Een KB slaan
O.L.E. Jongmans - Wateringen
Toen ik in 1972 op de afdeling Waterstaatsrecht van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat kwam te werken, verrasten oudere ambtenaren mij door te spreken van een KB slaan als ze bedoelden: een Koninklijk Besluit tot stand brengen. Waarom ze dat een KB slaan noemden, werd niet duidelijk; het heette nu eenmaal zo, van oudsher. In de leer- en handboeken over staatsinrichting die ik toen raadpleegde, vond ik de uitdrukking niet terug, laat staan een verklaring. Toch was het vrij algemeen spraakgebruik, en tot in de tweede helft van de jaren negentig heb ik het een steeds kleiner wordende groep ambtenaren nog horen zeggen.
Later stuitte ik in een leerboek Latijn op een mogelijke aanwijzing. Daarin stond de uitdrukking foedus icere ‘een verdrag sluiten’. Volgens het woordenboek betekent dat icere ‘treffen, slaan, stoten’. Er stond bij: ‘(daar bij een verdrag een offerdier geslacht werd) foedus icere een verdrag sluiten’. Dat slaan heeft hier dus de oude betekenis ‘slachten’.
Wat is nu het verband met een KB slaan? Ik vermoed het volgende. Het Romeinse recht heeft zeer lang geldigheid gehad in Nederland. De studie van het Romeinse recht was en bleef daardoor van groot belang. Men gebruikte daarvoor de oorspronkelijke Latijnse leerboeken en naslagwerken, die ook in de oorspronkelijke taal werden gelezen. Maar ook was het, vooral tijdens de Renaissance, niet ongebruikelijk dat men voor vreemde woorden goede Nederlandse equivalenten zocht of maakte.
Terug naar foedus icere. Het ligt in de rede dat deze uitdrukking later ook is gaan betekenen ‘een formeel besluit tot stand doen komen’. Deze betekenis kan, in het kader van genoemde vernederlandsing, via een letterlijke vertaling van icere, hebben geleid tot de uitdrukking een besluit slaan. Ik vraag mij af of het gewoon toeval is dat zowel icere als slaan van de oorspronkelijke betekenis ‘slachten’ is afgezwakt naar slaan, of dat in het Nederlands voor slaan is gekozen omdat icere in het Latijn inmiddels ook ‘slaan’ was gaan betekenen. In dat geval zou dan ook gekozen zijn voor een niet alleen letterlijke, maar ook historiserende vertaling.
Het lijkt mij niet onwaarschijnlijk dat mét het verdwijnen van de beoefening van het Romeinse recht, en mét het verdwijnen van de wetenschap dat slaan oorspronkelijk ook ‘slachten’ betekende, de notie verloren is gegaan dat de uitdrukking een KB slaan in nauw verband staat met foedus icere.
Ik ben benieuwd of er lezers zijn die mijn veronderstelling verder kunnen onderbouwen of bevestigen - of argumenten tégen deze verklaring kunnen aanvoeren.
Auteursrechtelijk beschermd