy in de wolle verwerf mochsten blijven. (...) Sy bijten boer de wol af, ende daerna het vel, ende ten letsten suygen sy het bloet uyt, daer sy wonderlijk op verleckert zijn, ende worden derhalven bijtschapen van sommige genoemt, of om de kortheyt der sprake Bisschoppen.

■ Alleen stádsgrachten?
Nickel G. Rijk - Koudum

‘Grachten zijn er alleen binnen de steden’, schrijft Marlies Philippa in het aprilnummer van Onze Taal (blz. 97). Maar dat is niet juist. In Noordwest-Overijssel, 98).beslist geen stedelijk gebied, komen onder meer de volgende ‘grachten’ voor: Walengracht, Arembergergracht, Beukersgracht, Kerkgracht, Hoosjesgracht, Dorpsgracht, Thijssengracht, Kalenbergergracht, Heuvengracht en Hamgracht.

■ Algemeen cités
Sophie J.M. Josephus Jitta - Amsterdam

Ward Ramaekers wijst in zijn artikel over het ‘Algemeen Cités’ (in het

[p. 149]

aprilnummer) op de grote invloed van het Italiaans op de woordenschat van deze Belgische ‘smeltkroestaal’. In één geval is het verband met het Italiaans hem ontgaan. Bordel maken of wat een bordel is mogelijk van Italiaanse origine: bordello is zowel ‘bordeel’ als ‘bende’. De stap van ‘wat een bende’ naar ‘wat een toestand’ lijkt mij een kleine.

● Natte
Herman Vogt - Groningen

De rubriek ‘Taal in beeld’ van april toont een bord op een camping in Haren met de tekst ‘i.v.m. de natte niet met de auto op het gras’. Volgens het bijschrift komt hierin een nieuw woord voor, te weten natte als zelfstandig naamwoord. Volgens mij gaat het hier echter niet om een nieuw woord, maar om een onvertaald Gronings zelfstandig naamwoord, dat ‘natheid’ betekent. In Groningen wordt volgens mij zelfs naast natte vaker natten gebruikt voor hetzelfde begrip; in de uitspraak valt uiteraard de e voor de n weg.

● Gebarentaal
Annette Doorn - medewerker bestuurlijke ondersteuning gemeente Zoetermeer

Het groepje artikelen over kunstmatige talen (Onze Taal april) bevat een bijdrage van Rolandt Tweehuysen over fantasietalen. Zijdelings heeft hij het daarin (op pagina 83) ook over gebarentaal. Daarbij noemt hij gebarentaal tot tweemaal toe een taal voor doofstommen. Ik wil u er mede namens enkele dove collega's op wijzen dat gebarentaal voor onze dove medemens is ontwikkeld. Het is jammer dat door de opmerking in het artikel mensen die doof zijn (weer) gelijk worden geschakeld aan mensen die doof zijn en daarbij ook niet kunnen spreken.

● Kunstmatige talen
Pim van Tol - Wormer

Met plezier en waardering heb ik in het aprilnummer het stuk van Rolandt Tweehuysen over hulptalen gelezen. Het laatste onderdeel daarvan, onder het kopje ‘Tot mislukken gedoemd’, bewoog mij tot het volgende commentaar, uitsluitend met betrekking tot Esperanto, want dat is de enige hulptaal die ik ken én beheers.

Waarschijnlijk zal deze taal niet voor 100% gebracht hebben wat de maker, dr. Zamenhof, ervan verwachtte. Voor mij, een minder groot idealist waarschijnlijk, ligt het resultaat ver bóven de 100%. Het ligt er maar aan hoe hoog je verwachtingen zijn. Mijn Frans, waar ik sinds mijn HBS-tijd menig cursusuur aan besteed heb omwille van mijn Franse schoondochter, bezorgt mij nog immer klamme handen, en dat heeft niets te maken met culturele achtergronden, maar gewoon met moeilijk leren. Dat geldt niet voor het Esperanto, waaraan ik in 1968 en 1969 veel tijd heb besteed. Vorige week bestelde ik een cd-rom bij de Universala Esperanto Asocio in Rotterdam. Ik sprak met iemand uit een mij onbekend buitenland; zonder enig probleem schakelden we over op Esperanto en hadden we een zeer genoeglijk en nuttig gesprek.

