Onze Taal. Jaargang 67

[p. 100]

Etymofilie
‘Loop met je pis naar Bijsterveld’
Ewoud Sanders

Er zijn talloze manieren om iemand te laten weten dat zijn of haar aanwezigheid niet gewenst is. In Rotterdam zeiden ze vroeger onder meer loop of ga met je pis naar Bijsterveld. Behalve ‘sodemieter op’ en ‘loop naar je grootje’ kan dit ook ‘laat je nakijken’ betekenen.

Wie was Bijsterveld? Op zoek naar het antwoord stuit je al snel op twee Bijstervelden. De oudste komt al in zeventiende-eeuwse kluchten en oude straatliedjes voor. Zo zong men vroeger in Zandvoort:

Hoe slecht is 't nu met mij gesteld,
Ik leef als heer van Bijsterveld
Ik heb geen geld noch enig pand.

Elders stuitten we op een ‘Sant van Bijsterveld’. Uit het Woordenboek der Nederlandsche Taal blijkt dat Bijsterveld hier wordt gebruikt als denkbeeldige plaatsnaam, te vergelijken met Botterdam, Kalisdijk en Plompaardijen. Het betekent ‘schraal en onvruchtbaar stuk land’ en met heer van Bijsterveld wordt dan ‘armoedzaaier’ of ‘vagebond’ bedoeld. Dit is dus niet de goeie.

Pieter van Bijsterveld met ‘zeiksnor’. Foto: Collectie gemeentearchief Rotterdam

Bij het gemeentearchief in Rotterdam weten ze meteen welke Bijsterveld het wel is. Het gaat om Pieter van Bijsterveld, ook wel bekend als de Rotterdamse ‘piskijker’. Van Bijsterveld was een lokale beroemdheid,

•
Van Bijsterveld staat te boek als kruidkundige, chemicus, waterkijker, piskijker en urinoloog. Hij noemde zichzelf ‘uroscoop’.
•

maar vreemd genoeg staat er nauwelijks iets over hem op papier. Bij het gemeentearchief beschikken ze slechts over een aantal oude knipsels. Daaruit valt het volgende op te maken.

Pieter van Bijsterveld werd in 1870 geboren. Hij begon zijn loopbaan als ‘wonderdokter’ in Vlaardingen. Hij staat te boek als kruidkundige, chemicus, waterkijker, piskijker en urinoloog. Hij noemde zichzelf ‘uroscoop’. Een wetenschappelijke opleiding had hij niet. Met behulp van urineonderzoek diagnosticeerde hij moeilijk vast te stellen kwalen. Omstreeks 1895 vestigde hij zijn ‘Instituut voor bloed- en urine-onderzoek’ in Rotterdam. In de decennia daarna publiceerde hij minstens twee pamfletten. In 1911 verscheen bij uitgeverij Kok in Kampen zijn pamflet Medica-politica. Hij pleit hierin voor politieke bemoeienis met de medische wetenschap. Hij doet dit vanuit christelijk oogpunt, want, zo schrijft hij: ‘Ware gezondheid, levensblijdschap en levensenergie (waaraan onze tijd zoo arm is), is alleen daar mogelijk, waar God de ziel geniet.’ In 1922 publiceerde hij Verbleekt onze banier?: een woord ter ernstige overweging aan alle Antirevolutionairen.

Ook internationaal maakte Van Bijsterveld naam. De Franse staatsman G. Doumergue benoemde hem tot ridder in het Legioen van Eer. Waarom is niet bekend.

Aanvankelijk hield Van Bijsterveld praktijk in de binnenstad. Maar in 1940, na het bombardement op Rotterdam, verhuisde hij naar de Graaf Florisstraat in Rotterdam-West. Naar aanleiding van een andere publicatie, waarin Van Bijsterveld zijdelings ter sprake kwam, schreef een vroeger buurjongetje mij het volgende:

Uit de periode '45-'50 heb ik enige persoonlijke herinneringen aan Van Bijsterveld. Loop met je pis naar Bijsterveld was destijds een veel gehoorde verwensing, en het scheldwoord zeiksnor en de daaruit volgende verwensing krijg een zeiksnor was bij ons in de buurt vrij algemeen. Tot 1950 had dokter Van Bijsterveld in Rotterdam zijn praktijk als ‘waterkijker’. Hij hield spreekuur in een groot pand in de Graaf Florisstraat, vlak bij de toenmalige huishoudschool. Ik woonde na de oorlog als ca. twaalfjarig jochie met mijn ouders enkele huizen verder. In mijn herinnering was het een zwaargebouwde man, met een enorme geelachtige knevel; volgens mijn vriendjes was die gele kleur te danken aan het feit dat hij altijd met zijn neus boven de pisflesjes hing. In de ochtenduren, als ik naar school moest, stond er altijd een rij patiënten voor zijn deur te

[p. 101]

wachten, meest boeren van de Zuid-Hollandse eilanden. Als hij na zijn spreekuur naar buiten kwam, gekleed in een dure jas met bontkraag, knikte hij altijd vriendelijk naar ons, spelende kinderen, en stapte dan in zijn auto, waarvan de deur al door zijn chauffeur werd opengehouden. Bij de boom voor het huis lag dan meestal een hoeveelheid weggeworpen lege pisflesjes.

Pieter van Bijsterveld verdiende een vermogen aan zijn praktijk. Bij zijn dood berichtte het Rotterdams Nieuwsblad: ‘Zijn jaarlijks inkomen werd de laatste tijd op een cijfer met vijf nullen geschat.’ Hij had het zo druk dat er bij zijn nummer in het telefoonboek stond: ‘Wenst niet opgebeld te worden.’

Van Bijsterveld stierf op 28 september 1950, na een ziekte van enkele weken. Hij was toen 79 jaar. Bij zijn begrafenis, in Crooswijk, waren honderden belangstellenden aanwezig, waaronder veel oud-patiënten. Zevenhonderd van hen legden vervolgens geld bij elkaar voor een zwartmarmeren grafmonument, dat anderhalf jaar later werd onthuld.

De uitdrukking loop met je pis naar Bijsterveld werd in 1974 opgenomen in het Bargoens woordenboek. Door oudere Rotterdammers wordt zij nog wel gebruikt, maar ze lijkt haar langste tijd te hebben gehad. Tegenwoordig hoor je vaker loop met je pis naar de dokter.

Met dank aan alle lezers van Onze Taal die reageerden op mijn oproep om te melden waar en wanneer zij welke verwensingen leerden kennen. Reacties zijn nog steeds welkom.