Onze Taal. Jaargang 67

[p. 141]

woordenboek van de poëzie
Guus Middag
Een Apeldoorn

Dit is een gedicht van Anton Korteweg, te vinden in zijn bundel In handen (1997):

MAHLER
Zoals teweegbrengt ontbreken van afstand, te veel aan nabijheid, de heftigste afkeer - zo Mahler: tulp die zo graag naar je toe zich, dat ze reikhalzend kruipend misvormt zich voor je. Vaas gaat misstaan en ze moet dan maar weg. En zoals niet leegdrinkt een drinker uit liefde maar haat tegen volheid die slecht is, dus pats, lekker kapot in de glasbak die flessen - zo hou ik van Mahler: voor als zich straks opmaakt buigend en flemend als een Apeldoorn de dood.

Het gaat, zie ook de titel, over de componist Gustav Mahler, maar dat is ook meteen het enige muzikale dat eraan op te merken valt. Het gedicht loopt stroef, met vreemde woordvolgordes, onaffe zinnen, onderbrekingen, gedachtestrepen en dubbele punten. En over deze opgebroken ondergrond ontrolt zich een reeks vergelijkingen die evenmin gemakkelijk met elkaar in verband te brengen zijn: Mahler, tulpen, drank, weer Mahler, en dan ook nog eens de dood. Het is een gedicht dat tot herlezen dwingt.

● Opdringerig

Zoveel is wel duidelijk: eenvoudig te karakteriseren is de muziek van Mahler niet. Zij komt te dichtbij, dringt zich te veel op, en roept juist daarom ongewild heftige weerzin op. Het is als met een tulp die al te uitbundig de vaas uit schiet, die wil behagen en zich daarvoor zelfs wil misvormen, maar daarmee juist haar eigen lot bezegelt: ‘Vaas gaat misstaan en ze moet dan maar weg.’ Het tweede deel van die zin (‘en ze moet dan maar weg’) heeft betrekking op de tulp, maar de gehele zin suggereert ook even dat de vaas gaat sneuvelen - een suggestie die wordt versterkt door de glasbakpassage die er meteen op volgt. De verhouding van de drinkebroer tot de drank zou een mengsel van haat en liefde zijn, leidend tot die lekkere vorm van agressie waarmee een drinkebroer zijn leeggedronken flessen stuk mag gooien. Op vergelijkbaar agressieve wijze houdt de dichter van Mahler, en opnieuw dringt zich hier een wegwerpsuggestie op: alsof ook de grammofoonplaat of de cd van Mahler in stukken gebroken in de vuilnisbak moet verdwijnen. ‘Houden van’ is niet helemaal de goede uitdrukking, maar toch - op die dubbelzinnige manier wil Korteweg dan nog wel houden van Mahler. Luisteren naar Mahler als oefening in verweer, oefenen in het afweren van opdringerigheid, allemaal bij wijze van voorbereiding op de komst, ooit, al even buigend en flemend als Mahler, tulpen en drank, van die Ene Grote Zichzelf Opdringende Opdringer: de dood.

Zoiets staat hier ongeveer. Wat zou, in de slotregel, met ‘een Apeldoorn’ bedoeld zijn, een Apeldoorn die zich net zo buigend en flemend kan aandienen als de dood? Was het een toespeling op (de titel van) een muziekstuk van Mahler? Daar kwam niets voor in aanmerking. Had het, ook vanwege de meteen erop volgende dood, iets te maken met het advies van verzekeraar Centraal Beheer om in geval van calamiteiten even Apeldoorn te bellen? Het leek niet erg aannemelijk. Het zelfstandig naamwoord Apeldoorn was verder in geen woordenboek of encyclopedie te vinden.

● Misvormd

Ik besloot het de dichter zelf te vragen. Korteweg reageerde licht geschrokken, want hij had niet de bedoeling gehad onnodige moeilijkheden op te roepen. Hij nam zich voor in een eventuele tweede druk enige uitleg toe te voegen, maar in afwachting daarvan wilde hij nu al wel graag onthullen wat een Apeldoorn was: een tulp van die naam.

Het ging, voorzover hij wist, om een fors type tulp met een nogal uitbundig karakter. Een echte Apeldoorn is, eenmaal in water gezet, geneigd snel en opdringerig te gaan groeien, zonder zich veel te bekommeren om de vaas waarin hij gezet is. Zij maakt als het ware een enthousiaste doorstart, kronkelt de vaas uit en kruipt gewoon over het tafelblad verder, waardoor de vaas er in de praktijk al snel voor schut bij staat. Geen bescheiden of gedistingeerde tulp dus, deze Apeldoorn, eerder een wat dellerig type: buigend en flemend, eentje die graag wil, zo graag dat ze reikhalzend en kruipend zichzelf misvormt, zoals de dichter zegt.

Navraag bij enkele lokale bloemenstalletjes leverde dan ook louter misprijzende blikken op en de nuffige verzekering: ‘Wij verkopen bijzóndere tulpen, meneer.’ In de folder van bloembollenspecialist Bakker uit Hillegom zag ik ze al meteen op de eerste bladzijden staan: de gewone Apeldoorn, de Golden Apeldoorn en Apeldoorn's Elite, met zoveel woorden omschreven als ‘nu het meest bekende tulpenras’. Ze behoren alle drie tot de zogenoemde Darwinhybriden, ontstaan uit een kruising van de wilde Fosterianatulp met de forse Darwintulp, met joekels van tulpen als resultaat.

Noteren wij dus in het woordenboek van de poëzie: ‘een Apeldoorn (geslacht en meervoud onzeker), tulp die met zijn opdringerigheid en flemende buigingsneigingen doet denken aan het gedrag van drank in volle drankflessen, aan de muziek van Gustav Mahler (1860-1911) en, voorzover zich dat nu al laat vaststellen, aan de dood. Zie ook: Darwinhybride.’