Onze Taal. Jaargang 67

[p. 96]

Nieuwe wet: verplicht Nederlands leren
Marc van Oostendorp

Vanaf 1 juli 1998 is de nieuwe Wet Inburgering Nieuwkomers van kracht. Deze wet geeft buitenlanders die zich in Nederland vestigen het recht én de plicht om in een cursusprogramma van zeshonderd uur de Nederlandse maatschappij en de Nederlandse taal te leren kennen. Hoe zinnig is zo'n wet? En hoe wordt hij in de Nederlandse gemeenten uitgevoerd?

Bij sommige mensen werkt een scène in de recente film Titanic op de lachspieren. Het schip is aan het zinken en de passagiers proberen uit alle macht de uitgang te bereiken. Een man, kennelijk een niet-Engelstalige buitenlander, doet moeite de daartoe strekkende instructies te ontcijferen. Dat lukt hem niet op tijd: het valt niet mee de ingewikkelde Engelse tekst met behulp van een zakwoordenboekje te begrijpen als je in paniek bent.

De Leidse gemeenteambtenaar Jack Leijten kon niet lachen toen hij die scène zag. Op zijn werk bij de dienst Sociale Zaken komt hij te vaak mensen tegen voor wie de taalproblemen misschien geen dodelijke afloop hebben, maar wel een ernstige. ‘Daar zijn mensen bij die de veiligheidsinstructies niet kunnen lezen van de machines waar ze elke dag mee werken. Die mensen moeten echt Nederlands leren, en ze willen ook niets liever. Alleen krijgen ze de kans niet altijd.’

● Faciliteiten

In het ambtelijk jargon worden de mensen die zich minder dan een jaar geleden vanuit het buitenland in Nederland hebben gevestigd ‘nieuwkomers’ genoemd. Met ingang van 1 juli 1998 biedt de landelijke overheid gestructureerde hulp aan deze mensen. Op die dag wordt namelijk de nieuwe Wet Inburgering Nieuwkomers ingevoerd, die de nieuwkomers het recht geeft in het eerste jaar van hun verblijf zeshonderd lesuren te volgen. In die tijd maken ze kennis met de Nederlandse samenleving en de Nederlandse arbeidsmarkt, maar kunnen ze zich vooral de Nederlandse taal eigen maken. In overleg met een ambtenaar van Sociale Zaken wordt voor elke nieuwkomer een eigen programma vastgesteld. Een ingenieur begint nu eenmaal met een ander kennisniveau dan een loodgieter.

De nieuwe wet impliceert overigens niet alleen rechten voor de nieuwkomers - ze hebben ook de plicht om aan het inburgeringsprogramma deel te nemen. Wie weigert, riskeert uiteindelijk een boete. Volgens Jack Leijten zal die drang zelden of nooit nodig zijn. ‘Wij komen nooit iemand tegen die geen Nederlands wil leren.’

Leijtens collega Ina Fokkema, die bij de gemeente Leiden werkt als adviseur volwasseneneducatie, valt hem daarin bij. ‘Vooral de laatste jaren hebben nieuwkomers vaak een goede opleiding genoten in het land waar ze vandaan komen. En ze willen graag leren. Een systeem van dwang en boetes kan dan ook averechts werken. Leerplicht is voor niemand leuk.’ Fokkema wijst wel op een mogelijk positief gevolg van de plichten die nieuwkomers opgelegd krijgen. ‘De gemeenschap kan niemand verplichtingen opleggen zonder ervoor te zorgen dat die ook kunnen worden

•
Door nieuwkomers te verplichten in te burgeren, verplicht de overheid zichzelf om voor de faciliteiten te zorgen.
•

nagekomen.’ Door nieuwkomers te verplichten in te burgeren, verplicht de overheid zichzelf om voor de faciliteiten te zorgen.

● Naar buiten staren

Ook John Makobo heeft geen vertrouwen in verplicht onderwijs. Zelf is hij volgens de regels al geen nieuwkomer meer: hij kwam in 1995 uit Ghana naar Nederland. Hoewel er toen nog geen wettelijke plichten bestonden, heeft hij deelgenomen aan een inburgeringsprogramma dat sterk lijkt op het programma dat deze zomer in de gemeenten begint. Hij spreekt nu vloeiend Nederlands. ‘Wie niet wil, leert ook niks. Je kunt vanuit zo'n klaslokaaltje toch ook naar buiten staren en wegdromen? Alleen, de meeste mensen willen wel graag leren. Iedereen wil met zijn baas kunnen praten.’ Is hij tegen de nieuwe wet? Makobo aarzelt. ‘Daar heb ik geen mening over, hoor. Dat is een zaak voor de Nederlanders.’ Die afstandelijkheid betekent overigens niet dat hij nog niet voldoende ingeburgerd is. ‘Het betekent alleen maar dat ik niet overal een mening over heb.’

● In de serre

De uitvoering van de nieuwe wet komt in handen van de gemeenten. In Leiden is men al sinds 1992 bezig met inburgeringsprogramma's, en de wet valt daar volgens Leijten en Fokkema dus in vruchtbare aarde. Een probleem is dat waarschijnlijk niet alle gemeenten het inburgeringsprogramma even voortvarend zullen aanpakken. Clemens Bennink is leraar ‘Nederlands als tweede taal’ op een scholengemeenschap voor volwassenenonderwijs in Tilburg. Hij zegt dat ook de gemeente Tilburg de zaken goed voor elkaar heeft, maar

[p. 97]

dat dit niet per se voor omliggende dorpen geldt. ‘Die zeggen tegen hun mensen: ga maar naar de stad. Of ze laten het opknappen door een jonge juffrouw met een schoolbord in de serre.’

Over één ding zijn de ambtenaren, de nieuwkomer en de leraar het eens: de nieuwe plichten zijn minder belangrijk dan de nieuwe rechten. Het aantal uren dat een nieuwkomer kan besteden aan zijn eerste kennismaking met de Nederlandse taal en cultuur wordt nu uitgebreid van vijfhonderd naar zeshonderd. Dat is nog lang niet voor iedereen voldoende - wie als analfabeet naar Nederland komt, moet in die tijd ook leren lezen en schrijven. ‘Maar wie zich na de eerste cursus verder wil oriënteren, zullen we ook zoveel mogelijk helpen’, zegt Leijten. ‘Door het inburgeringsprogramma weet zo iemand in ieder geval dat hij welkom is.’