Afgezien daarvan zijn de argumenten die Rolandt Tweehuysen aanvoert om zijn pessimistische stelling te onderbouwen net zo gemakkelijk bruikbaar om het tegendeel te bewijzen. Cultuur als gemeenschappelijke achtergrond die een onderling verstaan (begrijpen) mogelijk maakt, is niet altijd een national(istisch)e, taalgebonden bagage, maar kan op heel andere fundamenten steunen. Zo zullen voor iemand die prijs stelt op internationale contacten, internationale overeenkomsten meer gewicht in de schaal leggen dan de door Tweehuysen genoemde ‘typische gebruiken’. Laten we de keus tussen internationale taal (voor mij Esperanto) en nationale taal laten afhangen van het doel dat we in een bepaalde situatie voor ogen hebben.

Variërend op Tweehuysen: als twee mensen die niet dezelfde moedertaal spreken, communiceren in een nationale taal (Amerikaans, Chinees, Spaans), zullen ze beiden de conventies volgen die bij hun moedertaal, -land, -kring, -cultuur, horen. En dit kan tot onbegrip, irritatie en misverstanden leiden.

● Kunstmatige talen [2]
Piet Cleij - Bilthoven

Rolandt Tweehuysen besteedt in zijn artikel over hulptalen slechts zijdelings aandacht aan Interlingua - om precies te zijn: hij noemt die taal alleen in het kader op blz. 77. Dat is jammer, omdat aan Interlingua heel goed te illustreren is dat er in de hulptaalbeweging twee verschillende stromingen zijn.

De eerste stroming (en de enige die in Tweehuysens stuk aan bod komt) is die van de uitvinders, degenen die menen dat een hulptaal echt gemaakt, geschapen moet worden. De andere is die van de ‘naturalisten’. Zij vinden dat je een internationale taal niet hoeft te maken, omdat die in feite al bestaat: zij is latent aanwezig in de talen van onze westerse beschaving. Als we alleen al ons dagblad goed bekijken, zien we dat daarin op elke bladzijde grote aantallen woorden staan die we ook in het Frans, Engels, Spaans, Russisch, enz. Aantreffen: redactie, foto, camera, muziek, concert, integer, integriteit, creatief, creativiteit, preferentie, communicatie, nationaal, school, kolom, attribuut, functie, functioneel, functionaris, cultuur, cultureel, en ga zo maar door.

De International Auxiliary Language Association (IALA), een groep professionele linguïsten, heeft methoden ontwikkeld voor het opsporen van deze internationale woorden. Vervolgens heeft IALA er 27.000 van verzameld, gestandaardiseerd en gepubliceerd in het Interlingua-English Dictionary. Latere interlinguïsten hebben door toepassing van de methoden van IALA dit aantal opgevoerd tot 45.000. Met de bijgevoegde, uiterst eenvoudige grammatica fungeren deze internationale woorden als een zeer bruikbare, gemakkelijke en voor miljoenen mensen zeer herkenbare taal: Interlingua, overigens niet te verwarren met het door Tweehuysen ook genoemde Interlingua van de Italiaan Peano, beter bekend als Latino sine Flexione.

● De gans rijden
Dr. Jur. H.M. le Page - Antwerpen-Berchem

Hans Heestermans schrijft in de april-aflevering van zijn rubriek ‘Vergeten woorden’ dat er vroeger een afgrijselijk volksvermaak bestond dat onder de naam gansrijden bekendstond en nog niet zo lang geleden is afgeschaft.

Dit volksvermaak bestaat echter nog altijd in de polderdorpen Zandvliet, Berendrecht, Stabroek, Hoevenen en Lillo tussen Antwerpen en Bergen op Zoom, zij het dan in een enigszins beschaafdere vorm: het dier is een dode gans die in een net verpakt is, maar overigens wordt het spel gespeeld zoals door de heer Heestermans beschreven.

In het vroege voorjaar wordt in al de genoemde dorpen de ‘koningsgans’ gereden; de winnaars komen dan de volgende zondag uit in een finale die de ‘keizergans’ genoemd wordt.